اروپای ۲۰۱۷ - اولین باری است که رئیس جمهور جدید آمریکا در نشست سران بیست قدرت بزرگ اقتصادی دنیا شرکت می کند.
اهمیت این سفر علاوه بر نشست "جی-۲۰" در ملاقات جداگانه، خصوصی و رو در روی دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا با ولادیمیر پوتین رهبر روسیه است که قرار است در حاشیه این اجلاس صورت بگیرد. اما، دو رویداد این نشست را متفاوت کرده است. اول اینکه دنیا دیگر حتی دنیای یک سال پیش نیست، و دیگر اینکه اروپا با عبور از موج تحولات ژرف سیاسی تبدیل به واحد جدیدی از قدرت سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی شده است که با اروپای سال گذشته متفاوت است و با رهبری آلمان به چالش اعلام نشده‌ای با آمریکا پرداخته است. با این ترتیب مسافرت پرزیدنت ترامپ به لهستان در آستانه حضور در اجلاس سران "جی-۲۰" پر معنی تر می شود.
رئیس جمهوری آمریکا در میدان کرانسکی واقع در شهر قدیمی ورشو که مرکز طغیان لهستانی‌ها بر علیه نازی‌ها بود،سخنرانی کرد.
وی در بخشی از سخنان خود گفت:" پرسش اساسی در عصر ما این است که آیا غرب اراده‌ای برای بقای خود دارد،" ... و "آیا ما به ارزش‌هایمان اینقدر اعتماد داریم که از آنها به هر قیمتی دفاع کنیم؟" ... " آیا ما احترام کافی برای شهروندانمان داریم که از مرزهایمان دفاع کنند؟" ...و "آیا ما تمایل و شجاعت برای حفظ تمدن خود در برابر کسانی خواهند کوشید آنرا سرنگون و نابود کنند داریم.؟"
بسیاری از تحلیلگران معتقدند دولت لهستان تحت رهبری فعلی خود شدیداً به نوعی اقتدارگرایی در داخل گرایش دارد که در نهایت به حکومت پوتین در روسیه شباهت پیدا می کند درعین حال که از روسیه به عنوان همسایه قدرتمند بزرگ نگران است و می خواهد با تکیه به حمایت‌های غرب و سازمانهایی مانند ناتو در مقابل همسایه قوی و متحد سابق خود بایستد. در همین راستا مجارستان نیز قابل ذکر است که همین مسیر را طی می کند. اما چرا رئیس جمهور آمریکا برنامه سفر خود را از لهستان آغاز می کند؟
ترامپ، روسیه و ایران - در حالیکه قرار است روز جمعه در حاشیه اجلاس "جی ۲۰" دونالد ترامپ با ولادیمیر پوتین ملاقات خصوصی نسبتا طولانی داشته باشد، رئیس جمهور آمریکا از موقعیت سخنرانی در میدان کرنسکی ورشو استفاده کرد و از روسیه خواست از اقدامات خود که "برهم زننده ثبات" در اوکراین و سایر کشورها است و همچنین حمایت از ایران و سوریه دست بردارد. جالب اینجاست که پرزیدنت ترامپ دوبار در یک روز این سخنان را تکرار کرد و از روسیه خواست "به جامعه ملت‌های مسئول در نبرد علیه دشمنان مشترک و دفاع از تمدن خویش به پیوندد." جالبتر از آن پاسخ نسبتا سریع کاخ کرملین نسبت به این اظهارات بود که اعلام کرد عملیات روسیه در سوریه از طریق عملیات نظامی و مبارزه با «تروریست‌ها» است و از حکومت بشار اسد حمایت نمی کند.
آنها همچنین منکر مداخله در امور داخلی اوکراین شدند. به نظر می رسد پاسخ سریع کاخ کرملین به منظور اجتناب از سرریز کردن این مباحثات در گفتگوی روز جمعه پوتین و ترامپ در هامبورگ باشد که ظاهرا شامل موضوعات بسیار حساس تری است که هر دو کشور به حل و فصل آن علاقمند هستند. لازم به یاد آوری است که پس از اظهارات رکس تیلرسون در مورد حمایت از تغییر نظام سیاسی ایران از درون، اکنون این موضوع مورد بحث محافل گوناگونی در آمریکا قراردارد. برای نمونه نشریه واشنگتن پست در مقاله روز ۵ ژوئیه خود به قلم "ری تکیه" پژوهشگر ارشد شورای سیاست خارجی، به تحلیل "ضرورت آمادگی برای فروپاشی سیاسی ایران" پرداخته است.
پوتین و ترامپ در ملاقات روز جمعه علاوه بر مسایل مربوط به امنیت سایبری، تروریسم و روابط دو کشور، در باره ایران و سوریه نیز گفتگو خواهند داشت. موضوع مبارزه با تروریسم به ویژه پس از آزادی "موصل" در عراق، و "رقه" در سوریه، موضوع حساسی است که آینده سیاست‌های جهانی را در منطقه رقم می زند.
لازم به یاد آوری است که پس از اظهارات رکس تیلرسون در مورد حمایت از تغییر نظام سیاسی ایران از درون، اکنون این موضوع مورد بحث محافل گوناگونی در آمریکا قراردارد. برای نمونه نشریه واشنگتن پست در مقاله روز ۵ ژوئیه خود به قلم "ری تکیه" پژوهشگر ارشد شورای سیاست خارجی، به تحلیل "ضرورت آمادگی برای فروپاشی سیاسی ایران" پرداخته است. پوتین و ترامپ در ملاقات روز جمعه علاوه بر مسایل مربوط به امنیت سایبری، تروریسم و روابط دو کشور، در باره ایران و سوریه نیز گفتگو خواهند داشت.
ترامپ و بند ۵ پیمان ناتو – بند پنج پیمان ناتو از اصول اساسی و حیاتی این پیمان است. شاید بتوان ادعا کرد عدم پایبندی دولت‌های و بخصوص قدرت‌های بزرگ نظامی مانند ایالات متحده به این بند از پیمان می تواند کلیت پیمان ناتو را با مخاطره و فروپاشی مواجه کند. بر اساس این بند منحصر به فرد، هر کشور عضو متعهد شده است که در چارچوب این پیمان دفاعی مشترک در صورت تهدید امنیت هر عضوی به دفاع از آنان بپردازد. به عبارت دیگر هرگونه تهاجم به یک کشور عضو، تهاجم به دیگر اعضا تلقی می شود. باید توجه داشت که اولین کاربرد عملی این اصل در تاریخ پیمان ناتو در زمان حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر بر علیه ایالات متحده صورت گرفت.
از زمان ریاست جمهوری پرزیدنت ترامپ و با توجه به گلایه‌های او در مورد عدم پرداخت هزینه‌های پیمان توسط کلیه اعضا، در پایبندی ایالات متحده به بند پنج پیمان ناتو تردید هایی پدید آمد. او در سفر اول خود به اروپا و اجلاس ناتو از تایید این پایبندی خودداری کرده بود. گرچه مقامات نظامی و وزارت دفاع پیوسته به پایبندی به پیمان ناتو اشاره داشتند ولی ظاهراً اشارات رئیس جمهور بیشتر جنبه سیاسی و چانه زنی داشت تا سایر اعضا نسبت به تخصیص دو درصد از درآمد ناخالص سرانه به بودجه ناتو کوتاهی نکنند. این سیاست تا حدی موفق شد و دونالد ترامپ در سخنرانی روز پنجشنبه خود در میدان کرنسکی ورشو، صراحتاً آنچه را که لهستانی‌ها منتظر شنیدن آن بودند مورد تاکید قرار داد: " ایالات متحده نشان داده است -نه فقط در حرف، بلکه در عمل- که ما با عزمی راسخ پشت سر ماده ۵، تعهد دفاع مشترک، ایستاده ایم." اتفاقاً لهستان از کشورهایی است که شرط دو درصد بودجه دفاعی را رعایت کرده است.
تاکید آمریکا برمتعهد ماندن به ماده ۵ چیزی بود که کشورهای کوچک اروپایی و به ویژه لهستان منتظر شنیدن آن بودند. نباید فراموش کرد که پس از پایان جنگ سرد، نگرانی‌ها و احساس خطر برخی ازاین کشورها که در مجاورت و دایره تهدیدات قدرت بزرگی چون روسیه قرار دارند موجب پیوستن آنان به ناتو و بقای این پیمان شد در حالیکه پیمان رقیب یعنی ورشو فروریخته بود. تجربه اوکراین نشان داد این نگرانی‌ها بی‌مورد نبوده است.
آمریکا صادر کننده نفت و گاز به اروپا – پرزیدنت ترامپ روز پنجشنبه در کنفرانس مشترک مطبوعاتی با آندره دودا رئیس جمهور لهستان اعلام کرد که دو کشور علاقمند گسترش همکاری‌ها در زمینه صادرات گاز مایع آمریکا (ال ان جی) به لهستان هستند. وی در واقع گفت مایل است کمپانی‌های دو کشور به سرعت به عقد قرار داد اقدام کنند و ابراز آمادگی کرد که گاز مایع به صورتی منظم و مداوم از آمریکا به ترمینال وارداتی لهستان در دریای بالتیک تحویل شود. دونالد ترامپ گفت که رسیدن به توافق در این مورد آنقدر ساده است که می توان آن را در عرض "۱۵ دقیقه" مذاکره و به امضا رساند.
ترامپ: "من فکر میکنم میتوانیم تا ۱۵ دقیقه دیگر قرارداد گاز مایع را امضا کنیم، کسی دم دست هست که وارد مذاکره شود؟ حدود ۱۵ دقیقه طول میکشد."
دودا ( با لبخند): "فکر می کنم پس از خاتمه مذاکرات، قرارداد دراز مدتی برای تحویل گاز مایع آمریکا به ترمینال‌های ما باشد."
در حقیقت این یکی از محورهای سفر دونالد ترامپ به لهستان بود. قراردادی که هر دو کشور به آن نیاز دارند.
به احتمال زیاد گاز صادراتی آمریکا، که مرحله آغاز توسعه و بازاریابی دراروپا را پشت سر می گذراند، قادر خواهد بود قیمت‌های رقابتی بهتری در مقابل شرکت روسی گازپروم ارائه کند. گازپروم تا سال ۲۰۲۲ میلادی با لهستان قرارداد بسته است. اگر این قراداد حق انحصاری برای روسها قائل نشده باشد، احتمال اینکه گاز مایع آمریکا حتی زودتر از پایان قرارداد به لهستان برسد نیز وجود دارد به نحوی که لهستانی‌ها به صورت همزمان از هر دو استفاده کنند.
تظاهرات مخالفین "جی بیست" – اجلاس سران کشورهای "جی ۲۰" علاوه برچالش‌های درونی با یک اوپوزیسیون سازمان یافته بیرونی نیز روبرو است. به گزارش رویترز هزاران نفر از اطراف و اکناف اروپا به تظاهرات ضد اجلاس پیوسته اند. شعار این گروها "به جهنم خوش آمدید" است. مخالفین اجلاس معتقدند کشورهای عضو گروه بیست قادر نبوده اند برای بسیاری از مسایل که صلح جهانی را تهدید می کند راه حل پیدا کنند. این تظاهر کنندگان خیابان‌های هامبورگ را اشغال کرده اند و بر اساس تخمین پلیس تعداد آنان به یکصد هزار نفر می رسد و حدود سی هزار نیروی پلیس برای کنترل اوضاع تجهیز شده اند. این شرایط به صورت بالقوه زمینه عملیات تروریستی را در درون خود نهفته دارد، موضوعی که "جی بیست" برایش راه حلی ندارد.
------------------------------------------
یادداشت‌ها آرا و نظرات نویسندگان خود را بازتاب می‌دهند و بیانگر دیدگاهی از رادیو فردا نیستند.
* جلیل روشندل – استاد علوم سیاسی و امنیت بین المللی در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی است