حذف زنانگی و تشدید مردانگی؛ بازخوانی واکنش‌های جنسیتی به مراسم قرعه‌کشی جام جهانی

فرناندا لیما «منشوری» بود. خانم مجری تلویزیون و مدل مشهور برزیلی مثل همیشه فقط سر کارش حاضر شده بود. آن روز کارش اجرای تلویزیونی مراسم قرعه‌کشی جام جهانی فوتبال سال ۲۰۱۴ میلادی بود. اما کار ساده و هر روزه او آن روز ماجراهای دیگری آفرید. خانم لیما در تلویزیون‌های جهان یک معنا داشت و در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران یک معنا.

مجری برزیلی برای مخاطبان جهانی چیزهایی را تداعی می‌کرد و برای مخاطبان ایرانی چیزهای دیگر را. لباس شب خانم مجری که به سیاق بیشتر لباس‌های رسمی از این دست، یقه و آستین نداشت و لباس به اصطلاح «باز»ی به شمار می‌رفت، باعث شد تلویزیون جمهوری اسلامی ایران او را حذف و سانسور کند.

مجری ایرانی برنامه، عادل فردوسی پور، که به شیطنت و شوخی با خط قرمزها مشهور است اینجا هم بی خیال شوخی و شیطنت نشد و اولین کسی بود که گفت خانم مجری این برنامه منشوری است. «منشوری» اصطلاحی است که در چند سال گذشته در فوتبال ایران بیشتر کاربرد پیدا کرده. دقیقا از وقتی که کمیته انضباطی فدراسیون فوتبال ایران «منشور اخلاق» تدوین کرد و از بازیکنان فوتبال خواست که خودشان را با این منشور هماهنگ کنند.

اما آیا موضوع به همین جا ختم شد؟ پاسخ را می‌توان در صفحه فیس‌بوک خانم مجری و مدل برزیلی جستجو کرد. جایی که تنها ساعاتی پس از مراسم قرعه کشی جام جهانی با طوفان کامنت‌ها و اظهارنظرهای توهین‌آمیز و تند و جنسیتی در نوردیده شد.

جامعه ۸۱: بازخوانی واکنش‌های جنسیتی به مراسم قرعه‌کشی جام جهانی

این سیل عظیم کامنت‌ها، این جدال طولانی که البته بی‌‌سابقه هم نبود، اصلاً چرا شکل گرفت؟ امین بزرگیان، جامعه‌شناس از آمریکا، مهمان این هفته مجله جامعه است تا نگاهی دقیق‌تر به این رفتار جمعی داشته باشیم. نقطه شروع آقای بزرگیان این جاست. جایی که حذف صورت می‌گیرد.

اما حذف زنانگی و تشدید مردانگی جامعه را به کدام سو می‌برد؟‌ آیا اتفاق‌های تکرار شده مثل حرکت مجازی جمعی برای تجاوز به امیرحسین از شرکت‌کنندگان در مسابقه آکادمی گوگوش یا آنچه که در صفحه فیس‌بوک لیونل مسی بازیکن نامدار فوتبال یا حتی لورن فابیوس وزیر خارجه فرانسه اتفاق افتاد، می‌تواند محصول وجود چنین حذف و تشدید ایدئولوژیک یا حکومتی در جامعه ایران باشد؟

امین بزرگیان می‌گوید اتفاقی که می‌افتد، تجاوز جمعی به مثابه یک رفتار اجتماعی است:

آقای بزرگیان اتفاقی را که کاربران ایرانی فیس‌بوک در صفحه خانم مجری برزیلی در این شبکه اجتماعی رقم زدند، مقایسه می‌کند با تجاوز گروهی که پیش از این در خمینی‌شهر رخ داده بود و بسیار هم خبرساز و انتقاد برانگیز شد:

بیش از سی سال است که حجاب در ایران اجباری است. حجاب اجباری اما تنها به اجباری شدن پوششی برای سر و موی زنان ایرانی مختصر نشده. حجاب اجباری محصولات و نتایج دیگری هم داشته و کم کم از خطوط خود فراتر رفته و در یک شمایل کلی تمام بحث پوشش را زیر تاثیر خود گرفته. لباس پوشیدن به این ترتیب فراتر از امری شخصی یا حتی اجتماعی، به ارزش‌ها و باورها هم ربط پیدا کرده است. امین بزرگیان:

آقای بزرگیان نگاه ما را بر نکته دیگری متمرکز می‌کند. این که اغلب حمله‌کنندگان به صفحه خانم مجری برزیلی که گاه به لباس او هم انتقاد می‌کردند دست کم در صفحه‌های فیس‌بوکی خودشان رفتار و حضور مذهبی یا حتی حجاب و پوشش اسلامی نداشتند:

عده زیادی از اعضای جامعه مجازی ایران به لیونل مسی ستاره تیم فوتبال آرژانتین با بدترین و شدیدترین انواع فحش و ناسزا که در فرهنگ ایرانی شناخته شده حمله کردند. عده زیادی هم فرناندا لیما را هدف ناسزاهای غلیظ و شدید قرار دادند. عده زیادتری اما پس از آن از راه رسیدند و شروع کردند به عذرخواهی. ولی ریشه‌های این آشفتگی جمعی را کجا می‌توان دنبال و جستجو کرد؟

امین بزرگیان می‌گوید بحران اخلاق اجتماعی از آنجا شکل می‌‌‌گیرد که حکومت خود را مسئول و متصدی اخلاقیات می‌کند:

قرعه‌کشی به پایان رسیده. حالا روشن است که تیم ملی فوتبال ایران، ۲۶ خرداد ماه ۱۳۹۳ در ورزشگاه کوریتیبا در یکی از سردترین مناطق برزیل در برابر نیجریه به میدان خواهد رفت. آیا رفتار جمعی ایرانیان هرچند مجازی استقبال گرمی برای تیم فوتبال ایران در برزیل تدارک دیده است؟ باید منتظر ماند و دید.