از زمان اشغال نظامی ایران به دست نیروهای بریتانیایی و شوروی در جریان جنگ جهانی دوم هیچ کشور خارجی در ایران پایگاه نظامی نداشته است.
به تازگی ایران برای اولین بار در هفتاد سال گذشته یک پایگاه نظامی، هر چند به ظاهر موقتی و کوتاه مدت، به یک کشور خارجی واگذار کرده است.
در این راستا، روز سه شنبه ۲۶ مرداد، هواپیماهای روسی با پرواز از پایگاه سوم شکاری ارتش در همدان موسوم به پایگاه نوژه (شاهرخی سابق) و عبور از حریم هوایی عراق، مواضع مخالفان اسد را در سوریه بمباران کردند.
به گزارش رسانه‌های روسیه، نیروی هوایی این کشور شماری از هواپیماهای بمب افکن سنگین توپولف ۲۲ام -۳ و جنگنده- بمب افکن سوخوی -۳۴ خود را در این پایگاه جای داده است. استقرار این هواپیماها در پایگاه نوژه، به ویژه بمب افکن‌های سنگین، که پیشتر از پایگاه "موزدک" اوستیای شمالی در روسیه به طرف اهداف مورد نظر‌شان پرواز میکردند، مسافت پرواز آنها را به یک سوم کاهش داه است.
به عبارت دیگر اکنون نیروی هوایی روسیه میتواند ضکن صرفه جویی در سوخت و زمان، پرواز‌های بیشتری را با سوخت کمتر و در عوض با بمب و مواد انفجاری بیشتر و به تبع آن کارآیی بهتر انجام دهد.
به گزارش رسانه‌های روسی، روسیه روز سه شنبه ۲۶ مرداد ۶۰ سورتی پرواز از پایگاه نوژه علیه گروههای مخالف اسد انجام داد و روز بعد نیز جنگنده‌های سوخوی ۳۴ این کشور پس از برخاستن از پایگاه مذکور مواضع داعش را در استان دیرالزور در شرق سوریه بمباران کردند.
اصل ۱۴۶ قانون اساسی، توجیهات ناهمگون
برخی از خبرگزاریها و ناظران سیاسی، به ویژه رسانه‌های فارسی زبان برون مرزی، واگذاری پایگاه نوژه به روسیه را ناقض اصل۱۴۶ قانون اساسی میدانند که استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در ایران را هر چند به عنوان استفاده‌های صلح آمیز منع کرده است.
اما جمهوری اسلامی واگذاری پایگاه به روسها و نادیده گرفتن قانون اساسی را رد کرده و انتقاد‌های مطرح شده را نا به جا میداند. علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، پس از آفتابی شدن استقرار هواپیماهای یاد شده در پایگاه نوژه توسط خبرگزاری ایتار تاس و شبکه روسیه-۲۴، در توجیه این کار گفت که همکاری دو کشور "برای مبارزه با تروریسم در سوریه راهبردی" است.
علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی، در پاسخ به اعتراض یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس به استقرار بمب افکن‌های روسیه در پایگاه نوژه گفت ایران هیچ پایگاهی به روسیه نداده است.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده اسلام‌آباد غرب و دالاهو، در صحن علنی مجلس نسبت به استفاده روسیه از پایگاه مذکور هشدار داد . او با استناد به اصل ۱۴۶ قانون اساسی به انتقاد از تصمیم شورای عالی امنیت ملی در این باره پرداخت و اظهار داشت ، اصل ۱۷۶ قانون اساسی هیچ اختیاری در این مورد به شورای مذکور نداده است.
بر پایه اصل ۱۷۶ قانون اساسی "بهره گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدید‌های داخلی و خارجی " از وظایف شورای امنیت ملی است که مصوبات آن برای قانونی شدن باید به تصویب رهبر جمهوری اسلامی برسد.
در همین ارتباط، علاالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با تاکید به اینکه استفاده روسیه از پایگاه نوژه بر پایه تصمیم شورای عالی امنیت ملی صورت گرفته است، گفت این تصمیم با تایید آیت الله خامنه‌ای جنبه اجرایی پیدا کرد.
به گفته بروجردی "پایگاه هوایی همدان نه پایگاه روسی شده و نه جنگنده‌ای در پایگاه نوژه مستقر شده است، تنها اقدامی که صورت میگیرد این است که هنگام پرواز اجازه داده میشود جنگنده‌های روسی برای دریافت سوخت از این پایگاه استفاده کنند."
تاکنون هیچ مقام دولتی یا نظامی جمهوری اسلامی به طور رسمی درباره حضور و استفاده هواپیماهای نظامی روسیه از خاک ایران برای انجام عملیات نظامی خارجی توضیحی نداده است. اما خبر گزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران در گزارشی مفصل با انتقاد از حشمت الله فلاحت پیشه و دفاع از موضع علی لاریجانی ، و رد ادعاهای داخلی و خارجی در مورد واگذاری پایگاه نظامی به روسیه، نوشته است، در اختیار قرار دادن " پایگاهی به کشور خارجی ... نظیر پایگاه هوایی اینجرلیک در ترکیه ... به این معناست که مدیریت کامل آن پایگاه در اختیار کشور مذکور بوده و اوست که تصمیم میگیرد... در واقع میتوان آن پایگاه را جزیی از حاکمیت نظامی یک کشور در کشور دیگر قلمداد کرد... [و] یک نوع اشغال نظامی محسوب میشود."
این خبرگزاری با تاکید به اینکه این تعاریف در مورد استقرار هواپیماهای روسی در پایگاه نوژه صادق نیست، آورده است: " هواپیماهای جنگنده روسی برای مدت کوتاهی به پایگاه هوایی ایران آمده و از آنجا برای حرکت به سمت هدف در خاک سوریه آماده شدند... تمامی تجهیزات و تسلیحات قابل نصب بر روی این هواپیماها توسط خود روسها و با استفاده از هواپیمای ترابری ایلوشین -۷۶ به ایران آمده ... و نهایت ایران به آنها سوخت و برخی خدمات فرودگاهی ... داده باشد. "
نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت
به گزارش رسانه‌های آمریکا، روسیه قبل از پرواز هواپیماهایش از نوژه به سوی سوریه، آمریکا را از مسیر حرکت این هواپیماها درحریم هوایی عراق و مسیری که از نزدیکی هواپیماهای نظامی نیروهای ائتلاف می‌‌گذشت ، مطلع کرد. اما مارک تونر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، استقرار هواپیماهای نظامی روسیه در پایگاه نوژه را مایه تاسف دانست و گفت این اقدام ممکن است نقض قطع نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت علیه ایران باشد – قطعنامه‌ای که در تیر ۱۳۹۴ در پی گفت و گوهای هسته‌ای و رسیدن به برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسید.
تا به حال آمریکا ارزیابی قطعی خود را از نقض یا عدم نقض قطعنامه مذکور اعلام نکرده است.
فرجام
آنچه که از گزارشهای جمهوری اسلامی و اظهارات برخی از نمایندگان مجلس و علی شمخانی مشهود است استقرار هواپیماهای روسی در پایگاه نوژه با تصمیم شورای عالی امنیت ملی و تائید آیت الله خامنه‌ای صورت گرفته است که خود به "توافقات نظامی ایران و روسیه " تکیه دارد. در ژانویه سال جاری با سفر ژنرال شایگو، وزیر دفاع روسیه به ایران، تهران و مسکو قراردادی را برای توسعه همکاریهای نظامی دو کشور امضا کردند.
بی‌شک استقرار هواپیماهای روسیه در پایگاه نوژه با برنامه قبلی ،گفت و گوهای دوجانبه و هماهنگیهای دو کشور و تمهیدات قبلی صورت گرفته است. اینکه این هواپیماها در مسیر خود برای اجرای عملیات در سوریه برای مدتی در پایگاه نوژه توقف کرده اند؛ فقط سوخت دریافت کرده اند؛ ازخدمات فرودگاهی بهره مند شده اند؛ و بالاخره پایگاه مذکور را ترک کرده اند صرفاً برای کمرنگ کردن حضور نظامی روسیه در این پایگاه است.
روسیه با تشدید بمباران هوا یی‌اش در سوریه در ابتدا بر آن است که نیروهای دولتی و شبه نظامی سوریه و همچنین نیروهای اعزامی از ایران و حزب الله را برای پس زدن گروهای مخالف اسد، به ویژه در شرق حلب، یاری دهد. از این رو به نظر نمیرسد که استفاده روسیه از پایگاه نوژه که از نظر نظامی مزایای زیادی برای نیروی هوایی روسیه دارد فقط برای یک بار بوده باشد.
روسها برای اجرای عملیات از پایگاه نوژه دستکم به انبار مهمات و تسلیحات در این پایگاه نیاز دارند؛ به سوخت نیاز دارند؛ به خدمه و تکنیسین برای کارگذاری بمب‌ها و دیگر تسلیحات وابسته اند؛ محتاج تعمیر و نگهداری و قطعات اضطراری اند؛ و به خوابگاه نیاز دارند. ترددهواپیماهای ترابرای روسیه به این پایگاه برای تامین نیازمندیهای هواپیماهای جنگی از جمله حمل بمب و تسلیحات از ضروریات است. به عبارت دیگر به بخشی از پایگاه نیاز دارند که بتوانند قابلیت پروازی هواپیماها ی خود را تامین کنند و عملیات خود را اداره نمایند و بی‌شک به همکاریهای نزدیک پایگاه هم محتاج اند.
حضور فیزیکی هواپیماهای نظامی روسیه و نظامیان این کشور در پایگاه نوژه ، از هر زاویه و با هر مقیاسی که به آن نظاره شود در تضاد با روح اصل ۱۴۶ قانون اساسی میباشد و با شعار‌ها و ایستار‌های انقلابی جمهوری اسلامی و سرداران سپاه ناسازگاری دارد که مدام به استقلال جمهوری اسلامی و نا وابستگی نظامی آن به کشور‌های خارجی تاکید میورزند.
برخی از رسانه‌های جمهوری اسلامی از جمله خبرگزاری فارس تصمیم شورای عالی امنیت ملی را برای استقرار هواپیماهای روسیه در نوژه به بند سوم اصل ۱۷۶ قانون اساسی چفت زده اند که استفاده از امکانات کشور برای مقابله با تهدیدات خارجی را مجاز میدانند. این در حالی است که جنگ داخلی سوریه به رغم فجایع انسانی و غیر انسانی آن و پی آمد‌هایش برای ثبات منطقه، بیش از آنکه به منافع ملی ایران ارتباط داشته باشد به مصالح و امنیت رژیم اسلامی گره خورده است
در ارتباط با تناقض استقرار روسیه در نوژه با قطعنامه ۲۲۳۱ پیش بینی نمیشود که آمریکا ره به جایی برد. پاراگراف ۵ ضمیمه "ب" این قطعنامه میگوید عرضه هر نوع تسلیحات و تجهیزات، از جمله هواپیماهای نظامی به ایران و یا استفاده از آنها به نفع ایران ، منوط به کسب اجازه از شورای امنیت سازمان ملل است. جای گیری هواپیماهای بمب افکن در خاک ایران برای دست زدن به حملات هوائی علیه گروههای مخالف اسد و احیاناً داعش یا جبهه النصره (جبهه فتح شام) در سوریه نمیتواند عرضه سلاح به جمهوری اسلامی تلقی شود.