ایران می‌گوید که با رفع تحریم‌ها صادرات پتروشیمی خود را تا ۲۵ درصد افزایش خواهد داد، درآمدی که دست کمی از درآمدهای نفتی ندارد و طی سال‌های گذشته توجه چندانی به این موضوع نشده است.
مهدی شریفی نیک نفس، مدیرعامل شرکت بازرگانی پتروشیمی، شنبه ۲۴ مردادماه در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا گفت «پیش‌بینی می‌کنیم که در کوتاه‌مدت و بین یک تا یک سال و نیم، میزان صادرات محصولات پتروشیمی کشور، ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش پیدا کند».
ارزش صادراتی محصولات پتروشیمی در جهان بسیار بیشتر از خود نفت خام است. ارزش بازارهای جهانی پتروشیمی به بالای ۳ تریلیون دلار می‌رسد. از طرفی، نفت خام از نیمه دوم سال گذشته میلادی تاکنون، حدود ۶۰ درصد ارزش خود را از دست داده است، در حالی که این رقم بر اساس ارزیابی نشریه پلاتز، برای محصولات پتروشیمی کمی بیش از ۳۰ درصد بوده است.
خوراک اصلی پتروشیمی‌ها عمدتاً عبارت است از انواع گازها، خصوصاً اتان و میعانات گازی که نوعی نفت خام فوق سبک است. این محصولات به‌صورت خام یا نیمه‌خام و با قیمت‌های نازل از سوی ایران راهی بازارهای بین‌المللی می‌شوند.
ایران قبل از تحریم‌ها سالانه بالای ۲۱ میلیون تن صادرات محصولات پتروشیمی داشت که ارزش آن بالغ بر ۱۵ میلیارد دلار می‌شد. این رقم در سال ۹۱ و ۹۲ به ۱۴ میلیون تن سقوط کرد و نهایتاً در سال گذشته به خاطر برداشته شدن تحریم‌های پتروشیمی در آذرماه ۹۲، به حدود ۱۸ میلیون تن صعود کرد. آمارهای گمرکی ایران حاکی است که در چهارماهه اول سال جاری صادرات پتروشیمی بیش از ۱۲چ درصد افزایش یافته و به بالای ۸ میلیون تن رسیده است.
در این میان، ظرفیت تولید سالانه پتروشیمی ایران نیز حدود ۶۰ میلیون تن است، در حالی که بعد از تحریم‌ها ایران مجبور شد تولید خود را به ۴۰ میلیون تن کاهش دهد. سال گذشته این رقم به ۴۴ میلیون تن افزایش یافت و برای سال جاری انتظار می‌رود که به ۵۱ میلیون تن برسد.
شریفی نیک نفس می‌گوید که برخی واحدهای پتروشیمی در حال حاضر با ۶۰ تا ۷۰ ظرفیت خود فعالیت می‌کنند که با رفع تحریم‌ها و تسهیل صادرات، آنها قادر خواهند بود که با ظرفیت کامل خود کار کنند.
البته مشکلات پتروشیمی ایران به غیر از تحریم‌های غیرمستقیم، مانند تحریم‌های بانکی، بیمه و حمل و نقل، مسائل دیگری نیز هست که کمتر به آن پرداخته می‌شود.
اولاً، اختلاف عمیق پتانسیل تولید و تولید واقعی محصولات پتروشیمی در ایران، بیشتر تحت تأثیر کمبود خوراک و فرسودگی واحدهای تولید است. ایران در فصول زمستان هنوز هم با کمبود گاز مواجه است و برای جلوگیری از قطعی گاز خانه‌ها، مجبور به کاهش تحویل گاز به بخش پتروشیمی است.
همچنین ایران به غیر از کمبود گاز طبیعی (متان) با کمبود اتان که در واحدهای پتروشیمی به‌عنوان خوراک استفاده می‌شود نیز مواجه است. طی سال گذشته تنها ۲٫۸ میلیون تن اتان به واحدهای پتروشیمی تحویل داده شد و سال جاری به خاطر راه‌اندازی فازهای جدید پارس جنوبی، قرار است این رقم به ۴٫۲ میلیون تن برسد.
از مشکلات دیگر پتروشیمی‌های ایران موضوع فرسودگی آن است. ایران به‌تازگی اعلام کرده است که ۷۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های پتروشیمی تا یک دهه آینده لازم خواهد بود تا حجم تولید را به ۱۲۰ میلیون و سپس به ۱۸۰ میلیون تن در سال برساند. بی‌تردید، موضوع واردات قطعات جدید برای نوسازی پتروشیمی‌های موجود نیز در دستور کار خواهد بود.
اما مشکل عمده‌تر پتروشیمی ایران، صادرات محصولاتی است که ارزش افزوده کمتری دارند، به عبارتی محصولاتی نیمه‌خام هستند.
با نگاهی به آمارهای گمرک ایران، ارزش هر تن محصولات پتروشیمی صادراتی ایران در ماه گذشته خورشیدی کمی بیشتر از ۵۷۴ دلار بوده است، در حالی که متوسط قیمت هر تن محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی بر اساس برآورد نشریه پلاتز در ماه گذشته کمی بیشتر از ۱۰۰۰ دلار بوده است.
این آمارها نشان از دو واقعیت دارد: اول اینکه همانطور که مدیرعامل شرکت بازرگانی پتروشیمی گفته، «با لغو تحریم‌ها هزینه‌های جانبی صادرات» از بین می‌رود و دیگر ایران ناچار نیست برای صادرات برخی محصولات تا «بیش از ۲۰ درصد هزینه اضافی» بدهد.
واقعیت دوم در آمارهای تفصیلی گمرک خود را نشان می‌دهد و اینکه محصولات پتروشیمی صادراتی ایران، عمدتاً محصولاتی ابتدایی، نیمه‌خام و با ارزش افزوده نازل است.
روز جمعه اداره اطلاعات انرژی آمریکا ارزیابی خود از وضعیت انرژی ایران را منتشر کرد و این گزارش حاکی است که ایران هم‌اکنون ۳۰ میلیون بشکه نفت خام بی‌مشتری ذخیره شده در نفتکش‌ها دارد که بیش از نیمی از آن میعانات گازی است.
ایران حتی با رفع تحریم‌ها نیز در فروش میعانات گازی دچار مشکل خواهد شد، چرا که بازار میعانات گازی جهان کاملاً اشباع شده است. اما می‌توان این محصول خام نفتی را به بنزین جت، محصولات پلیمری با ارزش افزوده بسیار بالا و محصولات دیگر تبدیل کرد و در بازارهای بین‌المللی نیز تقاضا برای این محصولات بسیار بالا است.