سکوت قم، هشدار نجف و مسئله‌ای به نام حجاب زنان ایرانی

یک بار دیگر یک مقام رسمی جمهوری اسلامی به سفر رفت و یک بار دیگر موضوع حجاب زنان ایرانی در این سفر مطرح شد اما این بار نه موضوع حضور زنان شطرنج‌باز در ایران بود و نه مسئله اجبارحفظ حجاب برای زنان دیپلمات خارجی؛

این بار در دیداری میان رئیس قوه قضاییه ایران و یکی از برجسته‌ترین شاگردان آیت‌الله خویی در نجف، آیت‌الله اسحاق فیاض به مقامات ایرانی هشدار داده است که علی رغم گسترش فرهنگ حجاب در بسیاری از کشورهای اسلامی، مشکل بدحجابی و بی‌حجابی در ایران همچنان وجود دارد.

آن گونه که حسین جابری انصاری معاون عربی آفریقایی وزیر خارجه در صفحه شخصی اینستاگرام خود نوشته است، آیت‌الله اسحاق فیاض در دیدار با هیئتی ایرانی به ریاست آیت‌الله آملی لاریجانی گفته است که به‌کارگیری زور و اجبار در امر ترویج حجاب مؤثر نیست.

سکوت قم، هشدار نجف ومساله‌ای به نام حجاب زنان ایرانی،‌برنامه صدایی دیگر

صدیقه وسمقی، دین‌پژوه ساکن سوئد می‌گوید این اولین بار است که علمای شیعه غیر ایرانی در مورد وضعیت حجاب زنان ایرانی هشدار می‌دهند:

«همواره علمای شیعه تلاش می‌کردند خودشان، دیدگاه‌ها و سیاست‌هایشان را متفاوت از علمای سنی و اندیشه سلفی‌گریمعرفی کنند. اما وقتی این علمای شیعه هم در جمهوری اسلامی حکومترا به دست گرفتند به این نکته مهم توجه و دقت نکردند که همان تفاوت‌ها را در عمل هم نشان دهند.
یکی از موارد بسیار مهم همین مسئله حجاب اجباری و همچنین حقوق زنان بود. وقتی علمای شیعه در قدرت قرار گرفتند سیاست‌هایی را در پیش گرفتند که هیچ تفاوتی با سیاست سلفی‌ها ندارد. آن زمان حتی علمایی که بیرون قدرت بودند نسبت به این مسئله نقد و مخالفت نکردند. فکر می‌کنم این اولین بار است که یکی از علمای رده بالای شیعه نسبت به این سیاست یعنی حجاب اجباری مخالفت می‌‌کند و این حائز اهمیت است.»

حجاب ایرانی، حجاب اسلامی

به گزارش خبرگزاری مهر، آیت‌الله فیاض با اشاره به آنچه مشکل بی‌حجابی و بدحجابی در ایران و گسترش فرهنگ حجاب در بسیاری از کشورهای اسلامی خوانده، به نکاتی اشاره کرده است: اول استفاده مناسب از ظرفیت رادیو تلویزیون و رسانه های گروهی برای ترویج حجاب، دوم پرهیز از بکارگیری زور و اجبار در امر ترویج حجاب که به گفته آیت‌الله فیاض روشی مؤثر نیست.

از محمدجواد اکبرین دین‌پژوه ساکن پاریس می‌پرسم چرا حجاب زنان ایرانی تا به آن حد اهمیت یافته که در دیدارهای رسمی رییس قوه قضائیه ایران به آن اشاره شود؟ محمدجواد اکبرین پاسخ می‌دهد:

«مراجع در مواجهه با ایران با یک صحنه دوگانه مواجه می‌شوند. از یک سو می‌بینند در میان کشورهایی که شیعه جمعیت متمرکزی دارد و از رهبری مقتدری برخوردار است چه در لبنان چه در عراق و چه ایران، ایران تنها کشوری است که حجاب در آن اجباری است و برای حجابش پلیس گذاشتند و به صورت روزانه گشت ارشادی دارد که افرادی را بازداشت می‌کند به خاطر اینکه حجاب را رعایت نمی‌کنند.
از سوی دیگر می‌بینند که وضعیت حجاب شیعیان در لبنان و عراق خیلی محکم‌تر و با آرامش بیشتری پیش می‌رود و با قوت بیشتری به نتیجه می‌رسد، برخلاف ایران. خیلی جالب است که آیت‌الله فیاض به عنوان مرجع شیعه در عراق مخالف حجاب اجباری است و به صراحت به نمایندگان ایران می‌گوید که این روش جواب نمی‌دهد.
از طرفی مرجع تقلید شیعیان لبنان، آیت‌الله فضل‌الله که چندی پیش درگذشت نیز مخالف حجاب اجباری بود و مسئولان ایران وقتی به دیدارش می‌رفتند می‌گفت این روش را در ایران متوقف کنید.
ما می‌بینیم که مراجع شیعه وقتی از بیرون ایران به ماجرا نگاه می‌کنند حجم ضربه‌ای را که نمادهای اسلام از جمله حجاب می‌خورد، می‌بینند و برایش نگرانند. اما ظاهراً در داخل کشور چنین نگاهی به مسئله وجود ندارد.»

حجاب، اولین حکم اجتماعی آیت‌الله خمینی

نگرانی علمای شیعه از تصویر غیراسلامی زنان ایرانی در حالی شکل گرفته است که رعایت حجاب اسلامی، به گفته آسیه امینی، روزنامه‌نگار ساکن نروژ، یکی از اولین دستورهای رسمی آیت‌الله خمینی پس از به قدرت رسیدن در ایران بوده است. دستوری که کمترین مخالفت را در میان همراهان انقلاب و روحانیون زمان در پی داشته است. آسیه امینی می‌گوید:

«آیت‌الله خمینی همیشه مخالف حضور زنان در حوزه‌های عمومی بود. یادمان نرود که سالها پیش از انقلاب، دلیل خیلی از درگیری‌هایی که آیت‌الله خمینی با حکومت سلطنتی پهلوی داشت مسئله زنان بود. اولین باری که ایشان در حوزه‌های اجتماعی سیاسی وارد شد با مسئله حق رأی زنان بود. بعد از انقلاب هم ما می‌بینیم که اولین دستور عملی او در مورد حجاب است.»

به گفته آسیه امینی، آن زمان، گروه‌های سیاسی، با اندیشه‌های متفاوت نیز برای ادامه حیات سیاسی‌شان پشت سر آیت‌الله خمینی قرار گرفتند و به همین دلیل نه تنها در برابر فرمان رعایت حجاب سکوت کردند بلکه تشویق کردند به اینکه زنان بهتر است این حجاب را داشته باشند چون خواسته رهبر انقلاب بود.

آسیه امینی معتقد است که از همان ابتدا جمهوری اسلامی سراغ یک موضوعی رفت که تا امروز نتوانسته از آن رها شود.

سکوت قم، هشدار نجف

هشدار آیت‌الله محمد اسحاق فیاض در حالی در رسانه‌ها در ایران منتشر شده که تاکنون هیچ توصیه و هشداری مشابه آن از سوی علمای ساکن قم مطرح نشده است.

حوزه‌های علمیه قم و نجف سال‌هاست که برای در دست گرفتن رهبری جهان تشیع در رقابتند و هر کدام در تلاشند تا با تأثیرگذاری بر طیف گسترده‌تری از شیعیان، رهبری را از آن خود سازند. در این میان علمای حوزه علمیه قم همواره بر مسئولیت دولت، قوه قضاییه و رسانه‌ها بر سخت‌گیری بیشتر بر زنان تأکید داشته‌اند.

این در حالی است که یکی از علمای حوزه نجف در اولین هشدار، خواستار برچیده شدن حجاب اجباری در ایران شده است. اما چرا دو حوزه علمیه شیعه، چنین سیاست‌های متفاوتی را پی گرفته‌اند؟ محمد جواد اکبرین دور بودن علمای قم از جوامع مسلمان غیر ایرانی را از دلایل این امر می‌داند و می‌گوید:

«آن دسته از علمایی که در ایران و در قم ماندند کاملا بسته ماندند. یعنی بستن فضای فرهنگی در ایران روی‌ آنها تأثیر مستقیم گذاشت چه بسا اصلاً این که به دلیل اجباری شدن حجاب چه بلایی بر سر نمادهای اسلامی آمده را نمی‌بینند. اما آنها که در خارج نشسته‌اند وقتی جوامع خودشان و تأثیرگذاری آزادی را بر رواج نمادهای اسلامی و نمادهای شرعی با ایران مقایسه می‌کنند، طبیعتا‌ً متوجه تفاوت‌ها می‌شوند.
یادم هست که یکی از مهمانان یکی از کنفرانس‌های اسلامی با حیرت از وضعیت حجاب در ایران تعریف می‌کرد، می‌گفت در خیابان‌های ایران احساس نمی‌کردم که در میان زنان حتی یک نفر ملتزم به اسلام می‌بینم. او متحیر شده بود و می‌گفت چطور بعد از چند دهه انقلاب این وضعیت وجود دارد و انگار همه حجاب‌ها و همه پارچه‌هایی که روی سر خانم‌ها هست نوعی اعتراض به نظر می‌رسد. یعنی او احساس می‌کرد که این تمسخر حجاب است و نوعی اعتراض به حجاب اجباری.»

آنچه تمسخر حجاب اسلامی نامیده شده، به گزارش نیروی انتظامی جمهوری اسلامی حاصل ده‌ها هزار تذکر مکتوب و میلیون‌ها تذکر و ارشاد زبانی است که در بیشتر سال‌های پس از انقلاب اسلامی، رواج داشته است.

با این همه آیا ممکن است که جمهوری اسلامی تغییری در فعالیت‌های تاکنون بدون نتیجه خود بدهد و از فشار خود برای اجباری کردن حجاب بکاهد؟ آسیه امینی، احتمال این تغییر را کم می‌داند و می‌گوید:

«اولاً جمهوری اسلامی بنیان خودش را به موضوع حجاب زنان گره زده و شاید این تصور وجود دارد که بازکردن این گره ممکن است حیات جمهوری اسلامی را به خطر بیاندازد. دوم اینکه من فکر می‌کنم فاصله‌ای که بین رهبران کشور ایران و مردم در حوزه‌های اجتماعی سیاسی و فرهنگی ایجاد شده است. به همین دلیل مردم به نوعی راه خودشان را می‌روند و حکومت راه خودش را می‌رود. مردم با مماشات کنار می‌آیند ولی راه خودشان را می روند؛ جمهوری اسلامی هم زیر سبیلی خیلی از مسایل را رد می‌کند.
شاید به همین دلیل است که سعی می‌کنند موضوع حجاب را به همین شکل تحمل کنند. واقعیت این است که در ایران ما زندگی مسالمت‌آمیز نداریم بلکه بین مردم و حکومت تحمل مسالمت‌آمیز داریم.
بنابراین من فکر می‌‌کنم شاید حکومت اسلامی فکر می‌کند اگر بخواهد درباره این موضوع بازنگری کند، آنوقت مجبور است در خیلی از حوزه‌های دیگر به خواسته‌های مردم و خواسته‌های بیشمار آنها در همه حوزه‌ها جواب بدهد. به همین دلیل این گره اول را محکم نگاه می‌دارد که مجبور نباشد به خواسته‌های دیگر جواب بدهد.»