یکی از دلایل پیروزی شگفت‌انگیز و تاریخی دونالد ترامپ در انتخابات رئیس‌جمهور آمریکا، وفادار ماندن او به نظراتی است که ۱۸ ماه پیش، از ابتدای رقابت‌های مقدماتی، مطرح ساخت و تا آخرین روز رقابت نهایی با مدعی با تجربه خود، هیلاری کلینتون، به آنها وفادار ماند.
رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، دونالد ترامپ، توافق اتمی ماه ژوئیه سال ۲۰۱۵ گروه ۵+۱ با جمهوری اسلامی «برجام» را که با رهبری و معماری دولت اوباما حاصل شده بود، «بدترین توافق تاریخ» و «شرم آور» معرفی کرد.
ترامپ وعده داد که در صورت راه یافتن به کاخ سفید، [سند] توافق اتمی را پاره نخواهد کرد، اما در آن تجدید نظر جدی به عمل می‌آورد.
پس از انتخابات اخیر، صحنه سیاسی آمریکا، با متحد شدن قدرت اجرایی و قوه مقننه، و انتظار اکثریت یافتن محافظه‌کاران در دادگاه عالی آن کشور با گماردن یک عضو تازه از سوی رئیس‌جمهور ترامپ تغییر خواهد کرد.
این تغییر پس از انتخاب ترامپ، و حفظ اکثریت جمهوری‌خواهان در هر دو مجلس نمایندگان و سنا، دست کم از یک زاویه، توافق اتمی سال گذشته با تهران، جمهوری اسلامی را با دشواری‌های جدی روبه‌رو می‌سازد.
تغییرات فوری و کوتاه مدت
به دلیل دشواری‌های اجرای «برجام» در هر دو سوی اصلی توافق، از قطعیت دادن به خروج نزدیک به ۱۰ هزار کیلوگرم اورانیوم غنی‌سازی شده از ایران، که مهم‌ترین هدف آمریکا به شمار می‌رفت و خلع ظرفیت اتمی ایران را مسجل ساخت، تا خروج آب سنگین، حتی از راه خرید اجباری محصول، توسط دولت آمریکا، انباشتن محل نصب کوره آب سنگین در دست تکمیل اراک با سیمان، و همچنین یافتن چارچوبی برای پوشش دادن به وضعیت قابل قبول منجر به مسدود شدن پرونده ایران درزمینه فعالیت‌هایی که «مشکوک به داشتن ابعاد نظامی» (بخوان تلاش برای ساختن بمب) خوانده می‌شد، جان کری، وزیر خارجه کنونی آمریکا، در تماس روزانه با ظریف همتای ایرانی خود بود.
از نیمه ماه ژانویه جاری که اجرایی شدن برجام رسمیت یافت به این سو، جواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی در تماس مرتب با همتای آمریکایی خود برای نرم کردن مواضع آمریکا و بهره گرفتن از مزایای برجام بود.
دولت روحانی از آمریکا انتظار داشت بانک‌های بزرگ را به داخل شدن در نقل و انتقالان پولی با ایران جدی‌تر مورد تشویق قرار دهد، شرایط تجدید بیمه محموله‌های نفت صادراتی ایران را تسهیل سازد و بخصوص مجور انجام معاملات خارجی ایران بر پایه دلار آمریکا را صادر کنند، موضوعی که هنوز تحقق نیافته است.
علاوه بر تأمین انتظارات متقابل، هر دو دولت وقت ایران و آمریکا در دو جبهه جداگانه، ناگزیر از مقابله با مخالفان توافقی بودند که بر آن برچسب «تاریخی» زده شده بود.
پس از انتخابات روز سه‌شنبه درآمریکا و قطعیت یافتن پیروزی ترامپ، اوباما و دولت او عملاً به «غاز لنگ» واشنگتن تبدیل شده‌اند. از روز چهارشنبه نهم ماه جاری، روسای سازمان‌ها امنیتی و اطلاعاتی آمریکا شبیه گزارش‌های روزانه‌ای را که برای اوباما می‌فرستند، در اختیار رئیس‌جمهور منتخب نیز قرار می‌دهند.
بر اساس سوابق، مگر در وضعیت بحرانی، رئیس‌جمهور کنونی تا ۲۰ ماه ژانویه آینده که قدرت را رسماً ترک می‌کند، در اتخاذ هر تصمیم و مبادرت به هر اقدام مهم در داخل یا خارج از آمریکا نظر رئیس‌جمهور منتخب را کسب می‌کند.
از روز نهم ماه نوامبر انتظار نمی‌رود اوباما با توسل به حق وتو مصوبات فرضی کنگره را علیه ایران باطل سازد، و جان کری نیز همسو با رئیس‌جمهور منتظر ترک خدمت، ارتباطات با جواد ظریف همتای ایرانی خود را در بهترین شرایط، بدون قبول هر نوع تعهد، به ندرت و در صورت ضرورت خاص، تشریفاتی و نه دوستانه، ادامه خواهد داد.
اقدامات فوری ترامپ
در رابطه با توافق اتمی، ترامپ محتاج به انجام هیچ اقدام فوری و خاص نیست. بی‌اعتنایی به موضوع توافق و «تعهدات داوطلبانه» واشنگتن و کنار نهادن آنها مؤثرترین اقدامی است که دولت ترامپ و وزیر خارجی او در قبال جمهوری اسلامی می‌توانند، در پیش بگیرند.
در نتیجه، طرف‌های اروپایی معاملات نفتی، بانک‌های بزرگ و سرمایه‌گذاران خارجی هر نوع توافق با ایران را تا روشن شدن وضعیت و اعلام و اجرای سیاست‌های بعدی آمریکا معلق می‌گذارند.
دولت ترامپ احتمالاً تلاش خواهد کرد، به عنوان عضوی از گروه ۵+۱، مسائل مرتبط با توافق اتمی را به نوعی با روسیه هماهنگ سازد، که مفهوم این «هماهنگی» الزاماً نرم شدن مواضع دولت ترامپ در قبال توافق اتمی با جمهوری اسلامی نیست.
شاید پوتین در از جمله نخستین میهمانان خارجی ترامپ برای بازدید از واشنگتن باشد، ولی، در گفت‌وگوهای ترامپ با پوتین، توافق اتمی اولویت خاص نخواهد داشت.
دولت ترامپ با کنگره‌ای همسو می‌شود که طی یک سال گذشته اقدامات متعددی برای اعمال تحریم‌های تازه علیه جمهوری اسلامی به عمل آورده و لی پشت دیوار وتوی اوباما از حرکت بازمانده است.
ترامپ اما مشوق اعمال فشارهای تازه خواهد بود و نه سد راه کنگره.
با نگاهی به همکاران محتمل ترامپ، منجمله نیویت گنگریچ و یا رودی جولیانی که هر دو از میهمانان اجتماع اخیر مجاهدین خلق در پاریس بودند، جس سشن سناتور جمهوریخواه آلاباما و از مخالفان سرسخت توافق اتمی، ولید فارس لبنانی‌تبار متخصص مقابله با تروریسم، جورج پاپادوپولس، و نظامیانی مانند ژنرال جو اشمیتز، افق مناسبات جمهوری اسلامی با دولت بعدی آمریکا به هیچ وجه گرم و روشن دیده نمی‌شود.
می‌توان انتظار داشت که با فشار اصولگرایان، ایران یا به عنوان اقدام پیشگیرانه، و یا تلافی‌جویانه، در صدد پشت کردن به برجام و حداقل «تعلیق» آن برآیند که این تصمیم، به دلیل در اختیار نداشتن اهرم مؤثر (از دست دادن ظرفیت و ذخایر اتمی) عملاً راه به جایی نخواهد برد.