ادامه مقاومت قذافی در برابر فشار‌های داخلی و خارجی برای کناره‌گیری از قدرت به نفع یک نظام انتخابی در لیبی، علاوه بر افزایش خطر بروز جنگ داخلی در آن کشور، بازار جهانی نفت و امنیت ملی کشورهای شمال آفریقا را با تهدید جدی روبه‌رو ساخته است.
اعمال «منطقه ممنوع پرواز» بر فراز لیبی، گام نخست برای تسریع در برکناری دیکتاتور لیبی با استفاده از ظرفیت‌های نظامی و پایان دادن به بحران کنونی در آن کشور است.
در ابتدای هفته جاری، دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا، موضوع بررسی امکان اعمال منطقه ممنوع پرواز بر فراز لیبی را در مجلس عوام آن کشور مطرح ساخت و اطلاع داد که وزیر دفاع و رئیس ستاد نیروهای مسلح را مأمور نموده که در این زمینه با کشورهای هم‌پیمان مشورت‌های لازم را به عمل آورند. کامرون در همان جلسه تأکید کرد: «استفاده از امکانات نظامی در لیبی به هیچ وجه منتفی نیست.»
یکی از نگرانی‌های جامعه جهانی در قابل ادامه وضع موجود در لیبی، امکان تکرار نسل‌کشی‌های سال ۲۰۰۴ در کشور آفریقایی رواندا و فاجعه کشتارسال ۲۰۰۵ در «سربرنیسا» (یوگوسلاوی سابق) است. در رواندا بالغ بر ۸۰۰ هزار تن به قتل رسیدند و کشتار مسلمانان و کروات‌های در یوگوسلاوی سابق به ده‌ها هزار نفر رسید.
پیشگیری از فاجعه انسانی
تاکنون نزدیک به ۱۵۰ هزار نفر از مردم لیبی خانه‌های خود را ترک و از مناطق شرقی به کشور همسایه تونس گریخته‌اند. در صورت تشدید نا‌آرامی‌ها در طرابلس پایتخت لیبی که همچنان در کنترل نیروهای دیکتاتور آن کشور باقی مانده، و استفاده آنها از زور علیه مخالفان، تعداد آوارگان لیبیایی به سرعت افزایش خواهد یافت.
اگرچه امکان استفاده قذافی از نیروی هوایی برای بمباران مناطق شرقی لیبی که از کنترل او خارج شده‌اند، و یا حمله به محل‌های استقرار مخالفان، با توجه به وضعیت عمومی نیروی هوایی آن کشور، بسیار اندک می‌نماید، با این وجود اعمال محدودیت‌های پروازی بر فراز منطقه ممنوعه در لیبی مورد توجه خاص نیروهای ناتو، بریتانیا و آمریکا قرار گرفته است.
در حاشیه اجلاس جاری شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو، که در آن هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا، و سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، نیز شرکت دارند، یک سخنگوی وزارت دفاع آمریکا اطلاع داد که نیروهای مسلح آن کشور «تغییر وضعیت» داده و آماده شده‌اند تا چنانچه «فرا خوانده شوند» برای کمک در لیبی وارد عمل شوند. هم اکنون یک ناو هواپیما بر آمریکایی در حال نزدیک شدن به آب‌های منطقه است.
اقدام مشابه در عراق
تازه‌ترین تجربه اعمال «منطقه ممنوعه پرواز» بر فراز عراق بود که نیروهای متحد (آمریکا و بریتانیا) آن را از سال ۱۹۹۱ به اجرا گذاشتند. طرح یاد شده بعد از آغاز عملیات نظامی موسوم به «آزادی عراق» توسط نیروهای آمریکایی در ۱۹ ماه مارس ۲۰۰۳ و اشغال عراق عملاً منسوخ شد.
طرح منطقه ممنوعه پرواز بر فراز عراق بعد از جنگ سال ۱۹۹۰-۱۹۹۱ خلیج فارس و طی یک موافقتنامه آتش‌بس مابین ارتش آمریکا و نمایندگان صدام حسین، به بهانه حمایت از مناطق کردنشین و شیعیان عراق و دفاع از مردم غیرنظامی، به دولت وقت عراق تحمیل شد.
در ماه دسامبر ۱۹۹۸ و متعاقب لغو مفاد موافقتنامه آتش‌بس سال ۱۹۹۱ توسط صدام حسین، نیروهای آمریکایی عملیات «روباه صحرا» را علیه آن کشور به اجرا گذاشتند.
از ابتدای سال بعد تا ماه اوت ۱۹۹۹ هواپیماهای آمریکایی نزدیک به یک هزار و ۱۰۰ موشک به ۳۵۰ هدف در عراق شلیک کردند. در اجرای طرح منطقه ممنوعه پرواز بر فراز عراق ۱۹ کشتی جنگی، ۲۰۰ هواپیمای نظامی و ۲۲ هزار پرسنل نظامی آمریکایی شرکت داشتند.
چنین نیرویی هنوز در منطقه مدیترانه و نزدیک به کشور لیبی آماده عملیات نشده ولی با توجه به محدود بودن ظرفیت نظامی لیبی تجهیز چنین نیرویی نیز برای مداخله نظامی در لیبی ضروری به نظر نمی‌رسد.
ضرورت‌های قانونی
در صورت نهایی شدن طرح منطقه ممنوعه پرواز بر فراز لیبی، اجرای آن مستلزم مصوبه شورا امنیت سازمان ملل متحد است. در صورت طرح موضوع در شورای امنیت، به نظر نمی‌رسد که دولت روسیه از حق «وتو» برای لغو پیشنهاد طرح استفاده کند.
اگرچه روسیه مخالف استفاده از نیروهای نظامی خارجی در کشور لیبی است، دوام حکومت قذافی در آن کشور را نیز امکان‌پذیر نمی‌داند. یک سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز سه‌شنبه اول مارس در مسکو، قذافی را به یک «مرده سیاسی که هنوز نفس می‌کشد» تشبیه کرد.
تغییر حکومت
دولت‌های آمریکا، بریتانیا و تعدادی از متحدان آنها علاقه‌مندند که وضعیت کنونی در لیبی با سرعت و حداقل هزینه پایان پذیرفته و یک دولت انتقالی در آن کشور تشکیل شود.
با این وجود و به دلیل زنده بودن تجربه اشغال نظامی عراق، قدرت‌های یاد شده علاقه‌مندند که برکناری قذافی توسط مردم لیبی صورت گیرد.
در صورت توسل نیروهای قذافی به خشونت بیشتر، بیرون راندن وی از طرابلس و تغییر نظام سیاسی لیبی می‌تواند به یک فاجعه انسانی بزرگ تبدیل شود.
از این لحاظ، اعمال منطقه ممنوعه پرواز بر فراز لیبی با هدف خنثی ساختن ظرفیت نظامی‌های نظامی قذافی، ابتدا متوجه «کم خطر ساختن انجام کمک‌های بشردوستانه خارجی به مردم لیبی»، و در مرحله بعد حفاظت از مخالفان قذافی در برابر نیروهای دولتی خواهد بود.
با وجود کوچک بودن نیروهای نظامی لیبی، آتشبار‌های هوایی و همچنین سیستم محدود رادار آن کشور، در جریان نظارت بر اجرای طرح منطقه ممنوعه پرواز، و تحت عنوان «اقدامات بازدارنده» هدف قرار خواهند گرفت.
اقدام برای خنثی ساختن این ظرفیت‌ها، مشابه اقدامات نظامی سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۸ آمریکا در عراق، تدریجاً به پرواز هواپیماهای جنگنده بر فراز لیبی و شلیک موشک به هدف‌های تعیین شده در آن کشور خواهد انجامید.
به این ترتیب، و در فاصله‌ای بسیار کمتر از آنچه در عراق به سقوط صدام منتهی شد، رژیم قذافی از قدرت رانده خواهد شد.
در واکنش به اجرای طرح منطقه ممنوعه پرواز در لیبی، سیف‌الاسلام، فرزند قذافی، ضمن حمله به نخست‌وزیر بریتانیا، چنین اقدامی را مردود شمرد و وعده داد که آن را به شکست خواهد کشید.
وزیر اطلاعات صدام نیز در روز ۱۹ ماه مارس سال ۲۰۰۳ و طی آخرین دقایق باقی مانده از رژیم بعثی عراق، در حالی که تانک‌های آمریکایی از زیر پنجره دفتر وی عبور می‌کردند، همچنان اوضاع را در بغداد عادی و رژیم صدام را استوار و مسلط بر اوضاع معرفی می‌کرد.
-------------------------------------------------------------------------------------
نظرات مطرح‌شده در این مقاله الزاماً بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا نیست.
اعمال «منطقه ممنوع پرواز» بر فراز لیبی، گام نخست برای تسریع در برکناری دیکتاتور لیبی با استفاده از ظرفیت‌های نظامی و پایان دادن به بحران کنونی در آن کشور است.
در ابتدای هفته جاری، دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا، موضوع بررسی امکان اعمال منطقه ممنوع پرواز بر فراز لیبی را در مجلس عوام آن کشور مطرح ساخت و اطلاع داد که وزیر دفاع و رئیس ستاد نیروهای مسلح را مأمور نموده که در این زمینه با کشورهای هم‌پیمان مشورت‌های لازم را به عمل آورند. کامرون در همان جلسه تأکید کرد: «استفاده از امکانات نظامی در لیبی به هیچ وجه منتفی نیست.»
یکی از نگرانی‌های جامعه جهانی در قابل ادامه وضع موجود در لیبی، امکان تکرار نسل‌کشی‌های سال ۲۰۰۴ در کشور آفریقایی رواندا و فاجعه کشتارسال ۲۰۰۵ در «سربرنیسا» (یوگوسلاوی سابق) است. در رواندا بالغ بر ۸۰۰ هزار تن به قتل رسیدند و کشتار مسلمانان و کروات‌های در یوگوسلاوی سابق به ده‌ها هزار نفر رسید.
پیشگیری از فاجعه انسانی
تاکنون نزدیک به ۱۵۰ هزار نفر از مردم لیبی خانه‌های خود را ترک و از مناطق شرقی به کشور همسایه تونس گریخته‌اند. در صورت تشدید نا‌آرامی‌ها در طرابلس پایتخت لیبی که همچنان در کنترل نیروهای دیکتاتور آن کشور باقی مانده، و استفاده آنها از زور علیه مخالفان، تعداد آوارگان لیبیایی به سرعت افزایش خواهد یافت.
اگرچه امکان استفاده قذافی از نیروی هوایی برای بمباران مناطق شرقی لیبی که از کنترل او خارج شده‌اند، و یا حمله به محل‌های استقرار مخالفان، با توجه به وضعیت عمومی نیروی هوایی آن کشور، بسیار اندک می‌نماید، با این وجود اعمال محدودیت‌های پروازی بر فراز منطقه ممنوعه در لیبی مورد توجه خاص نیروهای ناتو، بریتانیا و آمریکا قرار گرفته است.
در حاشیه اجلاس جاری شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو، که در آن هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا، و سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، نیز شرکت دارند، یک سخنگوی وزارت دفاع آمریکا اطلاع داد که نیروهای مسلح آن کشور «تغییر وضعیت» داده و آماده شده‌اند تا چنانچه «فرا خوانده شوند» برای کمک در لیبی وارد عمل شوند. هم اکنون یک ناو هواپیما بر آمریکایی در حال نزدیک شدن به آب‌های منطقه است.
اقدام مشابه در عراق
تازه‌ترین تجربه اعمال «منطقه ممنوعه پرواز» بر فراز عراق بود که نیروهای متحد (آمریکا و بریتانیا) آن را از سال ۱۹۹۱ به اجرا گذاشتند. طرح یاد شده بعد از آغاز عملیات نظامی موسوم به «آزادی عراق» توسط نیروهای آمریکایی در ۱۹ ماه مارس ۲۰۰۳ و اشغال عراق عملاً منسوخ شد.
طرح منطقه ممنوعه پرواز بر فراز عراق بعد از جنگ سال ۱۹۹۰-۱۹۹۱ خلیج فارس و طی یک موافقتنامه آتش‌بس مابین ارتش آمریکا و نمایندگان صدام حسین، به بهانه حمایت از مناطق کردنشین و شیعیان عراق و دفاع از مردم غیرنظامی، به دولت وقت عراق تحمیل شد.
در ماه دسامبر ۱۹۹۸ و متعاقب لغو مفاد موافقتنامه آتش‌بس سال ۱۹۹۱ توسط صدام حسین، نیروهای آمریکایی عملیات «روباه صحرا» را علیه آن کشور به اجرا گذاشتند.
از ابتدای سال بعد تا ماه اوت ۱۹۹۹ هواپیماهای آمریکایی نزدیک به یک هزار و ۱۰۰ موشک به ۳۵۰ هدف در عراق شلیک کردند. در اجرای طرح منطقه ممنوعه پرواز بر فراز عراق ۱۹ کشتی جنگی، ۲۰۰ هواپیمای نظامی و ۲۲ هزار پرسنل نظامی آمریکایی شرکت داشتند.
چنین نیرویی هنوز در منطقه مدیترانه و نزدیک به کشور لیبی آماده عملیات نشده ولی با توجه به محدود بودن ظرفیت نظامی لیبی تجهیز چنین نیرویی نیز برای مداخله نظامی در لیبی ضروری به نظر نمی‌رسد.
ضرورت‌های قانونی
در صورت نهایی شدن طرح منطقه ممنوعه پرواز بر فراز لیبی، اجرای آن مستلزم مصوبه شورا امنیت سازمان ملل متحد است. در صورت طرح موضوع در شورای امنیت، به نظر نمی‌رسد که دولت روسیه از حق «وتو» برای لغو پیشنهاد طرح استفاده کند.
اگرچه روسیه مخالف استفاده از نیروهای نظامی خارجی در کشور لیبی است، دوام حکومت قذافی در آن کشور را نیز امکان‌پذیر نمی‌داند. یک سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز سه‌شنبه اول مارس در مسکو، قذافی را به یک «مرده سیاسی که هنوز نفس می‌کشد» تشبیه کرد.
تغییر حکومت
دولت‌های آمریکا، بریتانیا و تعدادی از متحدان آنها علاقه‌مندند که وضعیت کنونی در لیبی با سرعت و حداقل هزینه پایان پذیرفته و یک دولت انتقالی در آن کشور تشکیل شود.
با این وجود و به دلیل زنده بودن تجربه اشغال نظامی عراق، قدرت‌های یاد شده علاقه‌مندند که برکناری قذافی توسط مردم لیبی صورت گیرد.
در صورت توسل نیروهای قذافی به خشونت بیشتر، بیرون راندن وی از طرابلس و تغییر نظام سیاسی لیبی می‌تواند به یک فاجعه انسانی بزرگ تبدیل شود.
از این لحاظ، اعمال منطقه ممنوعه پرواز بر فراز لیبی با هدف خنثی ساختن ظرفیت نظامی‌های نظامی قذافی، ابتدا متوجه «کم خطر ساختن انجام کمک‌های بشردوستانه خارجی به مردم لیبی»، و در مرحله بعد حفاظت از مخالفان قذافی در برابر نیروهای دولتی خواهد بود.
با وجود کوچک بودن نیروهای نظامی لیبی، آتشبار‌های هوایی و همچنین سیستم محدود رادار آن کشور، در جریان نظارت بر اجرای طرح منطقه ممنوعه پرواز، و تحت عنوان «اقدامات بازدارنده» هدف قرار خواهند گرفت.
اقدام برای خنثی ساختن این ظرفیت‌ها، مشابه اقدامات نظامی سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۸ آمریکا در عراق، تدریجاً به پرواز هواپیماهای جنگنده بر فراز لیبی و شلیک موشک به هدف‌های تعیین شده در آن کشور خواهد انجامید.
به این ترتیب، و در فاصله‌ای بسیار کمتر از آنچه در عراق به سقوط صدام منتهی شد، رژیم قذافی از قدرت رانده خواهد شد.
در واکنش به اجرای طرح منطقه ممنوعه پرواز در لیبی، سیف‌الاسلام، فرزند قذافی، ضمن حمله به نخست‌وزیر بریتانیا، چنین اقدامی را مردود شمرد و وعده داد که آن را به شکست خواهد کشید.
وزیر اطلاعات صدام نیز در روز ۱۹ ماه مارس سال ۲۰۰۳ و طی آخرین دقایق باقی مانده از رژیم بعثی عراق، در حالی که تانک‌های آمریکایی از زیر پنجره دفتر وی عبور می‌کردند، همچنان اوضاع را در بغداد عادی و رژیم صدام را استوار و مسلط بر اوضاع معرفی می‌کرد.
-------------------------------------------------------------------------------------
نظرات مطرح‌شده در این مقاله الزاماً بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا نیست.