عليرضا ضيغمی، مدير عامل شرکت ملی پالايش و پخش فرآورده های نفتی ايران در گفتگو با «شبکه اطلاع رسانی نفت و گاز» شانا، از سرگيری سوآپ (معاوضه) نفت از کشورهای همسايه شمالی خبر داده است. بگفته وی، دو محموله نفت کوره برای تامين سوخت مايع نيروگاه «نکا» به کشور سوآپ شده است.
وی در ادامه گفته است که از شرکت ملی نفت ايران خواسته ايم برای حدود ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام خوراک مورد نياز پالايشگاه های تبريز و شهيد تندگويان تهران از طريق سوآپ از کشورهای همسايه حاشيه دريای خزر اقدام کنند.
علی اکبر صالحی طی سفرهايی که در ماه آوريل به ترکمنستان و اخيرا نيز به قزاقستان برای شرکت در کنفرانس وزاری خارجه « سازمان همکاری اسلامی» (سازمان کنفرانس اسلامی سابق) داشته است، موضوع ازسرگيری سوآپ نفت، به گفته خودش، در صدر موضوعات مورد مذاکره با مقامات اين کشورها بوده است.
ايران از سال ۱۳۷۶ سوآپ گاز از کشورهای ترکمنستان، آذربايجان و قزاقستان را شروع کرد و پانزده ماه قبل، بخاطر آنچه که مسعود ميرکاظمی، وزير نفت سابق ايران هزينه های بالا و عدم صرفه اقتصادی عنوان کرد، قطع شد. اما واقعيت اين بود که شرکت های سلکت‌انرژی تريدينگ آلمان، دراگون اويل امارات، ويتول سوئيس و کاسپين اويل دولوپمنت ايرلند که روزانه حدود هفتاد تا صد هزار بشکه نفت کشورهای حاشيه خزر را از مسير ايران به مشتريان خود در خليج فارس می‌رساندند، از سال گذشته قراردادهای خود را تمديد نکردند و ايران از خرداد ماه همان سال سوآپ نفت را متوقف کرد.
ايران بر اساس قراردادی که با چهارشرکت نامبرده داشت، به ازای دريافت يک دلار برای هر بشکه، نفت کشورهای شمالی را دريافت و معادل همان ميزان نفت به اين شرکتها در خليج فارس تحويل می داد. بر اساس اطلاعات آمارنامه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ايران، مجموع سوآپ نفت‌گاز و نفت‌کوره کشور از سال ۸۳ تا پايان سال ۸۸ به يک ميليون و ۶۵۷ هزار و ۴۸۰ تن رسيده است که رقم چندانی نيست، اما از لحاظ ديپلماسی برای ايران سوآپ نفت کشورهای شمالی اهميت داشت.
همچنين انتقال نفت از ميدان های جنوبی ايران به پالايشگاههای شمالی ايران هزينه های بسيار بالايی داشت که با تحويل نفت کشورهای شمالی، عملا نيازی به هزينه ترانزيت نفت به استانهای شمالی را نداشت.
هم اکنون آذربايجان با انتقال بخشی از نفت ترکمنستان و قزاقستان از طريق خط لوله باکو-تفليس-جيهان به اروپا، از لحاظ ديپلماسی، مالی و محکم کردن جايگاه خود ميان کشورهای ترانزيت گاز اهميت خود را به مراتب افزايش داده است.
اينبار ايران می گويد که مايل است علاوه بر نفت کوره، سوآپ گازمايع، بنزين، نفت گاز و نفت کوره از کشورهای همسود (مشترک المنافع) آسيای ميانه به سواحل جنوبی کشور در خليج فارس و ديگر مناطق مرزی کشور را نيز انجام دهد.
ايران هنوز اعلام نکرده است که حاملهای انرژی که قرار است از کشورهای شمالی وارد کند، در خليج فارس به کدام شرکتها تحويل خواهد داد و حق سوآپ برای هر بشکه نفت يا محصولات ديگر چه مقدار خواهد بود.
قبلا، ميرکاظمی گفته بود که سوآپ نفت نفت کشورهای خزر باعث کاهش توليد نفت ايران شده بود، چرا که ايران بايد سطح توليد اوپک را حفظ می‌کرد، "مانند اين بود که به ازای هر بشکه ۶۹ دلار را از دست بدهيم و اين مطلقا به ضرر ما بود."
البته کشورهای عضو اوپک در عمل ملزم به حفظ سطح توليد نفت خود بر اساس سهميه بندی اوپک نيستند، کما اينکه کشور عربستان که در سال ۲۰۱۰ روزانه هشت ميليون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت صادرات داشته، طبق گزارش آژانس جهانی انرژی از ماه می سال جاری صادرات نفت خود را به ۹ ميليون بشکه رسانده است، بدون اينکه اوپک سهميه اين کشور در توليد نفت را افزايش داده باشد.
با اينهمه، طبق گزارش کميسيون انرژی مجلس ايران، طی سالهای اخير توليد نفت ايران ۷۰ هزار بشکه در روز کاهش داشته است و بگفته حميدرضا کاتوزيان رئيس اين کميسيون، کاهش توليد نفت تا ۱۰۰ هزار بشکه خواهد رسيد. به عبارت ديگر، اگر ايران حتی ملزم به حفظ سطح توليد اوپک هم باشد، عملا هم اکنون ۷۰ هزار بشکه نفت کمتر توليد می کند.
تقريبا تمامی چاههای نفتی ايران در نيمه دوم عمر خود قرار دارند و عدم سرمايه گذاری و تکنولوژی و جلب شرکتهای بزرگ نفت و گاز باعث شده است که توليد نفت ايران نتواند افزايش يابد.