روزهای چهارشنبه و پنجشنبه، شهر بروکسل، میزبان کنفرانسی در زمینه منع اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی بود. میزبان این کنفرانس کنسرسیوم منع اشاعه اتحادیه اروپا، و برنامه‌ریز آن انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک بود که یکی از اعضای این کنسرسیوم است.
در طول دو روز کنفرانس در بروکسل، بیش از ۳۰۰ شرکت‌کننده درباره مسایل مختلف مربوط به انرژی اتمی و عدم اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی، و خصوصاً برنامه هسته‌ای ایران و توافقِ پیرامون آن گفت‌وگو کردند.
از جمله سخنرانان این کنفرانس نیز، مقام‌های ارشد اتحادیه اروپا، از جمله فدریکا موگرینی رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و معاونش هلگا اشمید، و همچنین یوکیا آمانو دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و برخی مقام‌های دیگر کنونی و پیشین این نهاد بین‌المللی بودند. پس از پایان این کنفرانس رادیوفردا با مارک فیتزپاتریک مدیر برنامه خلع سلاح انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک گفت‌وگو کرده است.
Your browser doesn’t support HTML5
گفت‌وگو با مارک فیتزپاتریک؛ «فیتزپاتریک: هنوز برای جشن گرفتن زود است»
ما در حالی صحبت می‌کنیم که ساعتی پیش این کنفرانس به پایان رسید. کنفرانسی که در آن درباره توافق اتمی، راهی که سپری شده و مسیر پیش رو، و چالش‌های آن گفت‌وگو شد. ارزیابی شما از این دو روز و فضای حاکم چیست؟
مارک فیتزپاتریک، مدیر برنامه خلع سلاح انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک
فضا مثبت بود. توافق اتمی با ایران، موضوع غالب در این کنفرانس بود اگرچه که به مسایل دیگر در حوزه عدم اشاعه سلاح‌های اتمی و شیمیایی و غیره نیز پرداختیم. فضای مثبتی حاکم بود خصوصاً با در نظر گرفتن نقش کلیدی‌ای که اتحادیه اروپا برای دستیابی به یک توافق موفق ایفا کرده است.
اما هنوز برای اینکه خیلی جشن بگیریم زود است چرا که توافق باید اجرا شود، و چالش‌هایی جدی در این مسیر هستند که در سخنرانی‌های متعددی مطرح شدند و به نظرم کسی جوابی قانع‌کننده‌ای نداد که حضار اعتماد صد در صدی پیدا کنند که توافق بدون مشکل اجرا خواهد شد.
در یک مقطع، یکی از سخنرانان از جمعیت خواست تا با بالا بردن دست‌هایشان بگویند که آیا به نظرشان، توافق پایدار خواهد بود یا خیر، و اکثریت جواب‌شان مثبت بود. اما به نظر من در عین حال سؤالات و مسائل متعددی مطرح شد که کارشناسان قادر به ارائه پاسخ‌های قانع‌کننده نبودند.
روز چهارشنبه یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس، در این کنفرانس مروری بر اقدامات متقابل ایران و آژانس از گذشته تا کنون کرد، که مورد توجه قرار گرفت. به نظرتان آیا امکان اعتماد و راستی‌آزمایی صددرصدی از پرونده هسته‌ای ایران وجود دارد؟
به نظرم صد در صد زیاده‌خواهی خواهد بود اما این امکان وجود دارد که راستی‌آزمایی مناسب انجام شود. اجازه بدهید به یک مورد درباره راستی‌آزمایی اشاره کنم. نمونه پارچین این پتانسیل را دارد که تبدیل به سابقه‌ای شود که تأثیر منفی داشته باشد. منظور شیوه نمونه‌برداری از این تأسیسات است.
نمونه‌برداری به شکلی انجام شد که در سطح استانداردهای آژانس باشد اما یک جنبه آن است که نگران‌کننده است. آقای آمانو شب چهارشنبه گفت که اماکنی که قرار بوده نمونه‌برداری از آن انجام شود، پیشتر اعلام شده بود، و این می‌تواند سابقه‌ای منفی در آینده اقدامات آژانس داشته باشد. چرا که آژانس باید در تحقیقاتش عنصر غیرقابل پیش‌بینی بودن را در اختیار داشته باشد و در مورد پارچین این اتفاق نیافتاده است.
در نتیجه ما نمی‌توانیم در غیبت این فاکتور، صد در صد به این نمونه‌برداری اطمینان داشته باشیم. این موضوعی فنی است و بدین معنا نیست که توافق ناقص است اما به هر حال موضوعی نگران‌کننده است.
آقای فیتزپاتریک، نمی‌توان انکار کرد که مهم‌ترین مقطعی که باید منتظر آن باشیم گزارش ۱۵ دسامبر آژانس درباره موضوع پی ام دی است. درباره این موضوع یوکیا آمانو گفت آژانس کار فنی خود را بی‌طرفانه انجام خواهد داد و تصمیم نهایی با اعضای شورای حکام خواهد بود. و به نوعی در سخنرانی‌اش هم زمینه را برای ارائه این گزارش فراهم می‌کرد. به نظرتان باید منتظر چگونه گزارشی باشیم؟
به نظرم بهترین پیش‌بینی را در پنل پایانی این نشست شنیدیم. معاون پیشین مشاور حقوقی آژانس، لارا راک‌وود، در پاسخ به این سؤال گفت او انتظار دارد که آژانس خواهد توانست که ایران به همه ۱۲ سؤال پاسخ دهد اما به نظر او سؤالاتی باقی خواهد ماند. پرونده همه این ۱۲ سؤال بسته نخواهد شد.
من هم همین طور فکر می‌کنم. اگر ایران نتوانسته در همه این سال‌ها به سؤالات به طور کامل پاسخ دهد، چگونه در پنج ماه می‌تواند این کار را انجام دهد. اگر هم پرونده به صورت کلی بسته نشود، رهبر ایران گفته است که اقدامات ایران بر مبنای برجام انجام نخواهد شد.
این مشکلی جدی خواهد بود. همانطور که خانم راک‌وود گفت این واقعاً بستگی به ایران دارد که تا چه حد پاسخ‌هایش کامل باشد تا آژانس بتواند بگوید، این کافی است و شورای حکام بگوید که کافی است. این روند، ابهاماتی خواهد داشت که به نظرم دو طرف باید با آن کنار بیایند، اما ایران باید با این موضوع کنار بیاید که پرونده پی ام دی احتمالاً کاملاً بسته نخواهد شد.
اما آقای فیتزپاتریک، بنا بر گفته رهبر جمهوری اسلامی، بسته نشدن آن، اجرای توافق را با مانع ایجاد می‌کند...
به نظرم ایران باید توافق را اجرا کند و کشورهای غربی باید اگر پاسخ‌ها کامل نباشند هم، آنها را بپذیرند. دو طرف نمی‌توانند رویکردهای قطعی و سفت و سخت داشته باشند و باید در این زمینه انعطاف به خرج دهند. اگر ایران آنقدر بر این موضوع تأکید کند، آن وقت باید مسئولیت شکست توافق و رفع نشدن تحریم‌ها را بپذیرد.