نمايشگاه بين المللی کتاب تهران روز چهارشنبه وارد هفتمين روز خود شد و خبرها حاکی از اين است که با وجود کاستی ها عده قابل توجهی از شهروندان، از اين نمايشگاه استقبال کرده اند.
بسياری از ناشران می گويند که اين نمايشگاه فرصت خوبی است برای عرضه و فروش کتابهای جديد و به دست آوردن نفدينگی. اما شماری ديگر از ناشران و اهل قلم، به نحوه سازماندهی نمايشگاه تحت نظارت وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی خرده می گيرند و می گويند: مسئله سانسور و حذف برخی از کتاب ها نمايشگاه را از هدف اصلی خود منحرف می کند.
بيست و يکمين نمايشگاه بين المللی کتاب از پنج شنبه دوازدهم ارديبهشت ماه، در مصلای تهران گشايش يافته و به مدت ۱۰ روز ادامه دارد. اين دومين سالی است که نمايشگاه در مصلای تهران برگزار می شود. در نمايشگاه بين المللی کتاب امسال حدود ۲۰۰ هزار عنوان کتاب به نمايش و فروش گذاشته شده است. از زمان آغاز اين نمايشگاه تا کنون، هر روز هزاران تن اهل قلم و دوستداران کتاب از تهران و شهرستان ها از نمايشگاه بازديد می کنند.
يکی از مهم ترين ويژگی های نمايشگاه بين المللی کتاب تهران که آن را از ديگر نمايشگاه های بين المللی کتاب، مانند نمايشگاه بين المللی کتاب فرانکفورت، متمايز می کند مسئله پخش و فروش کتاب در اين نمايشگاه است.
کامران فانی، مترجم و پژوهشگر و کارشناس کتاب، برگزاری سالانه اين نمايشگاه در ايران را رويدادی مهم می داند.
وی به رادیو فردا می گوید: «تعداد کتاب فروش ها نسبت به ناشران در ايران بسيار کم است، بنابراين آنها کتاب ها را نمی پذيرند و نمايشگاه کتاب فرصتی است برای ناشران، تا شرکت کنند و کتاب های خود را بفروشند. به نظر من دليل دوم ارزش اين نمايشگاه علی رغم تمام نواقص، اين است که بسياری از ناشران شهرستانی هم شرکت می کنند.»
این مترجم ایرانی اظهار داشت: «ما می دانيم که کتاب هايی که در شيراز، اصفهان، تبريز، مشهد و قم چاپ می شود خيلی کم به تهران می رسد و اين فرصتی است که کتاب های شهرستان نيز در دسترس علاقمندان قرار می گيرد. نکته مهم ديگر اين است که شهرستانی ها بيايند تهران و يک جا
تمام ناشران را ببينند و کتاب بخرند زيرا کتاب به شهرستان ها دير می رسد. به علاوه در اين جا کتاب های خارجی نيز عرضه می شود و در ايران خريد کتاب های خارجی بسيار مشکل است.»
آقای فانی افزود:«مجموعه اين عوامل باعث شده است نمايشگاه علی رغم تمام مشکلات، همواره با استقبال پرشور همراه باشد. امسال که به نمايشگاه رفتم با اين که فضای آنجا بسيار بزرگ است از جمعيتی که برای بازديد آمده بودند، حيرت کردم.»
افزایش تعداد ناشرین ایرانی
در نمايشگاه بين المللی امسال کتاب تهران، حدود ۲۰۰۰ ناشر حضور دارند که از اين تعداد ۷۰۰ ناشر خارجی و از ۷۶ کشور جهان هستند. تعداد ناشران ايرانی شرکت کننده در نمايشگاه نيز نسبت به سال گذشته، آن گونه که صادق سميعی مدير انتشارات کتابسرا به راديو فردا می گويد افزايش يافته است.
- «کتاب های خارجی اين مشکل را داشت که اجازه نمی دادند تعدادی از کتاب هايی که به تهران آمده بود برای فروش عرضه شود. بنابر اين ناشرين خارجی به تدريج ترجيح دادند کتاب های منتشره در باره ايران را نياورند و بيشتر به کتاب های فنی و مهندسی اکتفا کنند که مشکلی ايجاد نمی کند.»
وی می گوید: «از آمريکا، ناشرين معروفی مانند ام.آی.تی پرس، هاروارد پرس، دابِل دِی، راتلج و از اروپا نيز که مهم ترينشان در انگلستان است مثل آکسفورد پرس، کمبريج پرس حضور دارند. يعنی ناشر عمده ای به زبان انگليسی در جهان نيست که اين جا حضور نداشته باشد. اين مسئله در مورد ناشرين سوئيسی، آلمانی، ايتاليايی و فرانسوی هم صادق است و مهم ترين ناشرين اين کشورها نيز شرکت دارند.»
آقای سميعی می افزايد:«جلسات معارفه توسط سفارتخانه های مختلفی تشکيل می شود، به عنوان مثال سفارت آلمان تعداد زيادی از ناشرين داخلی را دعوت کرده است تا با ناشرين آلمانی آشنا شوند.»
در روزهای اخير، خبرگزاری های داخلی اعلام کردند که حدود ۳۰۰ عنوان کتاب از قفسه کتاب های ناشرين مختلف جمع آوری شده است.
به گزارش خبرگزاری مهر، صبح روز سيزدهم ارديبهشت، هشت کتاب از صادق هدايت و سه کتاب از صادق چوبک از غرفه «نشر جامع» جمع آوری شد. از صادق هدايت کتاب های «ديوار»، «زند و هومن يسن»، «زنده به گور»، «سگ ولگرد»، «سه قطره خون»، «گروه محکومين»، «وغ وغ ساهاب» و «مسخ» و از صادق چوبک کتاب های «عنتری که لوطی اش مرده بود»، «چراغ آخر» و «خيمه شب بازی» جمع آوری شدند. اين کتاب ها در سال های ۸۳ و ۸۴ و ۸۵ تجديد چاپ شده بودند .
اين در حالی است که ناشران می گويند، بر اساس تصميم وزارت ارشاد قرار بود کتاب های منتشر شده از سال ۸۲ به بعد در نمايشگاه عرضه شود.
کامران فانی، پژوهشگر و مرتجم می گويد که ناشرین احتمالا نتوانسته اند صدها کتاب را در نمايشگاه عرضه کنند.
وی گفت: «کتاب های خارجی اين مشکل را داشت که اجازه نمی دادند تعدادی از کتاب هايی که به تهران آمده بود برای فروش عرضه شود. بنابر اين ناشرين خارجی به تدريج ترجيح دادند کتاب های منتشره در باره ايران را نياورند و بيشتر به کتاب های فنی و مهندسی اکتفا کنند که مشکلی ايجاد نمی کند.»
به گفته کامران فانی، «در مورد ناشرين داخلی، همه کتاب هايی که در سال های قبل چاپ شده است، می آورند. برخی از اين کتاب ها در دوران جديد اجازه تجديد چاپ و يا عرضه پيدا نکرده اند و در اين نمايشگاه جلوی عرضه اين کتاب ها گرفته شده است. احتمالاً صدها کتاب اجازه عرضه و فروش در اين نمايشگاه را ندارند.»
واکنش به تشدید سانسور
در اسفندماه گذشته، شماری از ناشران در نامه ای به وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی، به تشديد سانسور اعتراض کرده و خواستار رسيدگی به مسئله سانسور در ايران و يافتن راه حلی برای آن شدند. اما وزارت ارشاد نه تنها به اين مسئله پاسخی نداد بلکه از عرضه صدها عنوان کتاب درغرفه های نمایشگاه جلوگيری کرد.
در واکنش به اين موضوع، تعدادی ازاهل قلم از جمله نويسندگان و روزنامه نگاران قصد دارند از نمايشگاه ديدار نکنند.
ماشاء الله شمس الواعظين، سخنگوی انجمن صنفی روزنامه نگاران در اين باره به راديو فردا می گويد: «توليد کتاب وقتی در کشور با موانع، بحران، سانسور شديد و نظارت حکومت حتی در تعيين موضوعات همراه باشد، اين نمايشگاه ديدن ندارد.»
وی افزود: «ناشرين حق دارند آثار منتشره خود را حتی با سانسور در اختيار علاقمندان قرار دهند، چون اين کار علاقه و حرفه آنهاست و زندگی شان با اين مسئله سرو کار دارد، ولی با زندگی ما سرو کار ندارد. من می توانم به غير از کتاب خيلی چيزها را به عنوان منابع قابل دسترس استفادهکنم، بدون اين که به کتاب سانسور و هدايت شده از طرف دولت و حکومت نياز داشته باشم.»
افزون بر اين، وزارت ارشاد امسال تصميم گرفت غرفه های کتاب را بر اساس حروف الفبای ناشران تقسيم بندی کند. اين موضوع باعث شد برخی از ناشران قديمی، فضای کمتری برای عرضه کتاب ها در اختيار داشته باشند و نتوانند نشست های سخنرانی و بحث نويسندگان و شاعران را برگزار کنند. اين مسئله مورد اعتراض برخی ناشرين از جمله انتشارات توس، قرار گرفت.
محسن باقرزاده، مدير انتشارات توس در گفت و گو با راديو فردا از تجربه خود در اين زمينه می گويد: «متراژی که می خواستم به من ندادند، در نتيجه نتوانستم از نويسندگان دعوت کنم به غرفه ام بيايند و با مخاطبان خود گفت و گو کنند. ما اصلاً امکان يک لحظه استراحت در غرفه نداشتيم.»
وی می گوید: «انتشارات توس سابقه ۵۰ ساله دارد و امسال ۵۸ عنوان کتاب جديد داشتيم و کتاب های گذشته را اصلاً نتوانستيم قفسه بندی کنيم و نتوانستيم طوری دکور بزنيم که بتوانيم با مراجعين ارتباط داشته باشيم، در حالی که ما هر سال مراجعه کننده های زيادی از شهرستان و دانشگاه های شهرستان داريم. من به مسئولين تذکر شديد دادم که اين مشکل را رفع کنند ولی در عوض، عده ای بسيار در رفاه و آسايش بودند. اين جا روابط حکمفرماست.»
به گفته منتقدان، يکی ديگر از نواقص نمايشگاه، محل برگزاری آن در مصلای تهران است. به گفته آنها، سالن های مصلای تهران برای تشکيل غرفه های کتاب و برگزاری نشست ها مناسب نيست.
مدير انتشارات توس، می گوید: «مصلا پله ها و فراز و فرودهای زيادی دارد و اين مسئله برای مراجعين و افرادی که مسن هستند و يا افرادی که با بچه های خود می آيند، مشکل ساز است. طبيعی است که اين ساختمان برای مراسم مذهبی طراحی شده است.»
- «نمايشگاه کتاب، جايی است برای تبادل افکار و آثار تازه، حضور نويسندگان واقعی کشور، طرح مسائل مهم فرهنگی، نکوداشت چهره های فرهنگی لايق و همچنين ارتباط گسترده بين مخاطبان و نويسندگان. هيچ کدام از اين موارد در اين نمايشگاه به چشم نمی خورد و فقط يک فروشگاه بزرگ است که کتاب عرضه می شود. ناشران هم به دليل مشکلات مالی مجبورند به حضور در اين نمايشگاه تن دهند.»
آقای باقرزاده می افزاید: «در محل سابق نمايشگاه ها بيشتر نمايشگاه صنعتی برگزار می شود تا نمايشگاه فرهنگی. فضای نمايشگاه کتاب سابق، هم سطح و فضای سبز آن نيز بسيار زيبا بود. داخل ساختمان مصلا نيز بسيار زيباست، سقف بسيار زيبايی دارد و ديوارها تميز و سفيد است و تماشای آن لذت بخش است، ولی رفت و آمدها مشکل است. کارگرهايی هستند که کار حمل و نقل
کتاب های خريداری شده را به عهده دارند و اين حمل و نقل ها مشکل است و نارسايی هايی وجود دارد. من فکر می کنم اين مشکلات ناشی از عدم مديريت ثابت است.» بی رونقی نشست های ادبی
در نمايشگاه امسال، گرچه «خانه کتاب» همانند سال های پيش قصد برگزاری نشست ها و کارگاه هايی با شرکت استادان و کارشناسان را دارد، اما به نظر برخی اهل قلم منتقد نمايشگاه، سياست های وزارت ارشاد در برگزاری نمايشگاه کتاب از جمله حذف شماری از کتاب ها و محل و فضای نامناسب برگزاری آن موجب شده اين نشست ها رونقی نداشته باشند.
جواد مجابی، نويسنده و شاعر که از جمله اين منتقدان است به راديو فردا می گويد: «اين نمايشگاه با تعريف او از اين نام همخوانی ندارد. تعريفی که من از نمايشگاه کتاب دارم با وضعيت موجود همخوانی ندارد. نمايشگاه کتاب، جايی است برای تبادل افکار و آثار تازه، حضور نويسندگان واقعی کشور، طرح مسائل مهم فرهنگی، نکوداشت چهره های فرهنگی لايق و همچنين ارتباط گسترده بين مخاطبان و نويسندگان. هيچ کدام از اين موارد در اين نمايشگاه به چشم نمی خورد و فقط يک فروشگاه بزرگ است که کتاب عرضه می شود. ناشران هم به دليل مشکلات مالی مجبورند به حضور در اين نمايشگاه تن دهند.»
احتمال می رود طی اين ۱۰ روز، نزديک به دو ميليون نفر از نمايشگاه بين المللی کتاب ديدار کنند.
کامران فانی، پژوهشگر و کتاب شناس، می گويد: «به رغم تمام کاستی ها و انتقادات اين نمايشگاه فرصت مناسبی است، هم برای ناشران و هم برای نويسندگان که آثار آنها در معرض ديد بازديد کنندگان قرار گيرد.»
وی می افرايد: «من فکر نمی کنم هيچ ناشری مخالف با شرکت در نمايشگاه باشد. نويسندگان و مترجمين نيز بايد خوشحال باشند که آثارشان در معرض بازديد چند ميليون نفر قرار می گيرد. درست است که چند ميليون نفر کتاب نمی خرند ولی به هر حال به گونه ای جلب توجه می کند. من موافق تشکيل اين نمايشگاه هستم زيرا استقبال مردم بسيار چشمگير است و اين نسل جوان جای ديگری ندارد برود. جمعيت بازديد کننده، بی سابقه است و هر روز شما چند صد هزار نفر را می بينيد.»
يکی ديگر از اقشار منتقد نمايشگاه را در ميان دانشجويان می توان يافت. امسال وزارت ارشاد با هماهنگی وزارت علوم، حدود ۵۰۰ کارت خريد الکترونيکی کتاب با اعتبار ۲۰ هزار تومان را در اختيار دانشجويان قرار داده است، اما به گزارش خبرگزاری فارس، دانشجويان می گويند اين بن های الکترونيکی خريد کتاب شارژ کافی ندارد و از خلف وعده مسئولان در نمايشگاه انتقاد دارند.
نمايشگاه بين المللی تهران که تا ۲۲ ارديبهشت ادامه دارد، هر روز ساعت ۱۰ صبح آغاز به کار می کند و تا نه شب ادامه دارد.