شبکه تلويزيونی الجزيره در گزارشی به کشته شدن يک نوجوان سوری به دليل شکنجه پرداخته و نوشته است که مرگ وی به دست نيروهای امنيتی موجی از خشم را در شهر درعا برانگيخت.
حمزه الخطيب سيزده ساله در پی شکنجه به دست نيروهای سوری جان خود را از دست داد.
الجزيره می نويسد: حمزه دوست داشت وقتی باران در شهر آنها می باريد و جوی های کوچکی می ساخت با کودکان ديگر از روی آنها بپرد يا در آنها شنا کند. ولی خشکسالی چند سال گذشته او را از اين تفريح محروم کرده بود. به جای اين کار پناه برده بود به پشت بام خانه شان که در آنجا کبوترانی را پرورش می داد و با چشم دنبال خط پرواز آنها را برفراز کشتزارهای گندم و گوجه دنبال می کرد که با سماجت روی اين خاک خشک و سخت سبز می شدند.
به گفته پسر عموی او، حمزه از خانواده پولداری نبود ولی هميشه با بی چيزتر از خانواده خود همدردی می کرد:
«هميشه از پدرومادر خود پول می گرفت و آن را ميان فقيران تقسيم می کرد. خوب يادم است يک بار ۱۰۰ لير سوری (۲ دلار) داشت و می خواست به کسی بدهد. پدر و مادرش گفتند پول زيادی است. ولی او گفت من دست کم جايی برای خواب و چيزی برای خوردن دارم ولی او هيچ ندارد و پدر و مادرش را قانع کرد که آن پول را به مرد بی چيز بدهند.
ولی حمزه هنگامی که به دست نيروهای امنيتی بشار اسد افتاد چنين غمخواری نداشت. موجوديت انسانی او به اندازه ای تنزل داده شده بود که او را چون بسته ای گوشت و استخوان برای شکستن، کوبيدن و له کردن، کشيدن ناخن هايش می ديدند تا زمانی که ديگر فريادهای او خاموش شد.
او روز ۲۹ آوريل امسال در جريان يک تظاهرات در صيده در ده کيلومتری شرق درعا دستگير شد و روز سه شنبه ۲۴ ماه می جسد مثله شده او به خانواده اش تحويل داده شد. روی جسد او که پس از يک ماه به خانواده اش داده شد آثار پارگی، کبودی، سوختگی ناشی از شوک برقی و آثار تازيانه و کابل ديده می شد. اسناد سازمان ديده بان حقوق بشر نشان می دهد که اين روش ها بارها و بارها در جريان سرکوب تظاهرات سه ماه گذشته مورد استفاده نهادهای امنيتی سوری در زندان ها قرار گرفته است.
به نوشته سايت الجزيره، چشمهای حمزه باد کرده و سياه بود و روی بازوانش جای گلوله ديده می شد. گلوله از پهلوی او به شکم رسيده بود. روی سينه او نشان سوختگی بزرگی ديده می شد. گردن او شکسته شده و آلت تناسلی اش بريده شده بود.
در نواری که در يوتيوب گذاشته شده صدای مردی را می شنويم که می گويد: «کميته های حقوق بشر کجا رفته اند؟ دادگاه بين المللی رسيدگی به جنايات عليه بشريت کجاست؟ خانواده اش يک ماه گذشته هيچ خبری از او نداشتند. حالا جسدش را تحويل می دهند. علائم شکنجه روی بدن او به خوبی مشهود است.»
ويدئوی اوليه از روی يوتيوب برداشته شده ولی ويدئوی ديگری با پوشاندن بخش عضو جنسی قطع شده او هنوز روی يوتيوب هست.
به گفته پسر عموی او، وقتی مادر حمزه برای ديدن پيکر فرزندش آمد تنها بالاتنه او را نشانش دادند: «می خواستيم به پدرش بگوييم که پتو را از روی جسد برندارد. ولی او پتو را کنار زد و وقتی بدن حمزه را ديدن از هوش رفت. خيلی ها رفتند کمکش کنند و خيلی ها مشغول فيلمبرداری شدند.»
حمزه به گفته پسر عمويش خيلی سياسی نبود ولی همه مردم می رفتند که در تظاهرات شرکت کنند. او هم رفت. حمزه با دوستان و خانواده اش ۱۲ کيلومتر از شهر خود جيزه در شمال غرب صيده راه افتاد. تيراندازی زمانی شروع شد که مردم به حاشيه صيده رسيده بودند.
پسر عموی حمزه می گويد: «خيلی ها کشته شدند و يا زخمی شدند، خيلی ها هم بازداشت شدند. خيلی شلوغ شده بود و ما نفهميديم کی حمزه ناپديد شد.»
يک کنشگر نيز در منطقه با الجزيره گفت و گو کرد. به گفته وی، حمزه جزو ۵۱ نفری بود که در ۲۹ آوريل توسط گردان امنيتی نيروی هوايی بازداشت شده بودند. برخی از دستگير شدگان از شکنجه شديد به دست اين نيروها خير داده اند:
«همه اين ۵۱ نفر را نيروی ضد شورش گردان امنيتی نيروی هوايی دستگير کرده بود. همه شان وقتی بازداشت شدند زنده بودند. ولی اين هفته ما ۱۳ جسد را گرفتيم که همه شان به شدت شکنجه شده بودند. اين گردان يک گردان معروف به خشونت و بی رحمی است. ما فکر می کنيم دست کم مرده ۱۲ نفر ديگر را در اين چند روز آينده به ما پس بدهند.»
در واکنش به ويدئوی پيکر مثله شده حمزه، «الدنيا»، تنها ايستگاه تلويزيونی متعلق به بخش خصوصی سوريه که يک رسانه هوادار حکومت است در بخش عربی خود گفت و گويی با پزشک قانونی در دمشق در بيمارستان نظامی تشرين پخش کرد.
دکتر اکرم الشعر که مدعی بود کالبد شکافی جسد حمزه در تشرين زير نظارت او انجام شده گفت آثاری از شکنجه در بدن ديده نشده و کبودی ها، کبودی های طبيعی جسد در حال تجزيه شدن است.
شهادت اين پزشک، از سوی ديگر، نخستين اعتراف رسمی از سوی دولت به بازداشت، زخمی شدن و کشته شدن شهروندان غيرنظامی در جريان عمليات نظامی منطقه درعا در پی انتقال آنها به زندان نهادهای امنيتی دمشق است.
مرکز پژوهش های حقوق بشر دمشق در گزارشی که چند هفته پيش منتشر کرد، اعلام کرد که انتقال پيکر ۲۴۴ تن که در جريان سرکوب نظامی در درعا صورت گرفته به بيمارستان نظامی تشرين گزارش شبکه الجزيره را مبنی بر اين که حکومت کوشش می کند با جلوگيری از مداوای زخمی شدگان اين عمليات عمدا آنها را از ميان بردارد، تاييد می کند.
در پی فيلمبرداری از پيکر حمزه، جسد وی در جيزه و پس از مراسم مذهبی به خاک سپرده شد. پس از اين خاکسپاری کودکان و نوجوانان اين شهر با شعارهايی در دست به راهپيمايی دست زدند. شعارهايی که می گفت حمزه شهيدی است که به دست نيروهای امنيتی به شهادت رسيد.
ورود نمايندگان رسانه های خارجی به سوريه ممنوع است و روزنامه نگاران محلی و پژوهشگران حقوق بشر در صحت ويدئوی حمزه ترديد نشان نمی دهند.
به گفته پسر عموی حمزه، علی الخطيب، پدر حمزه می خواست بر عليه نيروهای نظامی و امنيتی شکايت کند اما نيروهای امنيتی و پليس به او هشدار دادند:
«آنها به پدر حمزه گفتند: ديگر دنبال اين ماجرا را نگير. می دانی اگر با رسانه ها صحبت کنی چه بر سرت می آيد.»
مادر حمزه نيز که با پژوهشگران حقوق بشر صحبت کرده بود به گفته آنها حاضر نبود جزييات دستگير شدن و مرگ پسرش را بيش از اين بشکافد.
به گفته مادر حمزه، پدر حمزه به مدت کوتاهی روز شنبه بعد از ظهر بازداشت شد. پليس به او گفته است که شهادت بدهد پسرش را سلفی های مسلح (افراط گرايان سنی) که بنا به ادعای حکومت ناآرامی ها زير سر آنهاست، کشته شده.
پسر عموی حمزه گفت: «پدر حمزه نزديک به نيم ساعت به يک شعبه امنيتی مراجعه کرد. برخورد خوبی با او داشتند.»
به گزارش ديده بان حقوق بشر، شکنجه در زندان های سوريه مدتها بود که به عنوان بدترين نوع شکنجه در جهان معروف بود. اما اين شکنجه امروزه ديگر يک امر عادی و گسترده شده است.
ريکت پاتل، رئيس سازمان اواز که به موارد تخطی از حقوق بشر در اين کشور رسيدگی می کند می گويد: «ميزان اعدام و شکنجه در سوريه با گسترش سيستماتيک آن به سطح جنايت عليه بشريت رسيده است. کمپين ما عليه تروريسم گسترده و هراس افکنی است. حکومت شکنجه را پنهان نمی کند و عمدا قربانيان شکنجه های سخت را به ميان اجتماع می فرستد تا با نشان دادن آنها به مردم ايجاد هراس کند.»
اگر هدف حکومت تبليغ درنده خويی خود است، به نظر می رسد که اثرگذار است. چند ساعتی پس از نمايش ويدئوی پيکر مثله شده حمزه در شبکه های اجتماعی تظاهراتی در درعا صورت گرفت که در آن صدها شهروند خشمگين بر عليه اقدامات نظامی ماموران به خيابانها ريختند و خشم خود را از شکنجه و مرگ حمزه اعلام کردند.
يک کنشگر حقوق بشر در منطقه درعا گفت: مردم واقعا از رويداد مرگ حمزه به خشم آمده اند. اين دليل ديگری است که نشان می دهد حکومت به دست يک مشت جانی اداره می شود که از عهده هيچ رفرم و اصلاحاتی برنمی آيند.
يک هفته پس از بازگشت پيکر حمزه به شهر خود، صفحه فيس بوکی به نام «ما همه حمزه الخطيب هستيم» به او اختصاص داده شده که بيش از ۶۰ هزار نفر در آن فعال اند. اين صفحه يادآور کمپين فيس بوک خالد سعيد، جوان مصری که مرگش در زندان نيروهای امنيتی سال پيش خيزش قاهره را پی افکند.
در سوی ديگر سوريه در شمال شرق اين کشور رزان مصطفی، سخنگوی نيروهای مخالف جنبش کردها گفت او و ديگران نيز ويدئوهای خشم برانگيز در اختيار دارند:
«ويدئوی حمزه نه تنها سوريه که همه مردم جهان را متاثر کرد. اين گونه اعمال غيرقابل پذيرش و غير موجه است. اين کار به اين دليل صورت گرفته است که جلوی تقاضاهای مردم را بگيرند.»
به گفته خطيب تظاهرکنندگان با اين گونه اقدامات وحشيانه بيش از پيش به خشم می آيند: «حالا مردم بيشتری به خيابانها خواهند ريخت. ما نيروهای امنيتی سوريه را مسئول شکنجه و مرگ اين کودک می دانيم. حتی اگر خودشان انکار کنند.»
برخی از واکنش ها نياز به کلمه نداشت. گرچه پدر حمزه از دو زن خود ۲۰ فرزند دارد خشم او از مرگ حمزه چيزی کم از پدر تنها فرزند نبود.
پسر عموی حمزه می پرسد: «اگر آدم ويدئوی بچه خودش را ببيند، چه حس می کند؟ من هرگز نديده بودم پدر حمزه اصلا در عمر خود گريه کرده باشد. حالا فقط اشک است که در صورت او ديده می شود.»
حمزه الخطيب سيزده ساله در پی شکنجه به دست نيروهای سوری جان خود را از دست داد.
الجزيره می نويسد: حمزه دوست داشت وقتی باران در شهر آنها می باريد و جوی های کوچکی می ساخت با کودکان ديگر از روی آنها بپرد يا در آنها شنا کند. ولی خشکسالی چند سال گذشته او را از اين تفريح محروم کرده بود. به جای اين کار پناه برده بود به پشت بام خانه شان که در آنجا کبوترانی را پرورش می داد و با چشم دنبال خط پرواز آنها را برفراز کشتزارهای گندم و گوجه دنبال می کرد که با سماجت روی اين خاک خشک و سخت سبز می شدند.
به گفته پسر عموی او، حمزه از خانواده پولداری نبود ولی هميشه با بی چيزتر از خانواده خود همدردی می کرد:
«هميشه از پدرومادر خود پول می گرفت و آن را ميان فقيران تقسيم می کرد. خوب يادم است يک بار ۱۰۰ لير سوری (۲ دلار) داشت و می خواست به کسی بدهد. پدر و مادرش گفتند پول زيادی است. ولی او گفت من دست کم جايی برای خواب و چيزی برای خوردن دارم ولی او هيچ ندارد و پدر و مادرش را قانع کرد که آن پول را به مرد بی چيز بدهند.
ولی حمزه هنگامی که به دست نيروهای امنيتی بشار اسد افتاد چنين غمخواری نداشت. موجوديت انسانی او به اندازه ای تنزل داده شده بود که او را چون بسته ای گوشت و استخوان برای شکستن، کوبيدن و له کردن، کشيدن ناخن هايش می ديدند تا زمانی که ديگر فريادهای او خاموش شد.
او روز ۲۹ آوريل امسال در جريان يک تظاهرات در صيده در ده کيلومتری شرق درعا دستگير شد و روز سه شنبه ۲۴ ماه می جسد مثله شده او به خانواده اش تحويل داده شد. روی جسد او که پس از يک ماه به خانواده اش داده شد آثار پارگی، کبودی، سوختگی ناشی از شوک برقی و آثار تازيانه و کابل ديده می شد. اسناد سازمان ديده بان حقوق بشر نشان می دهد که اين روش ها بارها و بارها در جريان سرکوب تظاهرات سه ماه گذشته مورد استفاده نهادهای امنيتی سوری در زندان ها قرار گرفته است.
به نوشته سايت الجزيره، چشمهای حمزه باد کرده و سياه بود و روی بازوانش جای گلوله ديده می شد. گلوله از پهلوی او به شکم رسيده بود. روی سينه او نشان سوختگی بزرگی ديده می شد. گردن او شکسته شده و آلت تناسلی اش بريده شده بود.
در نواری که در يوتيوب گذاشته شده صدای مردی را می شنويم که می گويد: «کميته های حقوق بشر کجا رفته اند؟ دادگاه بين المللی رسيدگی به جنايات عليه بشريت کجاست؟ خانواده اش يک ماه گذشته هيچ خبری از او نداشتند. حالا جسدش را تحويل می دهند. علائم شکنجه روی بدن او به خوبی مشهود است.»
ويدئوی اوليه از روی يوتيوب برداشته شده ولی ويدئوی ديگری با پوشاندن بخش عضو جنسی قطع شده او هنوز روی يوتيوب هست.
به گفته پسر عموی او، وقتی مادر حمزه برای ديدن پيکر فرزندش آمد تنها بالاتنه او را نشانش دادند: «می خواستيم به پدرش بگوييم که پتو را از روی جسد برندارد. ولی او پتو را کنار زد و وقتی بدن حمزه را ديدن از هوش رفت. خيلی ها رفتند کمکش کنند و خيلی ها مشغول فيلمبرداری شدند.»
حمزه به گفته پسر عمويش خيلی سياسی نبود ولی همه مردم می رفتند که در تظاهرات شرکت کنند. او هم رفت. حمزه با دوستان و خانواده اش ۱۲ کيلومتر از شهر خود جيزه در شمال غرب صيده راه افتاد. تيراندازی زمانی شروع شد که مردم به حاشيه صيده رسيده بودند.
پسر عموی حمزه می گويد: «خيلی ها کشته شدند و يا زخمی شدند، خيلی ها هم بازداشت شدند. خيلی شلوغ شده بود و ما نفهميديم کی حمزه ناپديد شد.»
يک کنشگر نيز در منطقه با الجزيره گفت و گو کرد. به گفته وی، حمزه جزو ۵۱ نفری بود که در ۲۹ آوريل توسط گردان امنيتی نيروی هوايی بازداشت شده بودند. برخی از دستگير شدگان از شکنجه شديد به دست اين نيروها خير داده اند:
«همه اين ۵۱ نفر را نيروی ضد شورش گردان امنيتی نيروی هوايی دستگير کرده بود. همه شان وقتی بازداشت شدند زنده بودند. ولی اين هفته ما ۱۳ جسد را گرفتيم که همه شان به شدت شکنجه شده بودند. اين گردان يک گردان معروف به خشونت و بی رحمی است. ما فکر می کنيم دست کم مرده ۱۲ نفر ديگر را در اين چند روز آينده به ما پس بدهند.»
در واکنش به ويدئوی پيکر مثله شده حمزه، «الدنيا»، تنها ايستگاه تلويزيونی متعلق به بخش خصوصی سوريه که يک رسانه هوادار حکومت است در بخش عربی خود گفت و گويی با پزشک قانونی در دمشق در بيمارستان نظامی تشرين پخش کرد.
دکتر اکرم الشعر که مدعی بود کالبد شکافی جسد حمزه در تشرين زير نظارت او انجام شده گفت آثاری از شکنجه در بدن ديده نشده و کبودی ها، کبودی های طبيعی جسد در حال تجزيه شدن است.
شهادت اين پزشک، از سوی ديگر، نخستين اعتراف رسمی از سوی دولت به بازداشت، زخمی شدن و کشته شدن شهروندان غيرنظامی در جريان عمليات نظامی منطقه درعا در پی انتقال آنها به زندان نهادهای امنيتی دمشق است.
مرکز پژوهش های حقوق بشر دمشق در گزارشی که چند هفته پيش منتشر کرد، اعلام کرد که انتقال پيکر ۲۴۴ تن که در جريان سرکوب نظامی در درعا صورت گرفته به بيمارستان نظامی تشرين گزارش شبکه الجزيره را مبنی بر اين که حکومت کوشش می کند با جلوگيری از مداوای زخمی شدگان اين عمليات عمدا آنها را از ميان بردارد، تاييد می کند.
در پی فيلمبرداری از پيکر حمزه، جسد وی در جيزه و پس از مراسم مذهبی به خاک سپرده شد. پس از اين خاکسپاری کودکان و نوجوانان اين شهر با شعارهايی در دست به راهپيمايی دست زدند. شعارهايی که می گفت حمزه شهيدی است که به دست نيروهای امنيتی به شهادت رسيد.
ورود نمايندگان رسانه های خارجی به سوريه ممنوع است و روزنامه نگاران محلی و پژوهشگران حقوق بشر در صحت ويدئوی حمزه ترديد نشان نمی دهند.
به گفته پسر عموی حمزه، علی الخطيب، پدر حمزه می خواست بر عليه نيروهای نظامی و امنيتی شکايت کند اما نيروهای امنيتی و پليس به او هشدار دادند:
«آنها به پدر حمزه گفتند: ديگر دنبال اين ماجرا را نگير. می دانی اگر با رسانه ها صحبت کنی چه بر سرت می آيد.»
مادر حمزه نيز که با پژوهشگران حقوق بشر صحبت کرده بود به گفته آنها حاضر نبود جزييات دستگير شدن و مرگ پسرش را بيش از اين بشکافد.
به گفته مادر حمزه، پدر حمزه به مدت کوتاهی روز شنبه بعد از ظهر بازداشت شد. پليس به او گفته است که شهادت بدهد پسرش را سلفی های مسلح (افراط گرايان سنی) که بنا به ادعای حکومت ناآرامی ها زير سر آنهاست، کشته شده.
پسر عموی حمزه گفت: «پدر حمزه نزديک به نيم ساعت به يک شعبه امنيتی مراجعه کرد. برخورد خوبی با او داشتند.»
به گزارش ديده بان حقوق بشر، شکنجه در زندان های سوريه مدتها بود که به عنوان بدترين نوع شکنجه در جهان معروف بود. اما اين شکنجه امروزه ديگر يک امر عادی و گسترده شده است.
ريکت پاتل، رئيس سازمان اواز که به موارد تخطی از حقوق بشر در اين کشور رسيدگی می کند می گويد: «ميزان اعدام و شکنجه در سوريه با گسترش سيستماتيک آن به سطح جنايت عليه بشريت رسيده است. کمپين ما عليه تروريسم گسترده و هراس افکنی است. حکومت شکنجه را پنهان نمی کند و عمدا قربانيان شکنجه های سخت را به ميان اجتماع می فرستد تا با نشان دادن آنها به مردم ايجاد هراس کند.»
اگر هدف حکومت تبليغ درنده خويی خود است، به نظر می رسد که اثرگذار است. چند ساعتی پس از نمايش ويدئوی پيکر مثله شده حمزه در شبکه های اجتماعی تظاهراتی در درعا صورت گرفت که در آن صدها شهروند خشمگين بر عليه اقدامات نظامی ماموران به خيابانها ريختند و خشم خود را از شکنجه و مرگ حمزه اعلام کردند.
يک کنشگر حقوق بشر در منطقه درعا گفت: مردم واقعا از رويداد مرگ حمزه به خشم آمده اند. اين دليل ديگری است که نشان می دهد حکومت به دست يک مشت جانی اداره می شود که از عهده هيچ رفرم و اصلاحاتی برنمی آيند.
يک هفته پس از بازگشت پيکر حمزه به شهر خود، صفحه فيس بوکی به نام «ما همه حمزه الخطيب هستيم» به او اختصاص داده شده که بيش از ۶۰ هزار نفر در آن فعال اند. اين صفحه يادآور کمپين فيس بوک خالد سعيد، جوان مصری که مرگش در زندان نيروهای امنيتی سال پيش خيزش قاهره را پی افکند.
در سوی ديگر سوريه در شمال شرق اين کشور رزان مصطفی، سخنگوی نيروهای مخالف جنبش کردها گفت او و ديگران نيز ويدئوهای خشم برانگيز در اختيار دارند:
«ويدئوی حمزه نه تنها سوريه که همه مردم جهان را متاثر کرد. اين گونه اعمال غيرقابل پذيرش و غير موجه است. اين کار به اين دليل صورت گرفته است که جلوی تقاضاهای مردم را بگيرند.»
به گفته خطيب تظاهرکنندگان با اين گونه اقدامات وحشيانه بيش از پيش به خشم می آيند: «حالا مردم بيشتری به خيابانها خواهند ريخت. ما نيروهای امنيتی سوريه را مسئول شکنجه و مرگ اين کودک می دانيم. حتی اگر خودشان انکار کنند.»
برخی از واکنش ها نياز به کلمه نداشت. گرچه پدر حمزه از دو زن خود ۲۰ فرزند دارد خشم او از مرگ حمزه چيزی کم از پدر تنها فرزند نبود.
پسر عموی حمزه می پرسد: «اگر آدم ويدئوی بچه خودش را ببيند، چه حس می کند؟ من هرگز نديده بودم پدر حمزه اصلا در عمر خود گريه کرده باشد. حالا فقط اشک است که در صورت او ديده می شود.»