در هفته ای که گذشت ایران شاهد دو تغییر مهم در پست های رده بالای نظام جمهوری اسلامی بود.
پس از اعلام ناگهانی برکناری یحیی رحیم صفوی از فرماندهی سپاه پاسداران و گماردن محمد علی جعفری به جای وی، سه شنبه هفته گذشته و در اولین ساعات اجلاس مجلس خبرگان رهبری، اکبر هاشمی رفسنجانی به سمت رییس این مجلس انتخاب شد.
انتخاب آقای رفسنجانی از آن جهت قابل توجه است که پیش از برگزاری اجلاس مجلس خبرگان، اصولگرایان هوادار محمود احمدی نژاد، رییس جمهوری ایران، با حمله های آشکار و پنهان به وی تلاش داشتند تا نامزد مورد نظر خود یعنی محمد تقی مصباح یزدی و یا احمد جنتی را در مسند ریاست مجلس خبرگان ببینند.
به رغم همه تلاش ها و اعلام نام احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان به عنوان رقیب اکبر هاشمی رفسنجانی اصولگرایان نتوانستند به هدف خود دست یابند.
مرتضی انصاری، استاد دانشگاه در پاریس
انتخاب آقای هاشمی رفسنجانی به سمت رییس مجلس خبرگان به عنوان تنها نهادی که براساس قانون اساسی بالاتر از رهبری قرار دارد و از سوی دیگر، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را نیز بر عهده دارد پرسش هایی را مطرح می کند.
در واقع این پرسش ها به نقش و فعالیت مجلس خبرگان در آینده باز می گردد که در یک هفته اخیر مورد بحثبسیاری از رسانه ها و صاحبنظران سیاسی بوده است. در همین زمینه، رادیو فردا در میزگرد هفتگی خود در گفت وگو با دکتر مرتضی انصاری،قاضی و استاد دانشگاه در پاریس، دکتر صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران و حسین باستانی، روزنامه نگار این موضوع را به بحث گذاشته است.
«نظارت بر رهبری نادیده گرفته شده است»
مرتضی انصاری، قاضی و استاد دانشگاه در پاریسمعتقد است: مسئولیت دوگانه آقای هاشمی رفسنجانی به عنوان رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس مجلس خبرگان رهبری از نظر قانون اساسی و صرفا حقوقی بلا مانع است اما از آنجا که وی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام و مشاور رهبر است از نظر سیاسی نمی تواند در مقام ریاست مجلس خبرگان بر کارهایی نظارت کند که خود به عنوان مشاور انجام داده است.
آقای انصاری می گوید: گرچه از نظر صوری انتخاب اکبر هاشمی رفسنجانی به ریاست مجلس خبرگان رویدادی مهم است اما باید دید آیا این انتخاب تاثیری اساسی در عملکرد مجلس خبرگان خواهد داشت یا نه. تا زمانی که این تغییرات نمودی خارجی نداشته باشد نمی توان از تغییر سخن گفت.
به گفته وی، «مثلا نمایندگان مجلس خبرگان تنها سوگند یاد می کنند که رهبری اصلح را انتخاب کنند اما هیچ اشاره ای به مهمترین وظیفه خبرگان یعنی نظارت بر عملکرد رهبری نیست. مجلس خبرگان هرچند که بر اساس قانون اساسی رهبر را انتخاب می کند، اما همین نهاد پس از انتخاب رهبر عملا و تا به حال تبدیل به زیر مجموعه ای از رهبر عمل کرده است. بنابراین نا هماهنگی های زیادی هم در قانون و هم در عملکرد نهادهای حکومتی به چشم می خورد.»
نکته دیگری که آقای انصاری به آن اشاره می کند این است که «به رغم انتخاب نمایندگان مجلس خبرگان از سوی رای دهندگان، اعضای مجلس خبرگان خود را موظف به دادن گزارش به موکلین خود نمی بیند بدین معنی که مجلس خبرگان هیچ گزارشی از کار خود و بحث هایی که در درون این مجلس پیش برده می شود، در اختیار افکار عمومی نمی گذارد بلکه پشت درهای بسته بحث می کند و تصمیم می گیرد.»
«انتخاب رفسنجانی، نقطه عطفی در تاریخ جمهوری اسلامی»
صادق زیبا کلام، استاد دانشگاه تهران، انتخاب آقای رفسنجانی را رویدادی تاریخی ارزیابی می کند و می گوید: با توجه به وجود دو دیدگاه اصولگرا، رادیکال و بنیادگرا از یک طرف و دیدگاه معتدل و میانه رو از سوی دیگر ، پیروزی آقای رفسنجانی به عنوان نماینده ای از جناح معتدل روحانیت در مقطع فعلی معنی دار است چرا که پس از نزدیک به سه دهه برای نخستین بار نگاه اصولگرا توانسته است تمام اهرم های قدرت را بدست بگیرد.
- نباید تغییرات در مجلس خبرگان را در کوتاه مدت دید و مهم هم شخص آقای هاشمی رفسنجانی نیست بلکه نظری است که وی مطرح می کند.
- صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران
به گفته آقای زیبا کلام، نباید تغییرات در مجلس خبرگان را در کوتاه مدت دید و مهم هم شخص آقای هاشمی رفسنجانی نیست بلکه نظری است که وی مطرح می کند.
وی می افزاید: قبل از پرداختن به ساز و کارهای تغییر و تحولات باید دید که آیا مجلس خبرگان قائل به این است که می تواند بر تصمیمات و سیاست های رهبری نظارت کند یا نه؟ اصولگرایان با این امر مخالفند چون رهبر را معصوم می دانند بنابراین لزومی بر نظارت نمی بینند.
به گفته آقای زیباکلام، «در مقابل این دیدگاه، نظرگاه معتدل، نظارت بر عملکرد رهبر را جزء وظایف مجلس خبرگان می داند. بنابراین این انتخاب نقطه عطفی است در تاریخ سه دهه جمهوری اسلامی.»
این استاد دانشگاه، درباره جابجایی فرمانده سپاه می گوید: این تغییر را نمی توان ناگهانی دانست بلکه با توجه به همکاری نزدیکی که سردار جعفری با آقای علی لاریجانی در دو سال گذشته در شورای عالی امنیت ملی داشته است می توان چنین تحلیل کرد که در طی این مدت همکاری و پی بردن به توانایی های سردار جعفری دلیلی بوده است که وی به این مقام انتخاب شود.
«تکلیف دعوای روحانیون روشن شد»
به باور حسین باستانی روزنامه نگار، « در مجلس خبرگان برخلاف دیگر نهادهای حکومتی در ایران که جناح های سیاسی در برابر یکدیگر قرار گرفته اند، تنها روحانیون هستند که با یکدیگر در رقابت اند.»
وی می افزاید: انتخابات مجلس خبرگان به نحوی تکلیف یک دعوا بر سر اینکه چه کسی روحانیت را نمایندگی می کند روشن کرد.
حسین باستانی، روزنامه نگار
آقای باستانی در باره پیامدهای احتمالی این انتخاب می گوید: با توجه به ترکیب مجلس خبرگان بعید به نظر می آید که مثلا بسیاری از ائمه جمعه شهرستان ها که کهولت سن هم دارند، بیایند و در مجلس خبرگان علیه رهبری رای بدهند.
وی معتقد است: اعضای مجلس خبرگان به مانند سربازانی هستند که یک عمر حقوق می گیرند تا در صورت بروز جنگ بجنگند، بنابراین اهمیت رای آنان زمانی مهم می شود که انتخاب رهبر در دستور کار قرار گیرد. بنابر این در چنین لحظه ای آقای رفسنجانی می تواند نقش بازی کند.
در باره تغییر فرمانده سپاه پاسداران، آقای باستانی می گوید: تحلیل خبرگزاری ها و روزنامه نگاران که این جابجایی را به معنی تغییر استراتژی دفاعی ایران ارزیابی می کنند بسیار «شتابزده» است.
وی در پاسخ به این پرسش که «آیا این جابجایی در سطح فرماندهی سپاه پاسداران را می توان در این رابطه دید که آمریکا قصد دارد نام سپاه را در فهرست سازمان های تروریستی گذاشت»، می گوید: این جابجایی ربطی به این مساله ندارد اما می تواند در ارتباط با فشارهایی ارزیابی شود که در یکی دو سال گذشته جمهوری اسلامی با آن روبرو بوده است.