پس از اعلام توافق اتمی میان ایران و ۵+۱ (ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) در ژوئیه ۲۰۱۵، گمانه زنی های زیادی درباره خروج ایران از یک دهه تحریم می‌شود.
این توافق که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خوانده می‌شود، در یک سند مفصل و طولانی ثبت شده که اجرای آن می‌تواند جریان ارتباط اقتصادی ایران با جهان را به شدت تغییر دهد.
با این حال هنوز کاملا روشن نیست که این تغییرات چه تاثیری بر معاملات روزمره ایرانیان آمریکا خواهد داشت.
بسیاری تصویر می‌کنند که توافق اتمی، نشانه خاتمه مقرراتی است که توسط دفتر کنترل اموال خارجی (اوفک) در وزارت خزانه داری آمریکا اجرا می‌شود. در صورتی که این تصور با حقیقت فاصله زیادی دارد.
برای جلوگیری از تخلف ناخواسته از مقررات تحریم‌ها، درک کامل جزئیات برجام ضروری است.
آیا همه تحریمهای ایران لغو می‌شود؟
به هیچ وجه. احتمالا می‌دانید که اغلب تحریمهای یک جانبه فعلی آمریکا علیه ایران در سال ۱۹۹۵ توسط بیل کلینتون وضع شدند.
این قوانین تا به امروز تحت عنوان مقررات معاملات و تحریمهای ایران، CFR ۳۱ بخش ITSR) ۵۶۰) همچنان برقرار هستند. این تحریم‌ها شامل بسیاری از فعالیتهای روزمره «اشخاص ایالات متحده» است که طبق تعریف قانون شامل شهروندان و افراد دارای اقامت دائم ایالات متحده (ساکن هر کجا که باشند، حتی ایران)، افرادی که در داخل ایالات متحده حضور فیزیکی دارند (مانند افراد دارای ویزای کار، تحصیل یا گردشگردی)، و شرکتهای آمریکایی و شرکتهای تابعه آن‌ها در خارج از کشور می‌شود.
برجام یک توافق بر سر برنامه اتمی ایران است و در نتیجه ارتباط زیادی با ITSR ندارد. تحریمهای ITSR به دلیل آنچه حمایت ایران از تروریسم و همچنین نقض حقوق بشر خوانده می‌شود، وضع شده است.
در نتیجه بخش اعظم ITSR به قوت خود باقی می‌ماند و تنها تغییرات جزئی در آن ایجاد می‌شود.
بدین ترتیب می‌توان گفت که برجام به معنی پایان همه نارضایتیهای ایالات متحده علیه ایران نیست.
پس برجام چه تغییراتی ایجاد می‌کند؟
اولا بسیاری از تحریمهای اتحادیه اروپا علیه ایران لغو می‌شوند. ثانیا بسیاری از تحریمهای آمریکا علیه کشورهای ثالث که با ایران رابطه دارند لغو می‌شوند.
بسیاری از نهادهای ایرانی از فهرست اشخاص تحت تحریم (SDN) که در واقع فهرست سیاه اوفک است، خارج می‌شوند. به عنوان مثال، شرکتهای غیرآمریکایی و غیرایرانی (مانند شرکتهای اروپایی و آسیایی) دیگر بابت سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی ایران و یا فروش مقادیر زیادی از محصولات نفتی ایران، تنبیه و جریمه نمی‌شوند. همین باعث گسترش فعالیتهای قانونی شرکتهای غیرآمریکایی و غیرایرانی در ایران می‌شود. به همین منوال، شرکتهای خارجی تابع شرکتهای آمریکایی هم تا حدودی می‌توانند تجارت با ایران را از سر بگیرند.
آیا برای «اشخاص ایالات متحده» تغییر مستقیمی ایجاد می‌شود؟
بله اما تا حدودی. اولا تغییرات قانونی محدود به اجازه واردات مواد غذایی خشک ایرانی مانند پسته، و همچنین خاویار و فرش ایرانی است.
همچنین قرار است اوفک ساز و کاری ایجاد کند که به شرکتهای آمریکایی اجازه دهد با بعضی بخشهای صنعت هواپیمایی غیرنظامی ایران معامله کنند. مثلا شرکتهای آمریکایی می‌توانند مجوزهای مخصوصی از اوفک دریافت کنند که هواپیمای غیرنظامی به ایران بفروشند.
این گستره تغییرات برای اشخاص ایالات متحده است. فرا‌تر از گستره تغییرات در قانون، احتمالا شاهد تسهیل مراوداتی خواهید بود که پیش از این هم مجاز بودند. مثلا ارسال و دریافت قانونی وجه نقدی به ایران و یا فروش قانونی مواد غذایی، دارویی و تکنولوژی آی تی به ایران تسهیل خواهد شد.
این‌ها اقلامی هستند که عموما تحت شرایط بخصوصی مجازند. با کاهش تعداد بانکهای ایرانی که در فهرست SDN هستند و همچنین با ورود دوباره ایران به سیستم بین المللی بانکی سویفت، انجام معاملات مالی برای مراوداتی که در حال حاضر مجاز هستند، بسیار ساده‌تر خواهد بود.
ارسال اقلام مجاز و بیمه آن‌ها نیز، در گستره قانون، ساده‌تر خواهد بود.
آیا افراد همچنان برای معاملات شخصی به مجوز نیاز دارند؟
عموما بله. اوفک در سالهای گذشته با صدور «مجوزهای عام» بسیاری از مقرراتش را تسهیل کرده است به این معنی که بعضی معاملات بخصوص با ایران مجاز است و به شرط اینکه طبق قانون انجام شود نیازی به مجوز ندارد.
اما بسیاری از معاملات همچنان به مجوز اوفک نیاز خواهند داشت. این معاملات شامل فروش اموال حقیقی در ایران، فروش دیگر دارایی‌ها (شامل شرکت‌ها، سهام و غیره)، باز کردن و یا بستن حساب بانکی در ایران، و بسیاری از فعالیتهای خیریه است. اشخاص ایالات متحده همچنان از سرمایه گذاری (فارغ از اینکه منشا منابع مالی در کجا باشد)، اشتغال، باز کردن حساب بانکی و خرید اموال در ایران بدون مجوز مخصوص از اوفک، منع هستند.
آیا اوفک نسبت به تخلف از تحریم‌ها سختگیری کمتری خواهد کرد؟ به احتمال زیاد خیر. بسیاری معتقدند برجام قدم اول به سوی برقراری مجدد رابطه بین ایران و آمریکاست.
باید صبر کرد و دید آیا این مسئله اتفاق می‌افتد یا خیر. اما فعلا آنچه روشن است این است که دولت اوباما برای تصویب این توافق در کنگره نبرد بسیار سختی را از سر گذراند. بسیاری از مخالفان برجام معتقد بودند که این توافق بیش از حد به نفع دولت ایران است.
با توجه به نظرات منفی بسیار علیه این توافق، باور عمومی این است که دولت آمریکا مصمم است ثابت کند که نسبت به ایران نرمش نشان نمی‌دهد و تحریمهای موجود را قاطعانه اجرا می‌کند. به این ترتیب کاملا محتمل است که اوفک و وزارت دادگستری آمریکا (مجری بخش جزایی قوانین تحریم) فعالیت‌هایشان را جدی‌تر کنند. در نتیجه نباید برجام را نشانه تسهیل تحریمهای اقتصادی موجود آمریکا علیه ایران دانست.
برجام قدمی مهم برای اقتصاد ایران
برجام یک قدم مهم به سوی بازگشت اقتصادی ایران به دنیاست اما تا لغو همه تحریم‌ها راه زیادی باقی است، خصوصا برای اشخاص ایالات متحده. خصوصا اینکه قوانین هنوز به طور کامل تغییر نکردهاند و لغو تحریم‌ها در طول زمان اتفاق می‌افتد. اما حتی پس از تغییر قوانین، اجرای آن‌ها باید برای شرکت‌ها و اشخاصی که با ایران معامله می‌کنند در اولویت قرار گیرد. رضایت از توافق اتمی نباید بر درک افراد از تحریمهای موجود علیه ایران سایه بیندازد. به این معنی که افراد باید همواره با کسانی که در این زمینه دانش و تخصص دارند مشورت کنند تا این قوانین و مقررات بسیار پیچیده را زیر پا نگذارند.
-------------------------------------------------
فرهاد علوی، وکيل و حقوقدان ساکن آمريکا