پس از بررسی پدیده تازه «شوهر کشی» که قربانیان آن مردان هستند، این بار در یازدهمین شماره برنامه «صدای دیگر» (هفته نامه ای رادیویی که صدای زنان را منعکس می کند اما منحصراً ویژه زنان نیست)، نگاهی می اندازیم به نوعی دیگر از خشونت های خانوادگی که دیریست جان زنان و دختران را هدف گرفته است: پدیده «قتل های ناموسی» که قربانیان آن زنان و دخترانی هستند که به دست شوهران، پدران، برادران و گاه دیگر خویشاوندان مذکر متعصب یا بستگان خود به گناه ارتباط، یا حتی به ظن ارتباط، با مردی دیگر کشته می شوند.
«قتلی» که قانون آن را «قتل» نمی شناسد؛ هرچند به عمد انجام می گیرد و مشمول مجازات قصاص نمی شود.
قتل های ناموسی بیش از همه در مناطق کردنشین غربی و در جنوب غربی ایران روی می دهد. همین ماه گذشته در مریوان شاهد چهار مورد قتل ناموسی بودیم.
در این برنامه «صدای دیگر»، همراه با سه کارشناس میهمان به بررسی ریشه ها و راه های کاهش قتل های ناموسی نشسته ایم.
شهلا اعزازی، استاد جامعه شناسی خانواده در دانشگاه علامه طباطبایی تهران (و مدیر گروه علمی ـ تخصصی جامعه‌شناسی مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران ) به رادیو فردا می گوید: «ریشه قتل های ناموسی را باید در سنت ها و هنجارهای جوامع قبیله ای جست و جو کرد. ولی حقوق بی اندازه ای که در حقوق مدنی و خانواده ایران برای مردها در نظر گرفته شده و مقصر دانستن زن در همه زمینه ها، موجب افزایش قتل های ناموسی نه تنها در ایلات و عشایر بلکه در شهرهای عمده ایران شده است.»
به گفته شهلا اعزازی، «امتیازات قانونی ویژه ای که قانون برای مردان در نظر گرفته سبب شده که در برخی موارد حتی دختران و زنانی که مردان به آنها تجاوز، تعرض و تعدی کرده اند، به دست مردان خویشاوند کشته شوند. نابرابری های اجتماعی و ما یملک دانسته شدن زنان ویژگی های فرهنگ رو به زوالی است که در پناه قوانین مصوب پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ احیاء شده اند. ارزش هایی که در قوانین شرعی جدید تقویت شده اند در این گونه موارد به زن به چشم ما یملک مرد نگاه می کنند که مردی دیگر به آن صدمه زده است و بر این پایه که این گونه مایملکی دیگر به درد خوردنی نیست، قتل ناموسی قانوناً توجیه می شود.»
- «ریشه قتل های ناموسی را باید در سنت ها و هنجارهای جوامع قبیله ای جست و جو کرد. ولی حقوق بی اندازه ای که در حقوق مدنی و خانواده ایران برای مردها در نظر گرفته شده و مقصر دانستن زن در همه زمینه ها، موجب افزایش قتل های ناموسی نه تنها در ایلات و عشایر بلکه در شهرهای عمده ایران شده است.»
نسرین ستوده، حقوقدان، فعال مدافع حقوق بشر و حقوق زن در تهران میهمان دیگر برنامه «صدای دیگر» از معیارهای فرهنگی دوگانه ای می گوید که پشتوانه فرهنگی قوانینی شده است که مجازاتی برای قتل های ناموسی در نظر نمی گیرد.
به گفته وی، این وضعیت سبب می شود که «در نتیجه، فرهنگ و قانونی که زنان را به عفاف، حجاب و گوشه نشینی هر چه بیشتر فرا می خواند، مردان را بر عکس به افسار گسیختگی هر چه بیشتر فرا می خواند. از یک سو به مردان حق تعدد زوجات بی حد و حصر داده شده، و از سوی دیگر ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی این حق را هم به مردان می دهد که اگر همسر خود را در حال ارتکاب عمل منافی عفت ببینند، در همان جا بتوانند او را به قتل برسانند؛ و این حق مختص مردان است نه زنان.»
خانم ستوده می افزاید: «قانون همچنین برای پدری که فرزندش را بکشد قصاصی در نظر نگرفته است. مطابق ماده ای دیگر از قانون مجازات اسلامی، اگر فردی، کس دیگری را با این باور که آن فرد مهدورالدم و کشتنش رواست بکشد، قصاص نمی شود. حتی اگر چنین قتلی بر اساس فرض اشتباه صورت گرفته باشد، باز هم عامل قتل مستوجب قصاص نیست و با پرداخت دیه به اولیای دم آزاد می شود.»
همه اینها از نظر نسرین ستوده نشان می دهد که قوانین موجود خود به رخ دادن چنین قتل هایی دامن می زند.
از سوی دیگر، پروین ذبیحی، پژوهشگر و فعال مدنی مدافع بهبود و پیشبرد حقوق زنان در سنندج با اشاره به موارد متعدد قتل های ناموسی در کردستان ایران و عراق، در مناطق جنوبی ایران و در بخش های سنتی تر ترکیه و پاکستان، فرهنگ قبیله ای و هنجارهای دیرپای بومی را (که به گفته او پایه در تعریف فرهنگی «ناموس» و پیامدهای آن دارد) ریشه اصلی قتل های ناموسی می داند.
خانم ذبیحی از قتل فرشته نجاتی در منطقه کردنشین ایران می گوید و بریده شدن سرش به دست پدر به علت انتخاب شوهر دوم خود پس از طلاق گرفتن از شوهر اول در چارچوب ازدواجی اجباری.
برادر دلبر خسروی، دختری هفده ساله ای در دهی در نزدیکی مریوان هم چندی پیش سر او را برید چون از شوهر ناخواسته اش طلاق گرفته بود. و مورد سوم از این دو هم غریب تر و پیچیده تر است ...
پروین ذبیحی و شهلا اعزازی در ریشه یابی قتل های ناموسی و ارائه راه حل برای آن، در دو مورد هم نظر نیستند. گرچه هر دو در پی تغییر قوانین مردسالار هستند، خانم ذبیحی بیش از خانم اعزازی مسئله را فرهنگی و منطقه ای می داند.
خانم ذبیحی، سنن مشابه دیرینه در کردستان عراق و کردستان ایران را توجیه کننده بالا بودن آمار این گونه قتل ها در هر دو خطه می داند و می گوید: نازل بودن سطح انتظارات زنان و دختران این گونه مناطق از مردان خانواده نازل تر از آن است که ریشه این گونه قتل ها را ناشی از تضاد سنت و تجدد بدانیم، به ویژه که به گفته او در این مناطق هنوز ارزش ها، باورها و سنت های قبیله ای غالبند.
اما خانم اعزازی می گوید: دامنه این گونه قتل ها محدود به مناطق سنتی نیست و حتی به پایتخت هم کشیده شده است.
شاهد مثال خانم اعزازی، بریده شدن سر دختری است در تهران به دست برادرش به عنوان مامور خانواده برای اعاده ناموس و حیثیت، با این توجیه که رفتار اجتماعی دختر پس از طلاق از شوهرش، خانواده را آزرده خاطر کرده است.
کشمکش اصلی به نظر خانم اعزازی میان آشنا شدن شماری رو به افزایش از دختران و زنان با حق تصمیم گیری به عنوان مظهری از مدرنیته است با سنت ها و قوانینی که چنین حقی را به رسمیت نمی شناسد و با دمکراسی و آزادی ناسازگارند.
نظر شما درباره این اختلاف دیدگاه چیست؟ برای کاهش قتلهای ناموسی چه کاری از دست مسئولان و دیگران بر می آید؟ و شما از کجا می توانید آغاز کنید؟
از سه راه می توانید به این پرسش ها پاسخ دهید:
با فرستادن ایمیل به نشانی: Zan@radiofarda.com
با تماس با شماره پیام گیر رادیو فردا : ۰۰۴۲۰۲۲۱۱۲۴۱۱۳
یا با فرستادن اس ام اس (پیامک) به شماره: ۰۰۴۲۰۶۰۳۸۷۴۱۵۰
برای شنيدن برنامه «صدای دیگر» فايل برنامه را که در بالای همين صفحه (سمت چپ) قرار دارد، باز کنيد.
«صدای ديگر» را روزهای يکشنبه بعد از خبرهای ساعت هفت و نيم شب به وقت تهران از راديو فردا می شنويد.
اين برنامه در مجله نيمه شب پس از خبرها (نيم بامداد) و در مجله نيمروزی پس از خبرهای ساعت ١٣ تکرار می شود.