معمولاً از فعالان مدنی و سیاسی در ایران و از احضار و بازداشت آنها می‌شنویم، اما شاید از کسانی کمتر شنیده باشیم که بخشی از بار سنگین این فعالیت را به دوش می‌کشند.
همسران و فرزندان و پدران و مادران این افراد که یک روز با حضور مأموران امنیتی در منزل خود مواجه می‌شوند... روز دیگر برای پیگیری‌ها سرگردان راهروهای دادگاه‌ها می‌شوند... و وقتی حکم زندان صادر شد، همهٔ بار مسئولیت زندگی را بر دوش می‌کشند.
یکی از این افراد رضا خندان، همسر نسرین ستوده وکیل دادگستری است. وی که از زمان بازداشت نسرین ستوده در شهریورماه امسال، فعالانه به دفاع از حقوق همسرش پرداخته، هفته گذشته احضاریه‌ای دریافت کرد که بر طبق آن باید روز یکشنبه ۲۶ دی ماه به زندان اوین مراجعه می‌کرد.
رضا خندان روز یکشنبه به اوین رفت، و در پی این مراجعه بازداشت شد. برخی وب‌سایت‌ها نوشتند که برای آزادی رضا خندان، ۵۰ میلیون تومان کفالت صادر شده که آن طور که گزارش‌ها خبر می‌دهند، کفالت خواهر نسرین ستوده برای همسر او، پذیرفته نشده است.
اما این اولین بار نیست که در ماه‌های اخیر از بازداشت یک یا چند نفر از افراد خانوادهٔ زندانیان خبر می‌رسد.
چندی پیش پس از آغاز اعتصاب غذای محمد نوری‌زاد، فیلمساز و روزنامه‌نگار منتقد دولت، و وخامت حالش، چند نفر از اعضای خانواده او که در مقابل زندان اوین متحصن شده و خواستار دیدار با او بودند بازداشت شدند، بازداشتی که به بستری شدن همسر نوری زاد در بیمارستان منجر شد.
همچنین در هفته‌های گذشته پس از اعتراض به احتمال اجرای حکم اعدام حبیب‌الله لطیفی، زندانی کرد که به محاربه متهم شده، هشت تن از اعضای خانواده‌اش بازداشت شدند.
اما در یکی از پرسروصدا‌ترین نمونه‌های اینگونه فشار‌ها بر خانواده فعالان سیاسی، حوالی سالگرد، انتخابات ریاست جمهوری ۲۲ خرداد ۸۸، تصاویری از تلویزیون دولتی ایران پخش شد که در ان جواد توسلیان، همسر شیرین عبادی، حقوقدان و تنها ایرانی برنده جایزه صلح نوبل، از فعالیت‌های همسرش انتقاد می‌کرد.
فشارهایی که در آن زمان، نسرین ستوده در نامه‌ای از آنها ابراز نگرانی کرده و نوشته بود که بیش از موکلین سیاسی‌اش، نگران موکل غیر سیاسی‌اش جواد توسلیان، همسر شیرین عبادی است.
در آن نامه نسرین ستوده به تشدید فشار‌ها بر جواد توسلیان اشاره کرده و از جمله از احضارشدن‌های مکرر به وزارت اطلاعات نوشته و از بازداشت غیر رسمی او در زمان ضبط فیلم گفته‌هایش علیه خود و همسرش خبر داد.
حال نسرین ستوده خود با حکم ۱۱ سال زندان و ۲۰ سال ممنوعیت کار به عنوان وکیل و ۲۰ سال ممنوعیت خروج از کشور، که البته هنوز تأیید نهایی نشده، در زندان اوین به سر می‌برد، و همسرش رضا خندان، که همواره مسئول اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت نسرین ستوده بوده، به اوین احضار و بازداشت می‌شود.
اما از لحاظ حقوقی این گونه برخورد با خانواده‌های زندانیان چه حکمی دارد.
شیرین عبادی، حقوقدان در پاسخ به این پرسش به رادیو فردا می‌گوید: «از لحاظ حقوقی این مسئله جرم است و کیفر دارد و در حقیقت سوء استفاده از اختیارات قانونی است.»
خانم عبادی در عین حال هدف اصلی اینگونه رفتار‌ها را فشار بر خود زندانیان سیاسی ارزیابی می‌کند:
فشار بر خانواده زندانیان سیاسی، در حالی توسط دستگاه‌های قضایی و امنیتی ایران انجام می‌شود، که فعالان حقوق بشر عموماً تمرکز کمتری بر آنها دارند یا شاید فعالیت مدافعان حقوق بشر در این زمینه، کمرنگ‌تر جلوه می‌کند.
شیرین عبادی که خود یکی از چهره‌های مطرح مدافع حقوق بشر در ایران است، این مسئله را رد نمی‌کند اما می‌گوید اولویت فعالیت مدافعان، خود زندانیان هستند:
فشار بر خانواده زندانیان سیاسی درحالی در ایران انجام می‌شود که رسانه‌های داخلی از پوشش خبرهای مربوط به آنها و خانواده‌هایشان خودداری می‌کنند. موضوعی که از دلایل فشار بر خانواده‌ها و متقاعد کردن آنها به عدم اطلاع‌رسانی درباره همسران و فرزندان و پدر و مادرانشان در زندان‌های ایران است.
همسران و فرزندان و پدران و مادران این افراد که یک روز با حضور مأموران امنیتی در منزل خود مواجه می‌شوند... روز دیگر برای پیگیری‌ها سرگردان راهروهای دادگاه‌ها می‌شوند... و وقتی حکم زندان صادر شد، همهٔ بار مسئولیت زندگی را بر دوش می‌کشند.
یکی از این افراد رضا خندان، همسر نسرین ستوده وکیل دادگستری است. وی که از زمان بازداشت نسرین ستوده در شهریورماه امسال، فعالانه به دفاع از حقوق همسرش پرداخته، هفته گذشته احضاریه‌ای دریافت کرد که بر طبق آن باید روز یکشنبه ۲۶ دی ماه به زندان اوین مراجعه می‌کرد.
رضا خندان روز یکشنبه به اوین رفت، و در پی این مراجعه بازداشت شد. برخی وب‌سایت‌ها نوشتند که برای آزادی رضا خندان، ۵۰ میلیون تومان کفالت صادر شده که آن طور که گزارش‌ها خبر می‌دهند، کفالت خواهر نسرین ستوده برای همسر او، پذیرفته نشده است.
اما این اولین بار نیست که در ماه‌های اخیر از بازداشت یک یا چند نفر از افراد خانوادهٔ زندانیان خبر می‌رسد.
چندی پیش پس از آغاز اعتصاب غذای محمد نوری‌زاد، فیلمساز و روزنامه‌نگار منتقد دولت، و وخامت حالش، چند نفر از اعضای خانواده او که در مقابل زندان اوین متحصن شده و خواستار دیدار با او بودند بازداشت شدند، بازداشتی که به بستری شدن همسر نوری زاد در بیمارستان منجر شد.
همچنین در هفته‌های گذشته پس از اعتراض به احتمال اجرای حکم اعدام حبیب‌الله لطیفی، زندانی کرد که به محاربه متهم شده، هشت تن از اعضای خانواده‌اش بازداشت شدند.
اما در یکی از پرسروصدا‌ترین نمونه‌های اینگونه فشار‌ها بر خانواده فعالان سیاسی، حوالی سالگرد، انتخابات ریاست جمهوری ۲۲ خرداد ۸۸، تصاویری از تلویزیون دولتی ایران پخش شد که در ان جواد توسلیان، همسر شیرین عبادی، حقوقدان و تنها ایرانی برنده جایزه صلح نوبل، از فعالیت‌های همسرش انتقاد می‌کرد.
فشارهایی که در آن زمان، نسرین ستوده در نامه‌ای از آنها ابراز نگرانی کرده و نوشته بود که بیش از موکلین سیاسی‌اش، نگران موکل غیر سیاسی‌اش جواد توسلیان، همسر شیرین عبادی است.
در آن نامه نسرین ستوده به تشدید فشار‌ها بر جواد توسلیان اشاره کرده و از جمله از احضارشدن‌های مکرر به وزارت اطلاعات نوشته و از بازداشت غیر رسمی او در زمان ضبط فیلم گفته‌هایش علیه خود و همسرش خبر داد.
حال نسرین ستوده خود با حکم ۱۱ سال زندان و ۲۰ سال ممنوعیت کار به عنوان وکیل و ۲۰ سال ممنوعیت خروج از کشور، که البته هنوز تأیید نهایی نشده، در زندان اوین به سر می‌برد، و همسرش رضا خندان، که همواره مسئول اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت نسرین ستوده بوده، به اوین احضار و بازداشت می‌شود.
اما از لحاظ حقوقی این گونه برخورد با خانواده‌های زندانیان چه حکمی دارد.
شیرین عبادی، حقوقدان در پاسخ به این پرسش به رادیو فردا می‌گوید: «از لحاظ حقوقی این مسئله جرم است و کیفر دارد و در حقیقت سوء استفاده از اختیارات قانونی است.»
خانم عبادی در عین حال هدف اصلی اینگونه رفتار‌ها را فشار بر خود زندانیان سیاسی ارزیابی می‌کند:
«این ناشی از ترسی است که حکومت از منتقدین خود دارد. یعنی سعی می‌کند به هر شیوه ممکن کسانی که را که کوچک‌ترین انتقادی دارند را دستگیر کرده و در زندان آنها را وارد به اعترافات غیر واقعی کند و وقتی با مقاومت زندانیان سیاسی مواجه می‌شود از شیوه‌های غیرقانونی و غیر اخلاقی فشار بر خانواده استفاده می‌کند.»
فشار بر خانواده زندانیان سیاسی، در حالی توسط دستگاه‌های قضایی و امنیتی ایران انجام می‌شود، که فعالان حقوق بشر عموماً تمرکز کمتری بر آنها دارند یا شاید فعالیت مدافعان حقوق بشر در این زمینه، کمرنگ‌تر جلوه می‌کند.
شیرین عبادی که خود یکی از چهره‌های مطرح مدافع حقوق بشر در ایران است، این مسئله را رد نمی‌کند اما می‌گوید اولویت فعالیت مدافعان، خود زندانیان هستند:
«در اینباره باید بگویم که نقض حقوق بشر در ایران آنچنان گسترده و سیستماتیک ادامه دارد که مدافعان حقوق بشر در ایران هر بیست و چهار ساعت شبانه روز را هم که کار کنند باز نمی‌توانند پاسخگوی این همه نقض حقوق بشر در ایران باشند. بنابراین دراولویت زندانیان سیاسی هستند. اگر ما بتوانیم آنها را زندان بیرون بیاوریم، خواه نا‌خواه فشار بر خانواده‌ها هم از بین می‌رود. ضمناً مایل به یادآوری هستم که خانواده زندانیان سیاسی هم فراموش نشده‌اند و به وسیله مدافعان حقوق بشر مورد حمایت معنوی و‌گاه مادی هم قرار می‌گیرند اما در درجه اول خود زندانیان هستند که باید به دادشان رسید.»
خانم عبادی ادامه می‌دهد: «به عنوان مثال وقتی دختر جوانی که خبرنگاره به نام نازنین خسروانی، عنوان می‌کند که شب‌ها وقتی در سلول می‌خوابد احساس می‌کند روی یخ خوابیده و حاضر نیستند یک پتوی گرم به او بدهند یا لباس گرم را از خانواده‌اش تحویل بگیرند این چه حکمی دارد. البته که مادرش را هم ممکن است تهدیدهایی کرده باشند، ولی در درجه اول باید به داد این دختر رسید.»فشار بر خانواده زندانیان سیاسی درحالی در ایران انجام می‌شود که رسانه‌های داخلی از پوشش خبرهای مربوط به آنها و خانواده‌هایشان خودداری می‌کنند. موضوعی که از دلایل فشار بر خانواده‌ها و متقاعد کردن آنها به عدم اطلاع‌رسانی درباره همسران و فرزندان و پدر و مادرانشان در زندان‌های ایران است.