سربازی در ایران؛ «اختیاری و به انتخاب» یا «اجباری و غیرحرفه‌ای»
فهیمه خضر حیدری
داستان سربازی در ایران؛ اعزام به خدمت
هفته گذشته در مجله جامعه رادیو فردا، به موضوعی پرداختیم که دست کم برای گروه بزرگی از جوانان ایرانی اهمیت حیاتی دارد؛ سربازی. داشتن یا نداشتن کارت پایان خدمت سربازی در ایران خیلی چیزها را تعیین می‌کند و تغییر می‌دهد.
جوانانی که مهمانِ مجله جامعه بودند از تجربه خودشان گفتند که اغلب تجربه مثبت یا سازنده‌ای نبود. اتلاف وقت، بیهودگیِ دوساله، اشتغال به کارهای عمدتاً خدماتی، و یاد نگرفتن مهارت‌های جدی نظامی و غیرنظامی، از جمله جدی‌ترین انتقادهایی بود که جوانان مهمان این برنامه درباره تجربه سربازی خودشان طرح کردند.
در طول هفته گذشته، نقد و نظرهای زیادی از سوی شما، مخاطبان این مجله هفتگی به دست ما رسیده. موضوع سربازی در ایران حتماً نیاز به بررسی و گفت‌وگوی بیشتر دارد.
در مجله جامعه این هفته رادیو فردا هم موضوع سربازی، باید و نبایدها و اماها و اگرهای آن را همچنان ادامه می‌دهیم. این هفته دو کارشناس امور نظامی و دفاعی مهمان مجله جامعه هستند.
Your browser doesn’t support HTML5
جامعه ۷۵: سربازی در ایران؛ «اختیاری و به انتخاب» یا «اجباری و غیرحرفه‌ای»
اما قبل از آن مروری کنیم بر آنچه هفته گذشته جوانانِ از سربازی‌برگشته با ما در میان گذاشتند:
مرتضی: «در دوره‌ای به خدمت رفتم که دو سه سال کار می‌کردم، و مجبور شدم تمام کارم را ول کنم و به خدمت بروم. وقتی برگشتم از نظر کاری اعتبارم صفر صفر بود و دوباره باید کاری را از صفر شروع می‌کردم.»
بهمن: «خیلی از آدم‌هایی که آنجا بودند ممکن بود به هم دیگر خیانت کنند، هر کس برای خود به شکل و رنگ کسانی در می‌آمد که به او زور می‌گویند. آدم‌های ساده‌ای به آنجا می‌آمدند و دروغ گفتن را یاد می‌گرفتند، برای اینکه می‌دیدند این کار چقدر ساده جواب می‌دهد.»
جمشید: «در یگان خدمتم کسانی را دیدم که خودزنی کرده بودند»
بهمن: «قضیه فقط یک جور خدمات انسانی است، احتیاج به یک سری نیروی انسانی در کارهایی بی‌ارزش است. قضیه فقط وقت هدر دادن است.»
مرتضی: «در خود پادگان می‌توانم بگویم که بیش از ۹۰ درصد کار خدماتی بود و فقط یک سری پست‌های نظامی بود که اسلحه دست ما می‌دادند و باید پست نگهبانی می‌دادیم. فکر کنم احساس بطالت بزرگترین آزاری است که سربازها می‌بینند.»
جمشید: «سه جلسه به ما آموزش کمک‌های اولیه دادند و بالغ بر ۲۰ جلسه ما احکام داشتیم. یک آخوند می‌آمد و راجع به احکام و طهارت صحبت می‌کرد. راجع به وضو، غسل. فیلم می‌گذاشتند، اصلاً فیلم شده بود دیگر، می‌خوابیدیم. ولی یک جلسه یک نفر نیامد راجع به بند آوردن خون‌ریزی، یا احیا و سی پی آر به سربازها آموزش دهد.»
بهمن: «اتفاقاً جالب است برایم که ما به خدمت نظامی رفتیم اما اصلاً نمی‌دیدیم ماهیت نظامی قضیه آنچنان پررنگ باشد.»
سربازها در دوران سربازی دقیقاً باید چه آموزش‌هایی ببینند؟ آیا استانداردهای مشخصی در سطح جهان وجود دارد؟ حسین آرین، کارشناس امور نظامی به رادیو فردا می‌گوید پیش از هر نوع آموزش دیگری، اولویت در دوران سربازی، با آموزش‌های اساسی نظامی‌است:
«معمولاً در رابطه با آموزش این افراد، ارجحیت با آماده کردن این افراد و بالا بردن سطح کارایی اینها برای دفاع از کشور است. برای اینکه سرباز یا افسری باشند که بتوانند، در صورت لزوم از کشور دفاع کنند. این از بسیاری جهات برای کشوری چون ایران مهم است. برای اینکه اگر ما به نیروی زمینی ارتش ایران توجه کنیم، که در واقع نیروی مادر است، بیش از ۷۰ درصد از افرادی که در این نیرو خدمت می‌کنندف افراد وظیفه هستند و اگر این افراد آموزش درست نبینند، می‌شود گفت که سطح کارایی این نیرو افول خواهد کرد.»
تجربه به کار گرفتنِ جوانان در دوران سربازی در امور غیرنظامی و مشغول کردن‌شان با امور خدماتی را با حسین آرین درمیان می‌گذارم.
«اینها واقعاً کارهای خلافی است که نباید انجام بگیرد، خیلی به صراحت می‌گویم، اینکه بخواهند از افراد وظیفه برای کارهای متفرقه استفاده کنند، اینکه به شخص خاصی کمک بکنند، کارهایی را انجام دهند که مثلاً حالت گماشتگی داشته باشد برای ارائه خدمت به یک نفر، اینها خلاف مقررات است.»
۶۱ درصد کشورهای جهان امروز خدمت اجباری سربازی ندارند. از هوشنگ حسن‌یاری، مهمان دیگر این برنامه و استاد کالج سلطنتی نظامی کانادا می‌پرسم آیا اجباری بودنِ سربازی در ایران به نفعِ تربیت نظامی و دفاعی حرفه‌ایِ کشور است ؟
«سربازی از گذشته در ایران به عنوان یک مرحله مردساز، از نگاه بسیاری ایرانی‌ها دیده می‌شد، به این معنا که جوان وارد این سیستم می‌شود و بعد، با آموزش‌هایی که می‌بیند و مشکلاتی که عمداً در این زمینه وجود دارد پشت سر می‌گذارد، دارای تجاربی می‌شود که می‌تواند در زندگی موفق‌تر شود. منتها اگر به خدمت اجباری نگاه کنیم، می‌بینیم که این خدمت بیشتر جنبه خدماتی دارد. جوانان به کارهای مختلف گرفته می‌شوند و نه الزاماً در یک آموزش نظامی فشرده، سربازانی ساخته می‌شوند که بتوانند از کشور در مقابل حملات احتمالی نیروهای خارجی محافظت کنند، مقاومت کنند و آن نیروها را شکست دهند. به همین خاطر است که در بسیاری از کشورها خدمت اجباری را برداشتند و تأکیدشان بر ایجاد یک نیروی حرفه‌ای و نیروی نظامی مقتدری گذاشته شد که این نیرو بتواند از کشور دفا کند. در مورد خدمت اجباری در ایران چنین امری را نمی‌بینیم و اگر نگاه کنیم به وضعیت بسیار دشواری که در چند روز گذشته در سراوان پیش آمد، و تعدادی از سربازان وظیفه در این بین جان خود را از دست دادند، در مطبوعات ایران این حرف بالا گرفته که این سربازان آمادگی چنین کاری را نداشتند که به چنین نوع از خدمت گمارده شوند. اگر که ایران بخواهد نیرویی کاملاً حرفه‌ای داشته باشد، به نظرم مناسب است که این خدمت اجباری پایان بپذیرد و تمامی امکانات و سرمایه‌ای که صرف خدمت چند ماهه جوانان می‌شود، صرف نیرویی حرفه‌ای شود که در نهایت بتواند کاری را که باید، انجام دهد.»
با این احوال وضعیت آموزشی و کیفیت دوران سربازی در ایران چگونه است؟ حسین آرین، کارشناس نظامی به رادیو فردا می‌گوید نیروی دفاعی ایران، دقیقاً به دلیل اجباری بودن سربازی به هیچ وجه قابل مقایسه با نیروی دفاعی کشورهایی که سربازی در آنها حرفه‌ای و اختیاری‌است نمی‌تواند باشد:
«به نظر می‌رسد که یک آموزش تقریباً در سطح متوسطی به این افراد داده می‌شود. گرچه در جمهوری اسلامی، میزان آموزش ایدئولوژیک که به سربازان یا افراد وظیفه داده می‌شود، حتی به افراد کادر این نیروها داده می‌شود، بالاست. گرچه در ارتش این میزان کمتر است ولی در سپاه پاسداران که آنها هم افراد وظیفه دارند، به مراتب بیشتر است. ولی تا آنجا که ما می‌توانیم ارزیابی کنیم و ببینیم از یک کارایی به نسبت لازم و به طور کلی در مقایسه با کشورهای اطراف بد نیستند، گرچه به هیچ وجه قابل مقایسه با ارتش‌هایی نیستند که افراد حرفه‌ای در آن خدمت می‌کنند، و در واقع ارتش حرفه‌ای هستند.»
سربازی در لغت به معنای سرباختن و ایستادن تا پای جان است. بسیاری کارشناسان و ناظران معتقدند اگر سربازی اختیاری و به انتخاب و حرفه‌ای باشد، و نه اجباری، به معنای خود بیشتر نزدیک خواهد شد.
