پایگاه داده باز ایران،پروژه نوآوری است برای جمع‌آوری داده‌های مربوط به ایران در یک جا و ارائه آنها در قالب‌هایی که به راحتی قابل دسترس باشند. رادیو فردا با همکاری این نهاد مجموع مقالاتی را منتشر می‌کند.
در فصل اول گزارش «بررسی بودجه خانوار در مناطق شهری ايران» که بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر کرده است، اطلاعات مربوط به اشتغال در خانوارهای ساکن مناطق شهری کشور درج شده که مبهم به نظر می‌رسد.
بر اساس اطلاعات این گزارش در سال ۱۳۹۴ بیش از ۲۶ درصد خانوارهای شهری حتی یک فرد شاغل هم نداشتند؛ آیا این به آن معناست که حدودا از هر ۴ خانوار، یک خانوار بیکار است؟ قطعا پاسخ نمی‌تواند مثبت باشد. چراکه در مقابل، در آمار وضعیت اشتغال با ردیفی تحت عنوان «بادرآمد بدون کار» روبه‌رو هستیم که البته خود این ردیف از سربازان وظیفه تا موجران را در برگرفته است. در این مطلب به بررسی این اطلاعات پرداخته‌ایم.
رشد ۶۰ درصدی خانوارهای بدون شاغل طی ده سال
درصد خانوارهای ایرانی بدون فرد شاغل در مناطق شهری از ۱۶.۷ درصد در سال ۱۳۸۵ طی ده سال به ۲۶.۴ درصد در سال ۱۳۹۴ رسیده است، این یعنی افزایش تقریبا ۱۰ درصدی خانوارهایی که در آنها حتی یک فرد شاغل هم وجود ندارد. در حالی که نسبت خانوارهای دارای یک فرد شاغل در این دوره تقریبا ثابت مانده، در مورد خانوارهایی که در آنها دو نفر شاغل وجود داشته کاهش حدودا ۵ درصدی را در همین دوره زمانی مشاهده می‌کنیم؛ از حدود ۲۰ درصد به نزدیک ۱۵درصد.
این کاهش در خانوارهایی که در آنها بیش از سه نفر شاغل وجود دارد بیشتر است. در سال ۱۳۸۵ حدود ۶ درصد خانوارها دارای سه نفر شاغل و بیشتر بودند، این رقم در سال ۱۳۹۴ به حدود ۳ درصد رسیده است، یعنی تقریبا نصف شده. در اینجا نکته قابل توجه اینکه تعداد افراد خانوار (یا بعد خانوار) در سال ۱۳۸۵ برابر ۴.۰۵ نفر بوده که در سال ۱۳۹۴ به ۳.۳۸ نفر رسیده است.
گروه مبهم با درآمد بدون کار
در مورد وضعیت اشتغال، افراد از نظر نوع فعالیت به شش گروه تقسیم شده‌اند، این گروه‌ها عبارتند از: «شاغل»، «بیکار»، «محصل»، «خانه‌دار»، «سایر» و ردیفی هم تحت عنوان «با درآمد بدون کار» ذکر شده است. تعریف این عنوان از این قرار است: كسانی كه بدون اشتغال به كار از محل درآمدهای مستمری كه دارند زندیي می‌كنند، مانند بازنشستگان و وظيفه‌بگيران و افراد دارای درآمد از محل اجاره املاک، سهام دولتي، اوراق مشاركت، سپرده بلندمدت و... با درآمد بدون كار محسوب می‌شوند.
آماری از تعداد سربازان در کشور اعلام نمی‌شود. اما برآوردمی‌شود هم اکنون در کشور حدود ۸۰۰ هزار نفر در خدمت سربازی باشند که اکثریت آنها با توجه به ترکیب جمعیت شهری و روستایی، طبیعتا شهری هستند و حقوق آنها به صورت میانگین ماهانه حدود ۹۰ هزار تومان است. همین ۹۰ هزار تومان این تعداد از شهروندان را در آمارهای رسمی به گروه «بادرآمد بدون کار» اضافه می‌کند. این ردیف که اتفاقا سهم قابل توجهی نیز در بخش وضعیت اشتغال به خود اختصاص داده به حدی گسترده است که می‌تواند طیف‌های زیادی را در برگیرد، فقط بازنشستگان و یا وظیفه‌بگیران هر کدام یک گروه مستقل به شمار می‌روند که به آنها موارد دیگر هم اضافه شده است.
به هر روی آمارها نشان می‌دهد که سهم افراد در این ردیف از حدود ۷ درصد در سال ۱۳۸۵ به نزدیک ۱۲ درصد در سال ۱۳۹۴ رسیده، یعنی نزدیک به دو برابر شده. حال اینکه چند درصد این افراد سرباز وظیفه، چند درصد بازنشسته، چند درصد دارنده سهام و... هستند مشخص نیست.
غیر شاغل‌ها چه کسانی هستند؟
بر اساس آنچه گفته شد و با درنظر گرفتن تعریف «با درآمد بدون کار» ابهام بزرگی در اطلاعات اعلام شده مستتر است. آیا ۲۶ درصد خانوارها که در آنها هیچ فرد شاغلی وجود ندارد با بیکاری مواجه هستند؟ پاسخ نمی‌تواند قطعی باشد. از سویی در آمارها ۱۲ درصد افراد دارای درآمد بدون کار هستند و از سوی دیگر طبق تعریف این ردیف طیف گسترده‌ای را در خود جای داده که مشخص نیست چند درصد افراد در این گروه بازنشسته، چند درصد موجر و... هستند. از آن سو اگر سن بازنشستگی را هم مبنا قرار دهیم، در خانواده‌ای که عضوی از آنها به سن بازنشستگی رسیده، ممکن است فرزند یا فرزندانی باشند که در سن اشتغال قرار داشته باشند و اگر آنها هم شاغل باشند، باید در گروه‌های «یک نفر شاغل و بیشتر» جای بگیرند؛ نه در خانوارهای بدون فرد شاغل!
با تمام اینها یک نکته مشخص است، حتی اگر ۱۲ درصدی که «با درآمد بدون کار» هستند را از شمار خانوارهایی که بدون فرد شاغل هستند کم کنیم، بازهم ۱۴ درصد خانوارها بدون فرد شاغل هستند.
در سال ۱۳۹۴ تعداد خانوارها در مناطق شهری ۱۸ میلیون و ۳۸۹ هزار خانوار برآورد شده است. حال اگر از این تعداد، ۱۴ درصد اساسا فرد شاغلی در خود نداشته باشند و شامل گروه «با درآمد بدون کار» هم نباشند، یعنی چیزی حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار خانوار (با احتساب بعد خانوار ۳.۴ در مناطق شهری، در سال ۱۳۹۴ این یعنی نزدیک به ۹ میلیون نفر در مناطق شهری ایران از حدود ۵۸ میلیون نفر کل) به طور مستقیم یا غیرمستقیم در این وضعیت قرار گرفته‌اند و فرد شاغلی در میان آنها نیست.
------------------------------------------------------------------------------------------
منابع از پایگاه داده باز ایران
بعدخانوار در مناطق شهری از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۴
برآورد و پیشبینی خانوار استان‌های كشور به تفكيک نقاط شهری و روستايی و غیرساکن از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵
برآورد و پیشبینی جمعیت استان‌های كشور به تفكيک نقاط شهری و روستايی و غیرساکن از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵
درصد توزيع افراد خانوارها برحسب گروه‌های سنی طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۴
درصد توزيع افراد شش ساله و بیشتر خانوارها برحسب وضع فعالیت طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۴
درصد توزيع خانوارها برحسب تعداد شاغلین طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۴