بازار نفت در ماه‌های گذشته و حتی شرایط فعلی در تعادل نیست و یک مازاد بر تقاضای قابل توجه، در بازار جهانی نفت خام وجود دارد. رقابت درونی اوپک، و تهدیدهای متقابل در میان اعضای این سازمان از سوئی و همچنین رقابت میان این سازمان و رقبای بیرون آن از دگر سو موجب شده تا بازار نفت را در موقعیت بسیار لرزانی قرار گیرد.
این مشکلات، با توجه به تداوم آهنگ کند رشد اقتصاد جهانی، اقتصاد کشورهای عضو اوپک و سایر تولید کنندگان را آسیب پذیر نموده است.
کاهش ماه‌های اخیر قیمت نفت خام در بازار بین المللی نیز شاهد این مدعاست. همچنین تا پیش از توافق اخیر سازمان اوپک با کشورهای غیر عضو آن، بنا به پیش بینی‌ها آژانس بین المللی انرژی، انتظار میرفت که این مازاد در سال آینده هم ادامه پیدا کند.
تولید کنندگان نفت غیر عضو اوپک، در روز شنبه، یازدهم دسامبر موافقت کردند برای تقویت قیمت نفت و همراستا با کاهش ۱.۲ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت اوپک تولید روزانه خود را ۶۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند.
اهمیت این توافق در این است که برای نخستین بار در طول ۱۵ سال گذشته کشورهای عضو سازمان صادرکننده نفت اوپک بالاخره پس از کش و قوس‌های فراوان در خصوص کاهش تولید نفت خام به اجماع رسیده و همزمان با بخش قابل توجهی از تولید کننده غیر عضو این سازمان برای تقویت موقعیت تولید کنندگان نفت خام به توافق نموده تا تولید نفت خام و عرضه آنرا در بازار جهانی را کاهش دهند. بدین ترتیب امید میرود که با کاهش ۱.۲ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت اوپک و کاهش ۶۰۰ هزار بشکه‌ای تولید کنندگان غیر اوپک، مازاد بر تقاضای بازار از بین رفته یا دست کم کاهش یابد.
واکنش پیشینی و پسینی بازار نفت به توافق اوپکی‌ها و غیر اوپکی ها
باید در نظر داشت قیمت نفت تحت تاثیر عوامل روانی، خبری و بنیادی بازار نفت و سایر بازارهای مالی تغییر می کند.
واکنش پیشینی بازار نفت نسبت به نشست روز شنبه اوپک و غیر اوپکی‌ها در مورد طرح کاهش تولید موجب شد تا قیمت نفت در روز جمعه حدود یک درصد افزایش یابد. اما از آنجائی که رابطه قیمت نفت و دلار غالبا معکوس است این افزایش بعدا تحت تاثیر تقویت دلار خنثی شد و از بین رفت. بازار نفت واکنش پسینی خود نسبت به توافق اخیر را در نخستین روز کاری روز دوشنبه نشان خواهد داد که البته نخستین واکنش‌ها احتمالی، روانی خواهد بود ولی بعدا با اثرات عوامل بنیادی بازار تعدیل خواهد شد. بنابراین این عوامل بنیادی بازار نفت، مانند عرضه و تقاضا و سطح انبارها در کشورهای وارد کننده نفت است که در هفته‌های آینده گرایش پایدار قیمت‌ها را هدایت خواهد کرد.
قیمت نفت از نقطه اوج خود در سال ۲۰۱۲، در شرایط فعلی به حدود یک سوم کاهش یافته و بعید نبود که قیمت نفت خام حتی به زیر ۳۵ دلار هم کاهش یابد. هدف فوری و مستقیم توافق اخیر اوپکی‌ها با غیر اوپکی‌ها مقابله با سقوط هر چه بیشتر قیمت نفت در بازار جهانی است.
بنابراین انتظارات از این توافق محدود و برای از بین بردن مازاد عرضه در بازار نفت در کوتاه مدت و سال آینده است و البته به شرطی میتواند که کشورهای عضو و غیر عضو اوپک بر تعهداتشان پایدار باشند. کسادی بازار نفت در بلند مدت به عوامل بلند و کوتاه مدت اقتصادی نظیر رشد اقتصاد جهانی و یا همچنین بکارگیری انرژهای جایگزین انرژی فسیلی مربوط است.
در شرایط فعلی چشم انداز روشنی نسبت به سرعت یافتن آهنگ نرخ رشد اقتصادی در عرصه بین المللی وجود ندارد.
افزون بر این تجربه، نیم قرن اخیر نشان میدهد که کارآمدی بکارگیری از انرژی های فسیلی افزایش یافته و همزمان انرژی های جایگزین نفت‌مانند انرژی خورشیدی یا بادی و دریایی- نیز به تدریج جای انرژیهای فسیلی را می گیرد.
بنابراین میتوان گفت که، توافق اخیر نفتی اوپکی‌ها و غیر اوپکی‌ها –در صورت موفقیت و پایداری بروی تعهدات‌هر چند به کاهش مازاد بر تقاضا در بازار نفت خواهد انجامید اما سایر مشکلات بازار نفت همچنان پابرجا خواهد بود. برای مثال همزمان با افزایش قیمت‌ها در بازار نفت، بهره برداری از منابع غیر متعارف فسیلی یا نفت شیل، به صرفه شده و عرضه آن به بازار افزایش خواهد یافت. چه بنا به جدیدترین گزارش بانک جهانی در در خصوص بازار کالاهای پایه پیدا شدن منابع جدید عرضه انرژی به ویژه تولید کنندگان نفت شیل توانایی اوپک برای کنترل قیمت‌ها را محدود خواهد کرد.
بنابراین انتظار میرود که با افزایش قیمت نفت به بشکه‌ای بیش از ۵۰دلار دکل‌های حفاری غیر فعال این منابع نفتی دوباره فعال شوند. افزون بر این وجود کشمکش‌های منطقه‌ای و بین المللی، مانعی برای سرمایه گذاری و بالتبع رشد اقتصادی به شمار می آید. به همین دلیل نمی توان انتظار داشت که رشد اقتصاد بین المللی به سرعت افزایش یابد. بنابراین اگر حوادث مترقبه‌ای در جهان رخ ندهد به نظر نمیرسد که عوامل بنیادی بازار نفت نظیر تقاضا افزایش چشمگیری پیدا کند.
ختم کلام
کسادی بازار نفت در وحله نخست وابسته متغیرهای بنیادی اقتصادی نظیر آهنگ کند رشد اقتصاد جهانی، کاهش سرمایه گذاری، کارآمدی بکارگیری منابع انرژی و همچنین بکارگیری انرژیهای جایگزین منابع فسیلی است.
بنابراین نمی توان انتظار داشت که توافق اخیر کشورهای عضو اوپک و غیر اوپک این مشکلات را حل کند.
چه عمده‌ترین هدف توافق اخیر کاهش مازاد بر تقاضای موجود بازار و جلوگیری از سقوط بازهم بیشتر قیمت نفت می باشد. کشورهای عضو اوپک و همیپمانان بین المللی آنها به شرطی در نیل به این هدف موفق خواهند بود که با افزایش اعتماد و سرمایه اجتماعی در میان خودشان بتوانند، به تعهدادشان پایدار بمانند. افزایش سرمایه اعتماد بخصوص در مورد بازار نفت‌یعنی بازاری که با انحصار ناقص تعریف میشود- دارای اهمیت بسیاری است. چه نبود سرمایه اجتماعی در میان کشورهای تولید کننده نفت خام، به معنای افزایش رقابت میان این کشورها بوده و به زیان همه این کشورها منجر خواهد شد.