«ما می خواهیم نشان دهیم که چشم انداز دیگری وجود دارد. ایران و بویژه شیعیان در کانون تبلیغات جهانی قرار دارند. از نقطه نظر رسانه ای، ما سعی می کنیم که دیدگاه دومی را به مخاطبان غربی ارائه کنیم.»
با این سخنان معاون رییس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی شبکه انگلیسی زبان پرس تی وی از سوی تهران راه اندازی شد تا ایران، ابزار تازه ای را برای مقابله با رسانه های غالب در جهان عرضه کند.
راه اندازی کانال تلویزیونی پرس تی وی که حتی ابایی از استخدام خبرنگاران جنجالی ندارد و یا حاضر است با شکستن تابوی مصاحبه با اسرائیلی ها، خود را «باز» نشان دهد، یکی از چندین رسانه ای است که جمهوری اسلامی سعی دارد با صرف میلیون ها دلار، از آنها به عنوان سلاحی در برابر شبکه های خبری بین المللی استفاده کند.
پیش از این، جمهوری اسلامی ایران دو شبکه تلویزیونی عرب زبان و یک شبکه رادیویی را که امواج آنها از طریق ماهواره قابل دریافت است به راه انداخته بود. مهم ترین شبکه عربی وابسته به ایران، العالم است.
به نظر می رسد که این کانال تلویزیونی توانسته باشد در فاصله کوتاهی مخاطبانی در میان بيننده های عرب زبان در خاورمیانه و شمال آفریقا جذب کند؛ هرچند که پاره ای از صاحبنظران مسائل رسانه ای، این مخاطبان را دارای علائق ایدئولوژیک معرفی می کنند و دلیل جذب شدن آنها به العالم را نیز همین مسئله می دانند.
جواد قادر، سردبیر روزنامه اربیل در کردستان عراق معتقد است: «العالم یکی از منابعی است که اعراب شیعه مذهب در عراق به آن اعتماد زیادی دارند و فکر می کنند که از آنها حمایت کرده و اجازه می دهد حرف های خود را بزنند.»
به گفته وی، «اگر الجزیره سعی کرده است که زبان اعراب تندرو باشد، العالم سعی کرده که زبان اعراب شیعه باشد. این شبکه تلاش دارد با تهدیدی که جمهوری اسلامی ایران به آن تهدید صهیونیسم می گوید مقابله کند.»
اران زینگر، مسئول بخش کشورهای خاورمیانه و اسلامی در رادیو سراسری اسرائیل که شبکه العالم را رصد می کند، معتقد است: «این شبکه یک ماشین تبلیغاتی است و مقام های جمهوری اسلامی برای انتقال پیام ها از آن استفاده می کنند.»
وی به رادیو فردا می گوید: «من مطمئن هستم که حداقل در اسرائیل کسی اعتمادی به گزارش های این رسانه ندارد. از طرف دیگر تاسیس شبکه ای چون العالم گامی برای مشروعیت بخشیدن به اقدامات ایران است.»
با وجود اين، آقای زینگر معتقد است: «تلویزیون العالم گاهی اوقات اطلاعات حیاتی منتشر می کند که برای مخاطبان غیر فارسی زبان بسیار مفید است.»
جمهوری اسلامی سعی کرده است در رویدادهای حساس که با اوضاع ایران در ارتباط است پیش از باز کردن پای رسانه های داخلی، این شبکه ها را به میدان بفرستد تا برای آنها هویت و اعتباری سریع کسب کند.
اوج این پر و بال دادن ها به زمانی باز می گردد که گشت دریایی سپاه پاسداران در خلیج فارس، قایق حامل نیروهای بریتانیایی را توقیف کرد.
تمام تصاویر این واقعه که به سراسر جهان مخابره و از شبکه های خبری جهان پخش شد یک ویژگی مشترک داشت. این تصاویر مستقیما به العالم داده شده بود تا آن را با آرم اختصاصی خود پخش کند.
اران زینگر در این زمینه می گوید: «تمام اطلاعاتی که ما در باره بحران های خلیج فارس از جمله درگیری قایق های ایرانی با ناوچه های آمریکایی و قایق های بریتانیایی نیاز داشتیم از العالم گرفتیم؛ از جمله تصاویر، صداها و اتفاقاتی که برای ملوانان رخ داد.»
وی اظهار داشت:«هیچ کس در اسرائیل یا سرزمین های همسایه آن به زبان فارسی صحبت نمی کند و شبکه العالم که به زبان عربی برنامه پخش می کند در این زمینه بسیار مفید بود؛ چون برای ما مشکل بود که اخبار را از رسانه های فارسی زبان به دست آوریم.»
صدور «انقلاب اسلامی»
جمهوری اسلامی ایران از ابتدای انقلاب همواره شعار صدور انقلاب را سر داده است. هرچند که در برخی از دوره ها این هدف کمرنگ شده، ولی با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد و دیدگاه های «تندورانه» ای که مطرح کرده است، به نظر می رسد که بار دیگر این شعار زنده شده است.
- «این شبکه {العالم}یک ماشین تبلیغاتی است و مقام های جمهوری اسلامی برای انتقال پیام ها از آن استفاده می کنند.»
از این رو برخی معتقدند که راه اندازی شبکه هایی برای مخاطبان خارجی در همین راستا قابل درک است.
این استنباط وقتی تقویت شد که رییس سازمان صدا و سیما اعلام کرد که شبکه تلویزیونی پرس تی وی با حمایت رییس جمهوری اسلامی ایران راه اندازی شد.
جواد قادر می گوید: «به نظر می رسد این شبکه های تلویزيونی ابزار خوبی هستند که بخواهند چنین هدفی {صدور انقلاب} را محقق کنند. ایران نیز این موضوع را پنهانی انجام نمی دهد، بلکه آشکارا آن را دنبال می کند.»
به گفته وی، «این دو شبکه، بلندگوی جمهوری اسلامی هستند و از سیاست های ایران دفاع می کنند، ولی تنها کسانی را به میزگردها و برنامه های خود دعوت می کنند که پشتیبان ایران هستند.»
با این حال سردبیر روزنامه اربیل می گوید:« پرس تی وی سعی می کند که یک نوع دید مخاطب را در برنامه های خود بگنجاند و متنوع باشد، ولی العالم از تنوع کمتری برخوردار است و تلاش دارد که بیشتر یک نوع آلترناتیو برای تلویزیون ههای دیگر عربی در منطقه باشد.»
رسانه های خارجی وابسته به جمهوری اسلامی ایران در موقعیت های مختلف ابایی نداشته اند که مستقیما از اورشلیم (بیت المقدس) با خبرنگاران اسرائیلی تبار مصاحبه کرده و نظرات آنها را در باره رویدادهای جاری در سرزمین های فلسطینی و خاورمیانه جویا شوند.
در یک مورد شاخص، پرس تی وی اقدام به مصاحبه با «یونی بن مناهم»، مدیر بخش بین الملل رادیو سراسری اسرائیل کرد و سخنان وی را از دفتری در اورشلیم به صورت زنده پخش کرد.
این تضاد زمانی اوج گرفت که از یک سو محمود احمدی نژاد، رییس جمهوری اسلامی خواستار محو اسرائیل از نقشه جهان بود و از سوی دیگر، شبکه های العالم و پرس تی وی با اعزام خبرنگار به اورشلیم به نوعی از خط قرمزهای جمهوری اسلامی در قبال اسرائیل عبور کردند.
اطلاع رسانی یا تبلیغات رسانه ای؟
شبکه تلويزيونی پرس تی وی در تيرماه سال ۱۳۸۶ راه اندازی شد و می گويد که ۴۰۰ کارمند در داخل ايران و ۲۶ خبرنگار محلی در عمده ترين شهرهای جهان از جمله واشينگتن، نيويورک و اورشليم دارد.
این شبکه، شعار خود را «خبر از نگاه جدید» و هدف از پخش برنامه از ایران به زبان انگلیسی را «شکستن انحصار قوی رسانه های غربی» عنوان کرده است.
پرس تی وی می گوید:«تحلیل دقیقی از وقایع اتفاق افتاده را با این هدف که روی دیگر رویدادها را به نمایش بگذارد ارائه می کند.»
مقام های ایران استدلال می کنند که شبکه های خبری بین المللی با بیان یک طرفه اخبار و رویدادها، جو رسانه ای را علیه جمهوری اسلامی تشدید می کنند و مواضع و واقعیات درون کشور را نادیده می گیرند.
از این رو از دید ایران، راه اندازی شبکه های خبری به زبان های عربی و انگلیسی که بخش عمده ای از مخاطبان هر رسانه ای در جهان را تشکیل می دهند می تواند چالش و پادزهری در برابر رسانه های غربی به شمار آید.
اما ایران تا چه اندازه موفق شده است پیام خود را آن چنان که خود تمایل دارد به دیگران برساند؟ و آیا مخاطبان غربی و عربی به روایت رسانه های جمهوری اسلامی از رویدادها باور دارند؟
اران زینگر، خبرنگار ارشد رادیو اسرائیل می گوید: «بسیاری از چیزهایی که آنها در باره ایران و بویژه در باره رژیم جمهوری اسلامی می گویند معمولا حقیقت ندارد و من باور نمی کنم آنچه را که در باره ایران می گویند واقعا همان چیزهایی است که در این کشور در حال رخ دادن است.»
- « پرس تی وی سعی می کند که یک نوع دید مخاطب را در برنامه های خود بگنجاند و متنوع باشد ولی العالم از تنوع کمتری برخوردار است و تلاش دارد که بیشتر یک نوع آلترناتیو برای تلویزیون دیگر عربی در منطقه باشد.»
وی می افزاید: «اگر من بخواهم خبری را در باره مردم ایران، شرایط آن و اوضاع اقتصادی این کشور به دست آورم، هرگز به شبکه العالم و یا رسانه های رسمی ایران رجوع نمی کنم. اما باید بگویم که درست است در ایران دمکراسی نیست ولی گاهی اوقات در روزنامه های ایران گزارش هایی هست که برای فهمیدن چالش میان مقام های جمهوری اسلامی از جمله میان رهبر ایران با محمود احمدی نژاد باید به آنها رجوع کرد؛ وضعیتی که در شبکه هایی چون العالم وجود ندارد.»
در نقطه مقابل، برخی دیگر از روزنامه نگاران با اشاره به اینکه شبکه ای چون العالم در میان عرب زبانان پر طرفدار است، معتقدند که وجود این شبکه ها ابزار متنوعی برای مخاطبان به وجود آورده است تا تنها وابسته به اخبار دولتی نباشند.
سام یحیی هدا، روزنامه نگار در دوبی، به رادیو فردا می گوید: «به طور کلی شبکه العالم پر طرفدار است چون می دانند متعلق به ایران است و منعکس کننده نظرات این کشور است و لذا دوست دارند آن را تماشا کنند.»
وی می گوید: «اخبار این شبکه برای عرب زبانان جالب است و گفت و گوهای آن مورد توجه قرار دارد و گفته می شود که گزارش های ورزشی آن نیز یکی از نقاط قوت آن محسوب می شود.»
این روزنامه نگار در همین زمینه به خبر انفجار در حسینیه ای در شیراز اشاره می کند که در ابتدا یک حادثه تروریستی اعلام شد و عاملان آن «وهابی ها» معرفی شدند، ولی برای نخستین بار این شبکه العالم بود که گفت انفجار مربوط به مواد منفجره باقی مانده در مسجد بوده است.
آقای هدا معتقد است چون العالم در میان عرب زبانان طرفدار دارد، سعی شده تا از این شبکه برای پخش چنین خبری استفاده شود و حتی خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، ایرنا، از العالم برای منبع خبر خود نقل قول کرد.
میزان مخاطبان
بر اساس آمار وبسايت «الکسا» که رتبه و ميزان مراجعه به پايگاه های اينترنتی را بررسی می کند، سايت پرس تی وی در ميان پايگاه های اينترنتی دارای رتبه ای در حدود ۴۵ هزار است.
اين بدان معنی است که تنها ۰.۰۰۲۵ درصد از کاربران اينترنتی به اين سايت رجوع می کنند. با اين حال در يک سال گذشته ميزان مراجعه به اين پايگاه رو به افزايش بوده و از رتبه اوليه ۷۵ هزار به رقم کنونی ۴۵ هزار رسيده است.
برخی گزارش ها حاکی است که بيشتر کاربران اين سايت نيز از کشورهای غربی و بويژه آمريکا به آن مراجعه می کنند.
در نقطه مقابل، آمار پايگاه اينترنتی «العالم» وضعيت بدتری را نشان می دهد و گزارش ها حاکی است که رتبه اين پايگاه در اينترنت به ۸۰ هزار رسيده است که نسبت به اوايل راه اندازی آن ۵۰ درصد افت نشان می دهد.
در برخی دوره ها بويژه در اکتبر سال گذشته رتبه اين سايت تا ۹۰ هزار پله نيز سقوط داشته است.
در يکی از معدود نظر سنجی هايی که مرکز تحقيقات صدا و سيمای جمهوری اسلامی انجام داده و بر روی پايگاه اينترنتی آن قرار دارد، گفته می شود که ۴۰ درصد از مردم سوريه با شبکه تلويزيونی «العالم» آشنايی دارند.
با وجود اين، بسیاری از افرادی که گفته اند این شبکه را اصلا تماشا نمی کنند، «جذاب نبودن» برنامه های العالم را دلیل اصلی این امر عنوان کرده اند.
برخی تحلیلگران معتقدند که ایران با راه اندازی شبکه های عربی و انگلیسی، اهمیت افکار عمومی را درک کرده است.
ولی به رغم محدودیت های کمتر، این رسانه ها در مقایسه با نمونه های داخلی خود، آزادی عمل بیشتری دارند؛ با اين همه، اين شبکه ها به دلیل رقابت گسترده خبری در سطح بین المللی و تبلیغاتی بودن، از امکان ضعیفی برای ارسال پیام هایی که جمهوری اسلامی ایران مد نظر دارد برخوردار هستند.
به گفته این صاحبنظران مشکل عمده دیگری که شبکه های خبری غیر فارسی زبان وابسته به ایران با آن روبه رو هستند جو خبری عمده ای است که در رسانه های بین المللی پیرامون پرونده هسته ای ایران، «دخالت های تهران در امور عراق، لبنان و افغانستان» و مسائل حقوق بشر در داخل کشور وجود دارد.
به باور اين ناظران، این جو خبری سبب شده است تا رسانه هايی مانند پرس تی وی و العالم تا حدود زيادی قدرت اقناع افکار عمومی جهان در قبال وقایع درون ایران و منطقه خاورمیانه را از دست بدهند و با فاصله گيری از يک رسانه حرفه ای، بیشتر به یک ابزار تبلیغاتی برای جمهوری اسلامی بدل شوند.