شعله‌های بلند آتشی کوهپایه‌های چشم‌نواز کارمل در شمال اسرائیل را به تلی از خاکستر تبدیل کرد، اما آیا این شعله‌ها از سر اتفاق آتش خصومت میان دولت اسرائیل با دولت ترکیه را خاموش کرده است؟
آتش‌سوزی کوهپایه‌های کارمل در شمال اسرائیل و مشارکت ترکیه در امدادرسانی بین‌المللی به اسرائیل در خاموش کردن آتش و اولین مکالمه تلفنی نخست وزیران دو کشور دراین باره، این پرسش را در رسانه های اسرائیل و ترکیه مطرح کرده است که آیا این آتش سوزی به فرصتی برای نزدیک شدن دوباره دو کشور، و دست کم، کاهش از بحران مناسبات تبدیل شده است!
پاسخ رسانه‌های هر دو کشور به این پرسش، مثبت است؛ «دیپلماسی فاجعه» ظاهراً کاری کرده است که تلاش‌های دیپلماتیک دو سال اخیر نتوانسته بود، آن را محقق کند.
به نظر می‌رسد همانگونه که «دیپلماسی فوتبال» میان ترکیه با ارمنستان، موجب نزدیکی بی‌سابقه این دو کشور متخاصم شد، یا زمانی که اسرائیل با بهره‌گیری از «دیپلماسی زلزله» یاری‌رسانی‌اش به ترکیه را در زلزله سهمگین سال ۱۹۹۹ به تخته پرشی بلند برای تبدیل کردن مناسبات با ترکیه به همپیمانی نظامی و دفاعی و امنیتی و یکی از نزدیک‌ترین روابط با یک کشور اسلامی و عرب تبدیل کرد، اکنون نیز زبانه‌های آتشی که یکی از مهم‌ترین و زیباترین نقاط خاورمیانه را سوزانده، ابرهای دودآلود در فضای تیره و تار مناسبات اسرائیل با ترکیه را تا حدی زدوده و زمینه را برای کاهش بحران فراهم کرده باشد.
ترکیه در شمار نخستین کشورهایی بود که روز جمعه، تنها یک روز پس از گسترش آتش‌سوزی‌های وسیع در شمال اسرائیل، دو فروند هواپیمای ویژه اطفای حریق خود را همراه با تیمی از خلبانان و امدادرسانان مجرب سریعاً به اسرائیل رساند.
اهود باراک، وزیردفاع اسرائیل، شخصاً به استقبال خلبانان ترک در پایگاه هوایی «رمت داوید» در مرکز اسرائیل رفت، و سپس هنگامی که تیم ترکیه به بندر حیفا رسید تا به سایر امدادرسانان اسرائیلی و بین‌المللی در خاموش کردن آتش بپیوندد، آنجا نیز بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر، شخصاٌ از نیروهای ترک استقبال کرد و به گرمی بسیار با آنها سخن گفت.
نتانیاهو آنگاه در برابر خبرنگاران گفت که صمیمانه از رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، سپاسگزار است زیرا می‌داند که فرستادن هواپیماها و تیم امدادی، تصمیم آقای اردوغان بوده است.
نتانیاهو حتی به اظهارات سردی که آویگدور لیبرمن، وزیرخارجه راستگرا و افراطی‌اش همان روز بیان کرده بود، بی‌اعتنایی نمود. لیبرمن جمعه در مصاحبه با رادیوی اسرائیل گفته بود که «ما از ترکیه درخواستی نکردیم، بلکه آلمان به ترکیه توصیه کرده که از این فرصت برای فرستادن هواپیماهای ویژه آتش‌نشانی به اسرائیل استفاده کند».
نتانیاهو که گفته بود «به نحو مناسبی تصمیم تحسین‌برانگیز آقای اردوغان را پاسخ خواهیم داد»، شامگاه جمعه خود در تماس تلفنی با اردوغان شخصاً از او قدردانی کرد، هرچند دفتر اردوغان شنبه در بیانیه‌ای نوشته بود که این مکالمه تلفنی پایان درخواست‌های ترکیه از اسرائیل نیست و ترکیه همچنان بر لزوم پوزش‌خواهی رسمی اسرائیل و پرداخت غرامت به قربانیان ماجرای کشتی ماوی مرمره و مجروحین و سایر سرنشینان کشتی که متحمل زیان مالی و روحی شده‌اند، اصرار دارد.
اما روزنامه اسرائیلی هاآرتص یکشنبه خبرداده است که در پی مکالمه تلفنی نخست‌وزیران دو کشور، نتانیاهو دستور عملی نیز برای جلب رضایت ترکیه در ماجرای کشتی ماوی مرمره صادر کرده است؛ دولت او نیز نماینده‌ای را به کمیسیون سازمان ملل برای بررسی آن ماجرای خونین فرستاده تا با نماینده ترکیه در این کمیسیون دیدار کند.
به نوشته هاآرتص، در پی اقدام خیرخواهانه اردوغان، «نتانیاهو تصمیم گرفته که به بحران اسرائیل و ترکیه بر سر ماجرای ماوی مرمره پایان دهد».
نماینده اسرائیلی، دیپلمات کارکشته دفتر نخست‌وزیری، یوسی چخانوور است که برای ملاقات با دیپلمات ترک راهی ژنو شده است؛ دیدار آنها به احتمال زیاد دوشنبه در مقر اروپایی سازمان ملل متحد در سوئیس انجام خواهد شد.
ترکیه هم از عملیات نظامی ارتش اسرائیل علیه حماس و سایر تشکل‌های مسلح فلسطینی در ژانویه ۲۰۰۹ که حمله ۲۲ روزه‌ای به باریکه غزه بود، ناخشنود بود و هم برخورد شدید میان تکاوران نیروی دریایی ارتش اسرائیل با سرنشینان کشتی ماوی مرمره را که در هفته آخر ماه مه ۲۰۱۰ اصرار در رفتن به بندر محصور غزه داشتند، «نخستین حمله یک کشور بیگانه به شهروندان ترکیه در طول چند دهه» نامید و شدیداً از اسرائیل انتقاد کرد.
ترکیه پوزش رسمی، پرداخت غرامت و محاکمه عاملان و آمران برخورد دریایی با ماوی مرمره را سه شرط اساسی بهبود مناسبات اعلام کرده بود.
پیش از این دو بحران، ترکیه به مدت دو دهه مناسبات کامل و گسترده با اسرائیل داشت. اتفاقاً از زمان نخست‌وزیری اولین نخست‌وزیر اسلامگرای ترکیه، نجم‌الدین ارباکان بود که ترکیه به همپیمان بزرگ اسرائیل تبدیل شد و دو کشور یکدیگر را در هر فرصتی، «برادر و یار و یاور» نامیدند.
اما همین هفته گذشته بود که حزب «عدالت و توسعه» ترکیه مدعی شده بود که افشاگری‌های وبسایت ویکی لیکس کار اسرائیل بوده تا ترکیه را تضعیف کند و آقای اردوغان نیز ماه گذشته در سفر به لبنان گفت که اگر اسرائیل به غزه یا لبنان هر حمله‌ای کند، ترکیه دست روی دست نخواهد گذاشت.
نزدیکی بیشتر ماه‌های اخیر ترکیه به ایران نیز مورد انتقاد شدید اسرائیل قرار گرفت و اقدام ترکیه که نام ایران را از فهرست «تهدیدهای تروریستی» پاک کرده بود، موجب شد که اسرائیل هرگونه همکاری امنیتی و نظامی و اطلاعاتی با ترکیه را کاملاً قطع کند.
رسانه‌های ترکیه نوشته بودند که ترکیه نام اسرائیل را به جای جمهوری اسلامی ایران به فهرست تهدیدهای جدی برای خود افزوده است اما دولت ترکیه هفته گذشته این امر را رد کرد.
اما به نظر می‌رسد که به انگیزه آتش‌سوزی اسرائیل، تغییرات تازه‌ای در فضای پرتنش مناسبات انتظار می‌رود؛ روزنامه هاآرتص یکشنبه نوشته است که «پس از آگاهی دولت ترکیه از موافقت اسرائیل برای دریافت کمک از سوی ترکیه در خاموش کردن آتش در شمال اسرائیل، وزارت‌خانه‌های متعدد ترکیه تماس‌های تلفنی بسیاری با سفارت اسرائیل در آنکارا انجام دادند و فکس‌های زیادی فرستادند و خواهان آن بودند که بدانند چه کمکی مورد نیاز فوری اسرائیل است».
به نوشته هاآرتص، فریدون سینیرلولو، مدیرکل وزارت خارجه ترکیه، که خود پیشتر سفیر کشورش در اسرائیل بوده، تلفنی با عوزی آراد، مشاور امنیت ملی نتانیاهو تماس گرفت و به او اظهار داشت که «کمک‌های شما به ترکیه را از یاد نبرده‌ایم».
هاآرتص افزوده است که «تمامی دستگاه‌های دولتی ترکیه که حدود دو سال با اسرائیلی‌ها قطع رابطه کرده بودند، به پا خاسته و برای کمک بسیج شدند»، و یکی از فکس‌هایی که مورد شگفتی سفارت اسرائیل شد، از رئیس صلیب سرخ ترکیه بود؛ همان سازمانی که به خاطر ارسال کمک به باریکه غزه، مورد انتقاد اسرائیل قرار گرفته بود.
هاآرتص نوشته است که «ترکیه یکی از قدرت‌های راهبردی منطقه‌ای با اهمیتی کم‌نظیر است؛ اهمیتش تنها به خاطر سیاست خارجی جدیدی نیست که اردوغان در دو سال اخیر در پیش گرفته و اسرائیل از آن ناخشنود است، و حتی خشم و قهر اسرائیل از اهمیت ترکیه و جایگاه منطقه‌ای آن کم نکرده است، بلکه مناسبات گسترده ترکیه با ایران، سوریه و لبنان تنها نشان می‌دهد که تا چه حد تقویت مناسبات اسرائیل با ترکیه یک ضرورت برای اسرائیل است».
هاآرتص افزوده است: «حیف که برای دستیابی به فرصتی برای بهبود مناسبات با ترکیه منتظر وقوع چنین فاجعه سهمگینی شدیم؛ اما حتی در بستر این انگیزه غمناک نیز باید رکود سیاسی در مناسبات را تکان جدی بدهیم و نگذاریم که این فرصت هم از کف برود».
هاآرتص نوشته است: «حال که کلید بهبود مناسبات زده شده، فاجعه نیست اگر ما هم به خاطر کشته شدن ۹ شهروند ترکیه در ماجرای ماوی مرمره پوزش بخواهیم بویژه که اگر حتی قصد سرنشینان آن کشتی هم فتنه‌انگیزی علیه اسرائیل بوده، اما نحوه مدیریت اسرائیل در آن بحران، نادرست بود و می‌شد بدون ستاندن جان کسی با آن ماجرا برخورد کرد».
هاآرتص در ادامه استدلال‌های خود برای تشویق دولت اسرائیل به بهبود مناسبات با ترکیه افزوده است که اسرائیل با «وجهه پیشاپیش خدشه‌دار شده خود نمی‌تواند زیان سیاسی را جبران کند، و پرداخت غرامت به خانواده ۹ شهروند ترک نیز الزاماً پذیرش مسئولیت نیست بلکه گاهی ژست انسانی در قبال خانواده‌ای است که عزیزش را از دست داده است».
در این میان، کم نبوده‌اند رسانه‌های ترکیه نیز که از بهبود مناسبات با اسرائیل و پایان دادن به دوران بحران دو ساله در روابط استقبال کرده‌اند.
در پای گزارش‌های اینترنتی رسانه‌های ترکیه درباره مکالمه تلفنی جمعه میان اردوغان و نتانیاهو و ارسال هواپیماهای آتش‌نشانی ترکیه به اسرائیل نیز، شماری از کاربران ترکیه‌ای نوشته‌اند که کشورشان با این اقدام، محبت اسرائیل را در دهه گذشته جبران کرده، و یادآوری کرده‌اند که اسرائیل چند بار به دولت و مردم ترکیه در موارد خشم طبیعت کمک جدی کرده بود و نیز افزوده‌اند که به تصمیم کمک به اسرائیل «افتخار می‌کنند».
آتش‌سوزی کوهپایه‌های کارمل در شمال اسرائیل و مشارکت ترکیه در امدادرسانی بین‌المللی به اسرائیل در خاموش کردن آتش و اولین مکالمه تلفنی نخست وزیران دو کشور دراین باره، این پرسش را در رسانه های اسرائیل و ترکیه مطرح کرده است که آیا این آتش سوزی به فرصتی برای نزدیک شدن دوباره دو کشور، و دست کم، کاهش از بحران مناسبات تبدیل شده است!
پاسخ رسانه‌های هر دو کشور به این پرسش، مثبت است؛ «دیپلماسی فاجعه» ظاهراً کاری کرده است که تلاش‌های دیپلماتیک دو سال اخیر نتوانسته بود، آن را محقق کند.
به نظر می‌رسد همانگونه که «دیپلماسی فوتبال» میان ترکیه با ارمنستان، موجب نزدیکی بی‌سابقه این دو کشور متخاصم شد، یا زمانی که اسرائیل با بهره‌گیری از «دیپلماسی زلزله» یاری‌رسانی‌اش به ترکیه را در زلزله سهمگین سال ۱۹۹۹ به تخته پرشی بلند برای تبدیل کردن مناسبات با ترکیه به همپیمانی نظامی و دفاعی و امنیتی و یکی از نزدیک‌ترین روابط با یک کشور اسلامی و عرب تبدیل کرد، اکنون نیز زبانه‌های آتشی که یکی از مهم‌ترین و زیباترین نقاط خاورمیانه را سوزانده، ابرهای دودآلود در فضای تیره و تار مناسبات اسرائیل با ترکیه را تا حدی زدوده و زمینه را برای کاهش بحران فراهم کرده باشد.
ترکیه در شمار نخستین کشورهایی بود که روز جمعه، تنها یک روز پس از گسترش آتش‌سوزی‌های وسیع در شمال اسرائیل، دو فروند هواپیمای ویژه اطفای حریق خود را همراه با تیمی از خلبانان و امدادرسانان مجرب سریعاً به اسرائیل رساند.
اهود باراک، وزیردفاع اسرائیل، شخصاً به استقبال خلبانان ترک در پایگاه هوایی «رمت داوید» در مرکز اسرائیل رفت، و سپس هنگامی که تیم ترکیه به بندر حیفا رسید تا به سایر امدادرسانان اسرائیلی و بین‌المللی در خاموش کردن آتش بپیوندد، آنجا نیز بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر، شخصاٌ از نیروهای ترک استقبال کرد و به گرمی بسیار با آنها سخن گفت.
نتانیاهو آنگاه در برابر خبرنگاران گفت که صمیمانه از رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، سپاسگزار است زیرا می‌داند که فرستادن هواپیماها و تیم امدادی، تصمیم آقای اردوغان بوده است.
نتانیاهو حتی به اظهارات سردی که آویگدور لیبرمن، وزیرخارجه راستگرا و افراطی‌اش همان روز بیان کرده بود، بی‌اعتنایی نمود. لیبرمن جمعه در مصاحبه با رادیوی اسرائیل گفته بود که «ما از ترکیه درخواستی نکردیم، بلکه آلمان به ترکیه توصیه کرده که از این فرصت برای فرستادن هواپیماهای ویژه آتش‌نشانی به اسرائیل استفاده کند».
نتانیاهو که گفته بود «به نحو مناسبی تصمیم تحسین‌برانگیز آقای اردوغان را پاسخ خواهیم داد»، شامگاه جمعه خود در تماس تلفنی با اردوغان شخصاً از او قدردانی کرد، هرچند دفتر اردوغان شنبه در بیانیه‌ای نوشته بود که این مکالمه تلفنی پایان درخواست‌های ترکیه از اسرائیل نیست و ترکیه همچنان بر لزوم پوزش‌خواهی رسمی اسرائیل و پرداخت غرامت به قربانیان ماجرای کشتی ماوی مرمره و مجروحین و سایر سرنشینان کشتی که متحمل زیان مالی و روحی شده‌اند، اصرار دارد.
اما روزنامه اسرائیلی هاآرتص یکشنبه خبرداده است که در پی مکالمه تلفنی نخست‌وزیران دو کشور، نتانیاهو دستور عملی نیز برای جلب رضایت ترکیه در ماجرای کشتی ماوی مرمره صادر کرده است؛ دولت او نیز نماینده‌ای را به کمیسیون سازمان ملل برای بررسی آن ماجرای خونین فرستاده تا با نماینده ترکیه در این کمیسیون دیدار کند.
به نوشته هاآرتص، در پی اقدام خیرخواهانه اردوغان، «نتانیاهو تصمیم گرفته که به بحران اسرائیل و ترکیه بر سر ماجرای ماوی مرمره پایان دهد».
نماینده اسرائیلی، دیپلمات کارکشته دفتر نخست‌وزیری، یوسی چخانوور است که برای ملاقات با دیپلمات ترک راهی ژنو شده است؛ دیدار آنها به احتمال زیاد دوشنبه در مقر اروپایی سازمان ملل متحد در سوئیس انجام خواهد شد.
ترکیه هم از عملیات نظامی ارتش اسرائیل علیه حماس و سایر تشکل‌های مسلح فلسطینی در ژانویه ۲۰۰۹ که حمله ۲۲ روزه‌ای به باریکه غزه بود، ناخشنود بود و هم برخورد شدید میان تکاوران نیروی دریایی ارتش اسرائیل با سرنشینان کشتی ماوی مرمره را که در هفته آخر ماه مه ۲۰۱۰ اصرار در رفتن به بندر محصور غزه داشتند، «نخستین حمله یک کشور بیگانه به شهروندان ترکیه در طول چند دهه» نامید و شدیداً از اسرائیل انتقاد کرد.
ترکیه پوزش رسمی، پرداخت غرامت و محاکمه عاملان و آمران برخورد دریایی با ماوی مرمره را سه شرط اساسی بهبود مناسبات اعلام کرده بود.
پیش از این دو بحران، ترکیه به مدت دو دهه مناسبات کامل و گسترده با اسرائیل داشت. اتفاقاً از زمان نخست‌وزیری اولین نخست‌وزیر اسلامگرای ترکیه، نجم‌الدین ارباکان بود که ترکیه به همپیمان بزرگ اسرائیل تبدیل شد و دو کشور یکدیگر را در هر فرصتی، «برادر و یار و یاور» نامیدند.
اما همین هفته گذشته بود که حزب «عدالت و توسعه» ترکیه مدعی شده بود که افشاگری‌های وبسایت ویکی لیکس کار اسرائیل بوده تا ترکیه را تضعیف کند و آقای اردوغان نیز ماه گذشته در سفر به لبنان گفت که اگر اسرائیل به غزه یا لبنان هر حمله‌ای کند، ترکیه دست روی دست نخواهد گذاشت.
نزدیکی بیشتر ماه‌های اخیر ترکیه به ایران نیز مورد انتقاد شدید اسرائیل قرار گرفت و اقدام ترکیه که نام ایران را از فهرست «تهدیدهای تروریستی» پاک کرده بود، موجب شد که اسرائیل هرگونه همکاری امنیتی و نظامی و اطلاعاتی با ترکیه را کاملاً قطع کند.
رسانه‌های ترکیه نوشته بودند که ترکیه نام اسرائیل را به جای جمهوری اسلامی ایران به فهرست تهدیدهای جدی برای خود افزوده است اما دولت ترکیه هفته گذشته این امر را رد کرد.
اما به نظر می‌رسد که به انگیزه آتش‌سوزی اسرائیل، تغییرات تازه‌ای در فضای پرتنش مناسبات انتظار می‌رود؛ روزنامه هاآرتص یکشنبه نوشته است که «پس از آگاهی دولت ترکیه از موافقت اسرائیل برای دریافت کمک از سوی ترکیه در خاموش کردن آتش در شمال اسرائیل، وزارت‌خانه‌های متعدد ترکیه تماس‌های تلفنی بسیاری با سفارت اسرائیل در آنکارا انجام دادند و فکس‌های زیادی فرستادند و خواهان آن بودند که بدانند چه کمکی مورد نیاز فوری اسرائیل است».
به نوشته هاآرتص، فریدون سینیرلولو، مدیرکل وزارت خارجه ترکیه، که خود پیشتر سفیر کشورش در اسرائیل بوده، تلفنی با عوزی آراد، مشاور امنیت ملی نتانیاهو تماس گرفت و به او اظهار داشت که «کمک‌های شما به ترکیه را از یاد نبرده‌ایم».
هاآرتص افزوده است که «تمامی دستگاه‌های دولتی ترکیه که حدود دو سال با اسرائیلی‌ها قطع رابطه کرده بودند، به پا خاسته و برای کمک بسیج شدند»، و یکی از فکس‌هایی که مورد شگفتی سفارت اسرائیل شد، از رئیس صلیب سرخ ترکیه بود؛ همان سازمانی که به خاطر ارسال کمک به باریکه غزه، مورد انتقاد اسرائیل قرار گرفته بود.
هاآرتص نوشته است که «ترکیه یکی از قدرت‌های راهبردی منطقه‌ای با اهمیتی کم‌نظیر است؛ اهمیتش تنها به خاطر سیاست خارجی جدیدی نیست که اردوغان در دو سال اخیر در پیش گرفته و اسرائیل از آن ناخشنود است، و حتی خشم و قهر اسرائیل از اهمیت ترکیه و جایگاه منطقه‌ای آن کم نکرده است، بلکه مناسبات گسترده ترکیه با ایران، سوریه و لبنان تنها نشان می‌دهد که تا چه حد تقویت مناسبات اسرائیل با ترکیه یک ضرورت برای اسرائیل است».
هاآرتص افزوده است: «حیف که برای دستیابی به فرصتی برای بهبود مناسبات با ترکیه منتظر وقوع چنین فاجعه سهمگینی شدیم؛ اما حتی در بستر این انگیزه غمناک نیز باید رکود سیاسی در مناسبات را تکان جدی بدهیم و نگذاریم که این فرصت هم از کف برود».
هاآرتص نوشته است: «حال که کلید بهبود مناسبات زده شده، فاجعه نیست اگر ما هم به خاطر کشته شدن ۹ شهروند ترکیه در ماجرای ماوی مرمره پوزش بخواهیم بویژه که اگر حتی قصد سرنشینان آن کشتی هم فتنه‌انگیزی علیه اسرائیل بوده، اما نحوه مدیریت اسرائیل در آن بحران، نادرست بود و می‌شد بدون ستاندن جان کسی با آن ماجرا برخورد کرد».
هاآرتص در ادامه استدلال‌های خود برای تشویق دولت اسرائیل به بهبود مناسبات با ترکیه افزوده است که اسرائیل با «وجهه پیشاپیش خدشه‌دار شده خود نمی‌تواند زیان سیاسی را جبران کند، و پرداخت غرامت به خانواده ۹ شهروند ترک نیز الزاماً پذیرش مسئولیت نیست بلکه گاهی ژست انسانی در قبال خانواده‌ای است که عزیزش را از دست داده است».
در این میان، کم نبوده‌اند رسانه‌های ترکیه نیز که از بهبود مناسبات با اسرائیل و پایان دادن به دوران بحران دو ساله در روابط استقبال کرده‌اند.
در پای گزارش‌های اینترنتی رسانه‌های ترکیه درباره مکالمه تلفنی جمعه میان اردوغان و نتانیاهو و ارسال هواپیماهای آتش‌نشانی ترکیه به اسرائیل نیز، شماری از کاربران ترکیه‌ای نوشته‌اند که کشورشان با این اقدام، محبت اسرائیل را در دهه گذشته جبران کرده، و یادآوری کرده‌اند که اسرائیل چند بار به دولت و مردم ترکیه در موارد خشم طبیعت کمک جدی کرده بود و نیز افزوده‌اند که به تصمیم کمک به اسرائیل «افتخار می‌کنند».