مسائل مورد اختلاف بسیاری میان روسیه و آمریکا وجود دارد به‌گونه‌ای که روابط دو کشور تداعی‌کننده حال و هوای دوران جنگ سرد است. یکی از مسائل یاد شده، با وجود پیمان‌های موجود برای کنترل تسلیحات هسته‌ای دو کشور، ادامه رقابت دو طرف برای تقویت توان این تسلیحات است.
آمریکا می‌گوید روسیه معاهده منع موشک‌های میان‌برد (یا آی اِن اِف) را که در سال ۱۹۸۷ به امضای رونالد ریگان و میخاییل گورباچف رسید، نقض کرده است و قابلیت‌های خود را با تولید موشک‌های گوناگون افزایش می‌دهد. در مقابل روسیه از آمریکا انتقاد می‌کند که نه تنها برشمار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی خود در اروپا افزدوه که قابلیت آنها را نیز افزایش داده است.
هشدار روسیه به آمریکا
به تازگی، در آستانه ملاقات ولادیمیر پوتین با باراک اوباما در حاشیه هفتادمین اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، روسیه آمریکا را به روزآمد کردن و انباشت سلاح‌های هسته‌ای در شماری از کشورهای اروپایی و پایگاه هوایی اینجرلیک در ترکیه متهم کرد.
این اتهام روسیه را اولین بار، سخنگوی وزارت خارجه این کشور، ماریا زاخاروا، در گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی زد دی اف آلمان مطرح کرد و گفت آمریکا بمب‌های هسته‌ای «ب -۶۱» خود را در کشورهای آلمان، بلژیک، هلند، ایتالیا و ترکیه روزآمد کرده و برخی از کشورهای اروپایی عضو ناتو نیز شماری از هواپیماهای خود را برای حمل این سلاح‌ها بهینه‌سازی کرده‌اند.
مرکز و مقرّ فرماندهی وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون، در چنین مواردی بنا به شیوه کاری‌اش، وجود تسلیحات هسته‌ای را در پایگاه اینجرلیک نه تایید و نه تکذیب کرد - نکته‌ای که ناخدا یکم جف دیویس، سخنگوی پنتاگون، در یک جلسه توجیهی به آن تأکید ورزید.
این سخنگو با اشاره به پروژه افزایشِ طولِ عمر سلاح‌های هسته‌ای آمریکا که در سال ۲۰۱۰ تصویب شد، گفت: «این پروژه برای روزآمد کردن این سلاح‌ها از جمله سلاح‌های جای داده شده در خارج از آمریکا، با افزایش ایمنی و اعتبار و بهبود سیستم کنترل آنها دنبال می‌شود».
در همین رابطه، سخنگوی ولادیمیر پوتین، دیمیتری پِسکوف، هشدار داد که روسیه در واکنش به این اقدام آمریکا و ناتو، ممکن است موشک‌های بالیستیک اسکندر خود را به منظور برقراری موازنه استراتژیک، در منطقه کالینینگراد در کرانه دریای بالتیک مستقر کند.
استان کالینیگراد بخشی جدا از خاک اصلی روسیه است که میان لهستان و لیتوانی قرار دارد و آخرین گونه موشک اسکندر، موسوم به «اسکند -ام»، ۵۰۰ کیلومتر برد دارد.
بمب‌های هسته‌ای در پایگاههای ترکیه و ایتالیا
این اتهامات در زمانی مطرح می‌شود که روسیه با افزایش حضور نظامی‌اش در سوریه پا به میدان جنگ داخلی این کشور گذاشته و ترکیه نیز با استفاده آمریکا از پایگاه اینجرلیک برای حمله به مواضع داعش موافقت کرده است.
پایگاه هوایی اینجرلیک ۵۰۰۰ نفر از نظامیان آمریکایی را در خود جای داده است و حفاظت از آنکه در ۱۱۰ کیلومتری مرز سوریه قرار دارد، یک چالش جدی امنیتی برای آمریکا است.
دیگر اینکه ترکیه درگیر مبارزه نظامی با حزب کارگران کردستان یا «پ ک ک» است و به همین جهت شماری از کار‌شناسان غربی، استقرار و انباشت بمب‌های هسته‌ای آمریکا را دراین منطقه بی‌ثبات، پرسش‌برانگیز می‌دانند.
به تازگی وزارت دفاع آمریکا به ۹۰۰ تن از خانواده‌های نظامیان مستقر در نزدیکی این پایگاه اطلاع داده که به صورت داوطلبانه و با هزینه دولت آمریکا خاک ترکیه را ترک کنند.
به گفته هانس کریستنسن، مدیر پروژه اطلاعات هسته‌ای در «فدراسیون دانشمندان آمریکا»، پنتاگون نزدیک به ۵۰ سلاح هسته‌ای در پایگاه اینجرلیک مستقر کرده است. با این همه او می‌گوید: «هیچ آمار رسمی در این مورد وجود ندارد اما عکس‌های ماهواره‌ای و اظهارات پرشمار و ضمنی مقام‌های آمریکایی به وجود سلاح‌های هسته‌ای در شهادت‌ها و درخواست‌های بودجه ایشان، موید این موضوع است.»
علاوه بر این عکس‌های ماهواره‌ای جدید نشان می‌دهد که کار‌های ساختمانی در پایگاههای هوایی آمریکا در اینجرلیک و «آویانو» در ایتالیا برای تقویت حفاظت فیزیکی سلاح‌های هسته‌ای مستقر در این دو پایگاه جریان دارد.
به گفته کار‌شناس هسته‌ای یاد شده، نگاهی به برخی از اقلام بودجه پنتاگون برای سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد که آمریکا از سال ۲۰۰۰ بیش از ۸۰ میلیون دلار برای بهبود و تقویت زیرساخت‌های لازم برای انبار کردن سلاح‌های هسته‌ای در بلژیک، آلمان، ایتالیا، هلند و ترکیه هزینه کرده است.
آلمان و بمب‌های هسته‌ای
در همین رابطه شبکه تلویزیونی «زد دی اف» روز ۳۱ شهریور در برنامه تلویزیونی «فرانتال ۲۱» آشکار کرد که آمریکا در نظر دارد ۲۰ بمب هسته‌ای روزآمد شده از نوع «ب ۶۱-۱۲» را تا پایان سال جاری میلادی در پایگاه هوایی «بوخل» در غرب آلمان جای دهد. قدرت انفجار این سلاح‌های هسته‌ای ۸۰ برابر بمب اتمی به‌کار گرفته شده در هیروشیما است.
استقرار این بمب‌ها جزیی از برنامه آمریکا برای روزآمد کردن و نوسازی تسلیحات هسته‌ای این کشور است و انتظار می‌رود که تا پایان سال جاری میلادی با ادغام این بمب‌های هسته‌ای در نیروی هوایی آلمان، جنگنده - بمب افکن‌های این کشور قادر به حمل آنها باشند.
در رابطه با هزینه این اقدامات آمریکا، روزنامه اشپیگل آلمان سال گذشته در گزارشی اعلام کرد که موج اول این بمب‌های هسته‌ای جدید با هزینه‌ای معادل ۱۰ میلیارد دلار قبل از سال ۲۰۲۰ در اروپا آماده به‌کار خواهند بود.
بر پایه همین گزارش، توسعه پایگاه هوایی بوخل برای پذیرش این بمب‌ها، ۱۵۴ میلیون دلار خواهد بود و دولت آلمان یک پنجم آن را تقبل کرده است.
آلمان یک عضو مهم ناتو است و ظاهراً میانه‌ای با سلاح‌های هسته‌ای ندارد. در این راستا هانس کریستین طی مصاحبه‌اش با تشریح بد‌ترین سناریو برای به‌کارگیری این بمب‌ها، به شبکه تلویزیونی زد دی اف آلمان گفت: «در صورت بروز جنگ، بمب‌های هسته‌ای مستقر در آلمان با دستور رئیس جمهوری آمریکا به نیروی هوایی تحویل داده خواهد شد و خلبانان آلمانی هدف‌های مورد نظر را بمباران خواهند کرد... و این یک سناریوی غیر عادی برای کشوری مانند آلمان است که سیاستمدارانش قول داده‌اند که هیچوقت از سلاح هسته‌ای، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، استفاده نکنند.»
این بمب‌ها، به گفته او، خود را به سوی هدف مورد نظرهدایت خواهند کرد و دقت آنها به مرتب بهتر از بمب‌های قبلی مستقر در آلمان خواهد بود. بمب‌های ب۶۱-۱۲ سلاح جدیدی در زرادخانه آمریکا است و در گذشته این کشور بمب‌های هسته‌ای خود هدایت‌شونده نداشت.
در واکنش به این اقدام آمریکا و آلمان، ماریا زاخاروا به همان شبکه تلویزیونی گفت: «باعث نگرانی است که کشوری [مانند آلمان] که خود سلاح هسته‌ای ندارد، در چهارچوب شیوه رایج در ناتو مبنی بر سهیم بودن در توان هسته‌ای، این سلاح را به‌کارگیرد... این کار موازنه قوا را در اروپا تغییر خواهد داد و بی‌شک روسیه واکنش نشان خواهد داد تا موازنه استراتژیک را بر قرار نماید.»
بهینه‌سازی سلاح‌های استراتژیک اتمی و غیر اتمی
بر پایه یک بررسی انجام گرفته از سوی «بولتن دانشمندان اتمی» چاپ آمریکا، واشینگتن تصمیم دارد که در ده سال آینده ۳۵۰ میلیارد دلار برای تسلیحات هسته‌ای هزینه کند، از جمله ساختن زیر دریایی‌های جدید اتمی، بمب‌افکن‌ها و جنگنده‌های تاکتیکی دورپروازِ جدید با قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای، کارخانجات نوین برای تولید سلاح‌های جدید هسته‌ای، و برپایی تسهیلات سیمیلاتوری.
همگام با این، روسیه نیز در حال روزآمد کردن نیرو‌های استراتژیک اتمی و غیر اتمی خود است. والری گراسیموف، رئیس ستاد مشترک ارتش روسیه، در دی ماه سال پیش گفت تقویت نیروی استراتژیک اتمی در سال ۲۰۱۵ از الویت‌های اصلی ارتش روسیه است.
آنگونه که برخی از رسانه‌های غربی گزارش کرده‌اند، دو فروند از زیردریایی‌های اتمی جدید کلاسِ بوروروسیه که قابلیت حمل موشک‌های بالیستیک قاره‌پیما را دارند، پس از طی آزمایش‌های مربوطه کاملاً عملیاتی شده‌اند.
اضافه بر این صنایع نظامی روسیه سرگرم ساختن نوع جدیدی از هواپیماهای رادار گریز (استلت) و تولید موشک قاره پیمای سَرمَت است که قرار است در ۱۸ ماه آینده آزمایش شود. این موشک جایگزین موشک ساتان (شیطان) یا اس اس ۱۸ می‌شود. سَرمَت یک موشک چند کلاهک (مَرو) است و قابلیت حمل ۱۵ کلاهک را دارد.
خروج از پیمان منع موشک‌های میان‌برد ؟
هشدار روسیه به آمریکا در اول مهر امسال در رابطه با روزآمد کردن بمب‌های هسته‌ای ب ۶۱-۱۲ به گمانه‌زنی‌هایی در مورد خروج روسیه از پیمان مذکور دامن زده است.
پیمان منع موشک‌های میان برد، همانگونه که پیشتر اشاره شد، توافقی بود که در سال ۱۹۸۷ میان آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی منعقد شد و رونالد ریگان و میخاییل گورباچف آن را در کاخ سفید امضا کردند.
بر اساس این پیمان منحصر به فرد، آمریکا و شوروی موشک‌های بالیستیک و کروز هسته‌ای و غیر هسته‌ای زمین پایه خود را با برد بین ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر نابود کردند. با امضای این پیمان خطر بروز درگیری هسته‌ای در اروپا کاهش یافت. این پیمان در واقع سنگ بنا و شالوده پیمان کنترل تسلیحات بین دو کشور در دهه ۸۰ میلادی بود.
اما در سال‌های اخیر رعایت این پیمان گزینه‌های هر دو کشور آمریکا و روسیه را محدود کرده است. برخی از گروه‌های متنفذ سیاسی در هر دو کشور خواهان فسخ این پیمان‌اند. در مقابل گروه‌های سیاسی دیگری فسخ پیمان مذکور را آغاز مسابقات تسلیحاتی در اروپا می‌دانند و به همین جهت تجدیدنظر این پیمان را مطرح می‌کنند.
این پیمان، آمریکا را با مشکلات دست و پاگیری در شرق آسیا مواجه کرده است به نحوی که این کشور برای مقابله احتمالی با موشک‌های زمین‌پایه چین و توان فزاینده تسلیحاتی‌اش، به ناچار به موشک‌های هواپایه و یا دریا-پایه روی آورده است. در این رابطه روسیه با محدودیت‌های بیشتری روبروست زیرا در مقایسه با آمریکا از نظر دفاع موشکی و روز آمد کردن سلاح‌های هسته‌ای‌اش در وضع نامساعدی قراردارد.
اضافه براین، پیمان منع موشک‌های میان‌برد یک پیمان دو طرفه میان آمریکا و روسیه است و کشورهای اطراف روسیه مانند چین، هند و کره شمالی محدودیتی برای توسعه موشک‌های میان‌برد ندارند.
روسیه برخلاف آمریکا در برد این موشک‌ها قرار دارد و علاوه بر این تهدید‌های احتمالی، روسیه با اجرای پیمان استارت نو که در سال ۲۰۱۰بین مسکو واشینگتن منعقد گردید، باید سلاح‌های استراتژیک خود را کاهش دهد و شمار کلاهک‌های هسته‌ای‌اش را به ۱۵۵۰ برساند.
آمریکا و روسیه که اجرای پیمان منع موشک‌های میان‌برد را در راستای اهداف خود نمی‌دانند و در عین حال نگران لغو آن هستند، به راه‌هایی برای دورزدن آن روی آورده‌اند.
به نظر می‌رسد که روسیه با تولید موشک کروز زمین‌پایه آر -۵۰۰ یا اسکندر- ک و همچنین آزمایش موشک قاره‌پیمای اس اس -۲۰ مد ۲ پیمان یاد شده را نقص کرده است.
به موازات این آمریکا توان موشکی دریا-پایه خود را تقویت کرده است و در عین حال تکنولوژی لازم را برای پروژه حمله جهانی سریع پیاپ جی اس پی پتوسعه می‌دهد – پروژه‌ای که حملات دور برد با سلاح‌های متعارفی را با دقت و سرعت بیشتر ممکن می‌سازد.
با اینکه روسیه و آمریکا هیچکدام مایل نیستند که گام اول را برای خروج از پیمان منع گسترش موشک‌های میان‌برد بردارند، ولی تهدید ضمنی برای خروج از آن، به ویژه از سوی روسیه، افزایش یافته است. آنچه که مسلم است اعتبار این پیمان با گذشت زمان کاهش یافته و آمریکا خواهان تجدید نظر آن و یا گفت‌و‌گو در این باره است.
رُز گات مولر، معاون وزیر خارجه آمریکا در امور کنترل سلاح و امنیت بین‌المللی، دوشنبه ۳ فروردین ۹۴، گفت، آمریکا آمادگی دارد که مذاکراتش را با روسیه در زمینه رعایت پیمان منع موشک‌های میان‌برد ادامه دهد واینکه واشینگتن به دنبال راهی برای حل و فصل مسائل مرتبط با این پیمان است.
فسخ این پیمان گزینه‌های نظامی بیشتری را در اختیار روسیه و آمریکا قرار خواهد داد و بی‌شک روابط تنش‌آلود دو طرف را تیره‌تر خواهد کرد.
سراب جهان بدون سلاح‌های هسته‌ای
باراک اوباما در آوریل سال ۲۰۰۹ طی یک سخنرانی در پراگ، پایتخت جمهوری چک، گفت آمریکا به عنوان کشوری که به دُژکامی از جنگ‌افزار هسته‌ای استفاده کرد، مسئولیت اخلاقی دارد که در زمینه خلع سلاح و محو سلاح‌های هسته‌ای پیشگام باشد.
او در این سخنرانی وعده داد که در دوران ریاست جمهوری‌اش، پای‌بندی آمریکا به برقراری صلح و امنیت در جهانِ بدون سلاح‌های هسته‌ای را به منصه ظهور برساند.
یک سال بعد، در ۸ آوریل ۲۰۱۰، در همان شهر، باراک اوباما و دیمیتری مدویدیف، ر ئیس جمهوری وقت روسیه، معاهده استارت نو را امضا کردند و متعهد شدند که شمار کلاهک‌های هسته‌ای زرادخانه‌های خود را به ۱۵۵۰ کلاهک کاهش دهند.
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، روز چهار شنبه ۸ مهر ۹۴، در نشست مجمع عمومی سازمان ملل در یک سخنرانی به مناسبت بزرگداشت روز امحای سلاح‌های هسته‌ای به نمایندگی از ۱۲۰ کشور عضو جنبش عدم تعهد «با اشاره به کاستی‌های روش گام به گام برای جهان عاری از سلاح‌های هسته‌ای، گفت: «زمان اتخاذ یک رویکرد تازه و جامع برای تحقق خلع سلاح هسته‌ای از طریق شروع مذاکرات روی یک کنوانسیون جامع هسته‌ای فرا رسیده است.»
او پیشتر در کنفرانس بازنگری پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یا اِن پی تی در نیویورک در ۷ اردیبهشت ۹۴ گفته بود که ایران از خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای حمایت می‌کند واز ناتو خواست که برنامه‌های خود را برای نوسازی و افزایش سلاح‌های هسته‌ای متوقف کنند یا اینکه کاهش چشمگیر سلاح‌های هسته‌ای را ممکن سازد.
کنفرانس بازنگری ان پی تی که از ششم اردیبهشت تا سوم خرداد ۹۴ به مدت چهار هفته در مقر سازمان ملل تشکیل شد بدون اجماع شرکت‌کنندگان بر سرسند پایانی آن خاتمه یافت و گفت‌و‌گو‌ها بر سر ایجاد خاورمیانه عاری از سلاح‌های هسته‌ای راه به جایی نبرد.
طرح مصر برای «خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای» که در درجه نخست ذخایر سلاح‌های هسته‌ای اسرائیل هدف قرار می‌داد و به تشکیل کنفرانسی دراین باره تا ماه مارس ۲۰۱۶ تأکید داشت، با مخالفت آمریکا، بریتانیا و کانادا روبه‌رو شد. آمریکا از مصر و اتحادیه عرب برای «درخواست‌های غیر واقعی و غیر عملی» انتقاد کرد.
روسیه و کشورهای عضو جنبش عدم تعهد هم آمریکا، بریتانیا و کانادا را برای مانع‌تراشی و عدم همکاری ملامت کردند و بالاخره بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، از رهبران سه کشور مذکور به خاطر رد پیشنهاد مصر تشکر کرد و افریقای جنوبی ان پی تی را به آپارتاید تشبیه کرد که به حکومت اقلیت تبدیل شده است.
پایان بدون نتیجه این کنفرانس و اقدامات آمریکا و روسیه برای روزآمد کردن سلاح‌های هسته‌ای و دور زدن پیمان‌های کنترل تسلیحات نشان می‌دهد که در چشم‌انداز امنیتی تاریکِ حاکم بر منطقه و جهان، خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای و یا جهان عاری از این سلاح‌ها که باراک اوباما در سال ۲۰۰۹ به آن تاکید ورزید، نا‌ممکن است.
رسیدن به این اهداف نخست نیاز به تغییر دیدگاه‌ها، باور‌ها، گام‌های اطمینان‌ساز و اراده سیاسی دارد و پیشگامی کشورهای قدرتمند و دارای سلاح‌های هسته‌ای در این گذار حیاتی است.
به گفته محمد البرادعی، مدیر کل پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، «اگر قدرت‌های بر‌تر جهان بر این باورند که امنیت آنها منوط به داشتن سلاح‌هایی است که قادر به نابودی کامل سیاره ما هستند، و اگر آنها همچنان به روزآمد کردن زرادخانه‌های هسته‌ای خود و حتی پژوهش‌های بیشتر در زمینه استفاده واقعی از آنها ادامه می‌دهند، چگونه می‌توان انتظار داشت که سایر ملت‌ها از دستیابی به این سلاح‌ها... اجتناب ورزند؟ پاسخ ساده به چنین پرسشی این است که نمی‌توان چنین انتظاری داشت.»
......................................................................................................
نظر نویسنده الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.