جمشيد چاکسی، استاد مطالعات ايران و خاورميانه در دانشگاه «اينديانا» آمریکا، در تحليلی که وب سايت «ديپلمات» آن را منتشر کرده است ارزيابی خود را از دور جديد مذاکرات هسته ای با ايران را ارائه داده و در مقدمه می نويسد: «از نگاه رهبران ايران دستيابی به يک توافق هسته ای با آمريکا و متحدانش برای سياست داخلی ايران منافع و امتيازهای چندانی در برنخواهد داشت و به نظر می رسد که آنها هنوز در اين تحليل خود تجديد نظر نکرده اند.»
تحت تاثير تاريخ طولانی بحران و اختلاف در روابط ايران و آمريکا متاسفانه گذاشتن شرط و شروط و خطوط قرمز برای حل يک بحران نتيجه چندانی ندارد. به همين خاطر دوره های گوناگون از مذاکرات هسته ای بين ايران و غرب در گذشته به نتيجه نرسيده و در حال حاضر نيز چندان اميدوار کننده نيستند.
قبل از انجام دور جديد مذاکرات در بغداد به نظر می رسيد که سفر ریيس آژانس بين المللی انرژی اتمی به تهران ثمر بخش بوده است و رسانه ها از قول دو طرف گزارش می دادند که طی چند روز آينده خبرهای خوبی منتشر خواهد شد. همزمان برخی از مقامات ايرانی از جمله علی لاريجانی رييس مجلس هشدار می دادند که ايران همچنان به رفتارهای زورگويانه غرب در مورد مسئله هسته ای سوءظن دارد.
جمشيد چاکسی در ادامه تحليلی خود يادآوری می کند که ايران درست يک روز قبل از آغاز مذاکرات بغداد صفحات اورانيوم با غلظت بيست درصد را در راکتور تحقيقاتی خود در تهران نصب کرد و اين اقدام را به هيچ وجه نمی توان گامی برای بنای اعتماد بين دو طرف تلقی کرد.
حقيقت اين است که دور جديد مذاکرات در بغداد همچون تمام مذاکرات قبلی که بين ايران وغرب از سال ۲۰۰۳ تاکنون صورت گرفته اند به جايی نرسيد. تنها نکته ای که در بيانيه مشترکی که پس از پايان اين گفت و گو به آن اشاره می شود ادامه مذاکرات در ماه آيده در شهر مسکو است.
شکاف بين ايران و غرب و فقدان تفاهم و درک متقابل بين دو طرف بسيار عميق تر از آن چيزی است که در بيانيه های مشترک و يا جداگانه هر يک از طرفين انعکاس می يابد. تازه ترين گزارش های آژانس نشان می دهد که حدود سه ماه پيش بازرسان اين نهاد آثاری از اورنيوم با غلظت ۲۷ درصد در تاسيسات فردو پيدا کرده اند. اين مورد در کنار تداوم مخالفت ايران با بازرسی آژانس با تاسيسات پارچين شک و سوءظن در مورد نيات واقعی برنامه هسته ای ايران را افزايش خواهد داد.
جمشيد چاکسی در ادامه تحليل خود در وب سايت «ديپلمات» می افزايد: برنامه های هسته ای برای ملت ايران تاکنون هم سيمرغ و هم زمين لرزه بوده اند. رسيدن به مرحله توليد کافی انرژی هسته ای می تواند ايران را از اتکاء يک جانبه به نفت وگاز نجات دهد ولی در عين حال نحوه پيشبرد اين برنامه ها ايران را به مرز سقوط اقتصادی نزديک کرده و آمريکا، دولت های اروپای غربی و اسرائيل را در موقعيتی قرار داده که ممکن است عليه ايران دست به اقدام نظامی بزنند.
صادرات نفت ايران که حدود ۸۰ درصد درآمد خارجی آن کشور را تامين می کند اکنون تحت تاثير تحريم های بين المللی به نازلترين حد خود در بيست سال گذشته تنزل يافته است. تحت تاثير تحريم های خارجی ايران از فن آوری و مواد لازم برای پيشبرد و توسعه برنامه های هسته ای خود محروم شده است. در عين حال اقتصاد ايران بسياری از ظرفيت های خود را از دست داده و توليد مواد غذايی در داخل کشور ديگر نمی تواند نياز جمعيت رو به رشد ايران را تامين کند.
فشارهای اقتصادی ناشی از تحريم های بين المللی باعث شده که محافل قدرتمند در درون و حاشيه حکومت ايران برای کنترل منابع ثروت به جان يکديگر بيافتند. اما با وجود همه اين مشکلات در پيشبرد برنامه های هسته ای توقفی ايجاد نشده چون از نگاه رهبران ايران پذيرش مهلت های غرب و رسيدن به توافق بر سر بحران هسته ای برای سيستم حکومتی آنها منافع چندانی در بر نخواهد داشت.
رهبران ايران به خوبی می دانند که از طريق مذاکره و يا وعده مذاکره می توانند وقت بيشتری برای تداوم تحقيقات و برنامه های هسته ای خود به دست بياورند. از روی تجربه صدام حسين و معمر قذافی به خوبی دريافته اند که هر رژيمی که با مذاکره تسليحات حساس خود را کنار بگذارد در برابر فشار و حملات غرب تضعيف خواهد شد.
رهبران ايران معتقدند تا زمانی که بازارهای جهانی به نفت و گاز ايران محتاج هستند می توان تحريم های بين المللی را دور زد و با مشتريانی مثل چين و هند به جای خريداران غربی معامله کرد.
جمشيد چاکسی در پايان تحليل خود نتيجه می گيرد که از نگاه جمهوری اسلامی ايرن موضوع هسته ای بسيار پيچيده تر از آن چيزی است که غرب به آن می نگرد. حتی در چارچوب مذاکرات و ديپلماسی نيز برای رهبران ايران موضوع هسته ای فقط يکی از موارد و عرصه های تنش با غرب است.
بنابراين بن بست در بحران هسته ای و موقعيت ژئوپليتيک منطقه به همان شکل سابق ادامه می يابد. حکومت ايران به رهبری آيت الله خامنه ای تصميم گرفته است که در مورد فعاليت های هسته ای آن کشور عقب نشينی نکند و با ادامه مسير خود اميدواراست که بر تمام فشارهای خارجی و تحريم ها فايق آمده و عملا ميزان اقتدار، هماهنگی و قاطعيت جامعه بين المللی را به چالش می کشد.
تحت تاثير تاريخ طولانی بحران و اختلاف در روابط ايران و آمريکا متاسفانه گذاشتن شرط و شروط و خطوط قرمز برای حل يک بحران نتيجه چندانی ندارد. به همين خاطر دوره های گوناگون از مذاکرات هسته ای بين ايران و غرب در گذشته به نتيجه نرسيده و در حال حاضر نيز چندان اميدوار کننده نيستند.
قبل از انجام دور جديد مذاکرات در بغداد به نظر می رسيد که سفر ریيس آژانس بين المللی انرژی اتمی به تهران ثمر بخش بوده است و رسانه ها از قول دو طرف گزارش می دادند که طی چند روز آينده خبرهای خوبی منتشر خواهد شد. همزمان برخی از مقامات ايرانی از جمله علی لاريجانی رييس مجلس هشدار می دادند که ايران همچنان به رفتارهای زورگويانه غرب در مورد مسئله هسته ای سوءظن دارد.
جمشيد چاکسی در ادامه تحليلی خود يادآوری می کند که ايران درست يک روز قبل از آغاز مذاکرات بغداد صفحات اورانيوم با غلظت بيست درصد را در راکتور تحقيقاتی خود در تهران نصب کرد و اين اقدام را به هيچ وجه نمی توان گامی برای بنای اعتماد بين دو طرف تلقی کرد.
حقيقت اين است که دور جديد مذاکرات در بغداد همچون تمام مذاکرات قبلی که بين ايران وغرب از سال ۲۰۰۳ تاکنون صورت گرفته اند به جايی نرسيد. تنها نکته ای که در بيانيه مشترکی که پس از پايان اين گفت و گو به آن اشاره می شود ادامه مذاکرات در ماه آيده در شهر مسکو است.
شکاف بين ايران و غرب و فقدان تفاهم و درک متقابل بين دو طرف بسيار عميق تر از آن چيزی است که در بيانيه های مشترک و يا جداگانه هر يک از طرفين انعکاس می يابد. تازه ترين گزارش های آژانس نشان می دهد که حدود سه ماه پيش بازرسان اين نهاد آثاری از اورنيوم با غلظت ۲۷ درصد در تاسيسات فردو پيدا کرده اند. اين مورد در کنار تداوم مخالفت ايران با بازرسی آژانس با تاسيسات پارچين شک و سوءظن در مورد نيات واقعی برنامه هسته ای ايران را افزايش خواهد داد.
جمشيد چاکسی در ادامه تحليل خود در وب سايت «ديپلمات» می افزايد: برنامه های هسته ای برای ملت ايران تاکنون هم سيمرغ و هم زمين لرزه بوده اند. رسيدن به مرحله توليد کافی انرژی هسته ای می تواند ايران را از اتکاء يک جانبه به نفت وگاز نجات دهد ولی در عين حال نحوه پيشبرد اين برنامه ها ايران را به مرز سقوط اقتصادی نزديک کرده و آمريکا، دولت های اروپای غربی و اسرائيل را در موقعيتی قرار داده که ممکن است عليه ايران دست به اقدام نظامی بزنند.
صادرات نفت ايران که حدود ۸۰ درصد درآمد خارجی آن کشور را تامين می کند اکنون تحت تاثير تحريم های بين المللی به نازلترين حد خود در بيست سال گذشته تنزل يافته است. تحت تاثير تحريم های خارجی ايران از فن آوری و مواد لازم برای پيشبرد و توسعه برنامه های هسته ای خود محروم شده است. در عين حال اقتصاد ايران بسياری از ظرفيت های خود را از دست داده و توليد مواد غذايی در داخل کشور ديگر نمی تواند نياز جمعيت رو به رشد ايران را تامين کند.
فشارهای اقتصادی ناشی از تحريم های بين المللی باعث شده که محافل قدرتمند در درون و حاشيه حکومت ايران برای کنترل منابع ثروت به جان يکديگر بيافتند. اما با وجود همه اين مشکلات در پيشبرد برنامه های هسته ای توقفی ايجاد نشده چون از نگاه رهبران ايران پذيرش مهلت های غرب و رسيدن به توافق بر سر بحران هسته ای برای سيستم حکومتی آنها منافع چندانی در بر نخواهد داشت.
رهبران ايران به خوبی می دانند که از طريق مذاکره و يا وعده مذاکره می توانند وقت بيشتری برای تداوم تحقيقات و برنامه های هسته ای خود به دست بياورند. از روی تجربه صدام حسين و معمر قذافی به خوبی دريافته اند که هر رژيمی که با مذاکره تسليحات حساس خود را کنار بگذارد در برابر فشار و حملات غرب تضعيف خواهد شد.
رهبران ايران معتقدند تا زمانی که بازارهای جهانی به نفت و گاز ايران محتاج هستند می توان تحريم های بين المللی را دور زد و با مشتريانی مثل چين و هند به جای خريداران غربی معامله کرد.
جمشيد چاکسی در پايان تحليل خود نتيجه می گيرد که از نگاه جمهوری اسلامی ايرن موضوع هسته ای بسيار پيچيده تر از آن چيزی است که غرب به آن می نگرد. حتی در چارچوب مذاکرات و ديپلماسی نيز برای رهبران ايران موضوع هسته ای فقط يکی از موارد و عرصه های تنش با غرب است.
بنابراين بن بست در بحران هسته ای و موقعيت ژئوپليتيک منطقه به همان شکل سابق ادامه می يابد. حکومت ايران به رهبری آيت الله خامنه ای تصميم گرفته است که در مورد فعاليت های هسته ای آن کشور عقب نشينی نکند و با ادامه مسير خود اميدواراست که بر تمام فشارهای خارجی و تحريم ها فايق آمده و عملا ميزان اقتدار، هماهنگی و قاطعيت جامعه بين المللی را به چالش می کشد.