سرنگونی یک هواپیمای نظامی «سوخو ۲۴» روسیه به دست نیروی هوایی ترکیه و کشته شدن یکی از دو خلبان آن از سوی شبه نظامیان ترکمان سوریه موجب بروز تنش دیپلماتیک میان مسکو و آنکارا شده است.
هر دو طرف ادعاهای خود را مطرح می‌کنند. ترکیه می‌گوید هواپیمای روسی حریم هوایی‌اش را نقض کرده و بنابراین آن را سرنگون کرده است. روسیه نیز این موضوع را رد می‌کند و می‌گوید که هواپیمای سوخو ۲۴ وارد حریم هوایی ترکیه نشده بود.
پیش از این، ترکیه چند نوبت به آنچه نقض حریم هوایی خود توسط هواپیماهای نظامی روسیه نامیده بود، اعتراض کرده بود.
در این میان، پیمان ناتو حمایت خود را از ترکیه ابراز داشته است. باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، نیز در تماسی تلفنی با رجب طیب اردوغان، همتای ترکیه‌ای خود، بر حمایت واشینگتن و ناتو از حق ترکیه برای دفاع از تمامیت ارضی خود تاکید کرده است. هر چند که خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا اشاره کرده است که جنگنده سرنگون شده روسی، پس از ورودی که به خاک ترکیه داشته، در نهایت داخل خاک سوریه مورد اصابت قرار گرفته است.
بنا بر بیانیه‌ای که کاخ سفید در مورد گفت‌وگوی تلفنی روسای جمهوری ترکیه و آمریکا منتشر کرده است، رهبران دو کشور در مورد اهمیت کاهش تنش‌ها و پیگیری تمهیداتی که جلوی رخ دادن چنین سوانحی را در آینده بگیرد، توافق کرده‌اند.
پیش از این، آمریکا و فرانسه روز سه‌شنبه از هر دو کشور ترکیه و روسیه خواسته بودند از خود خویشتنداری به خرج دهند. در طرف مقابل، روسیه فعلا تماس‌های نظامی خود با ترکیه را قطع کرده، اقداماتی را برای تقویت عملیات نیروی هوایی خود علیه گروه حکومت اسلامی انجام داده و از اعزام یک ناو موشک‌انداز خود به بندر لاذقیه در سوریه خبر داده است. بندر لاذقیه در فاصله حدودا ۵۰ کیلومتری ترکیه قرار دارد.
در اینجا یک پرسش مطرح می‌شود و آن اینکه «پس از این چه خواهد شد؟».
سخنان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، نشانگر آن است که نمی‌توان به فرو نشستن کامل تنش موجود امید بست. آقای پوتین با اشاره به آنچه حمایت هوایی ترکیه از گروه حکومت اسلامی نامید، هشدار داد که سرنگون کردن هواپیمای نظامی روسیه برای مناسبات دو کشور عواقب جدی درپی خواهد داشت. همچنین دمیتری مدودف، نخست وزیر روسیه، برخی از مقام‌های ترکیه را متهم کرد که علایق مستقیم اقتصادی برای معامله نفتی با گروه حکومت اسلامی دارند. او حتی سرنگونی هواپیمای نظامی روسیه را اقدامی جنایتکارانه توصیف کرد. نخست وزیر روسیه در عین حال، ترکیه را متهم کرد که به گفته او، مناسبات مسکو با ناتو را بد‌تر کرده است.
در این میان، می‌توان حدس زد ولادیمیر پوتین عمل ترکیه را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت. روحیه وی در برخورد با تجزیه‌طلبان چچن، تحولات اوکراین و تشدید حملات به گروه حکومت اسلامی در سوریه از جمله حملات موشکی و یا به وسیله بمب‌افکن‌های استراتژیک می‌تواند این حدس را تایید کند. این نکته را نیز می‌توان مد نظر قرار داد که نرمش رئیس جمهوری روسیه، احتمال کاهش محبوبیت او را به همراه خواهد داشت و توانش را برای اداره کشور زیر سئوال خواهد برد و این چیزی نیست که مورد پسند او قرار گیرد. از این رو، ولادیمیر پوتین به نوعی واکنش نشان خواهد داد.
اما امکانات و مقدورات مسکو در مواجهه با این رویداد بی‌سابقه، یعنی سرنگونی هواپیمای سوخو ۲۴ که نه در تاریخ روسیه و نه در تاریخ اتحاد شوروی سابق از سال ۱۹۴۵ به این طرف سابقه نداشته است، کدامند؟ در پاسخ می‌توان به برخی احتمالات اشاره کرد.
۱-روسیه اقدام مقابله جویانه‌ای انجام دهد و در «فرصتی مناسب» دست به عمل مشابهی علیه ترکیه بزند. هشدار در مورد عکس‌العمل هواپیماهای نظامی روسیه در صورتی در حریم هوایی سوریه مورد تهدید واقع شوند در این راستا می‌تواند ارزیابی شود.
۲-مسکو مناسبات دیپلماتیک را کاهش دهد و در عین حال، تلاش کند از لحاظ اقتصادی ترکیه را تحت فشار قرار دهد. ضمن آنکه می‌توان احتمال تلاش برای کاهش حضور ترکیه در قفقاز و آسیای مرکزی را نیز در نظر گرفت.
۳-روسیه به حمایت سیاسی و حتی نظامی – به شکل غیر مستقیم - از حزب کارگران کردستان ترکیه (پ کا کا) اقدام کند. حمایت احتمالی نظامی می‌تواند پاسخ غیر مستقیم مسکو به آنکارا باشد.
۴-تشدید فعالیت‌های دیپلماتیک روسیه برای تحت فشار دادن ترکیه در نهادهای بین المللی برای عذرخواهی رسمی و تعهد به اینکه چنین موردی تکرار نخواهد شد. طرح ادعای حمایت ترکیه از گروه حکومت اسلامی می‌تواند نخستین گام در این جهت ارزیابی شود. در این ارتباط، می‌توان انتظار داشت که مسکو با ارائه «شواهدی» در آینده بکوشد ادعای خود در مورد نزدیکی آنکارا با آن گروه را به کرسی بنشاند.
۵-در شرایطی که روسیه به تنهایی قدرت مانور زیادی در خاورمیانه و در قبال ترکیه ندارد، می‌توان تصور کرد که مسکو بکوشد با گسترش بیش از پیش مناسبات با تهران، نوعی جبهه را در قبال آنکارا باز کند تا سیاست منطقه‌ای آن کشور را مهار کند. این سیاست حتی می‌تواند حمایت دو کشور از «پ کا کا» را شامل شود.
اما باید این نکته را مورد توجه قرار داد که تنش بیشتر در مناسبات روسیه و ترکیه می‌تواند جنگ و مبارزه علیه گروه حکومت اسلامی را تحت‌الشعاع قرار دهد، موضوعی که غرب خواهان آن نیست. به ویژه که قرار است فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه، روز سه‌شنبه در مسکو در مورد تشکیل ائتلاف جهانی علیه گروه حکومت اسلامی با ولادیمیر پوتین دیدار کند. او پیش از این در آمریکا بود - و شاید هم حامل پیامی از سوی باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، باشد - و تلاش خواهد کرد تا از شدت خشم روسیه و اقدامات شدید‌تر این کشور در قبال ترکیه بکاهد.
در این حال، آیا باید در انتظار آن بود که روسیه احتمالا در سوریه دست به قدرت نمایی در قبال ترکیه بزند و آیا آنکارا حاضر است باز هم به اقدام مشابهی مانند روز سه شنبه دست بزند؟ در حال حاضر، آنکارا با گفتن تسلیت به مناسبت کشته شدن خلبان روسی سعی در کاهش تنش داشته است. ضمن آنکه بر اساس برخی گزارش‌ها، مقام‌های ترکیه گفته‌اند که قصد ندارند تنش میان دو کشور بالا بگیرد. در مقابل نیز سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، گفته است که این کشور قصد ندارد وارد جنگ با ترکیه شود. البته آقای پوتین هم گفته است: «پس از رخداد روز سه‌شنبه ما نمی‌توانیم مانع حوادث دیگر بشویم و اگر چنین حوادثی اتفاق بیفتد، مجبور خواهیم شد که به طریقی پاسخ آن را بدهیم.»
در این میان، شرایط و وضعیت در منطقه بسته به رفتارهای روسیه و ترکیه و همچنین سایر بازیگران منطقه‌ای و بین المللی خواهد بود.