از ۲۵ ژوئن ۱۹۵۰ تاکنون شورای امنیت سازمان ملل متحد، ۲۳ بار در مورد جمهوری دموکراتیک خلق کره (کره شمالی) تشکیل جلسه داده و قطعنامه صادر کرده است. در طول ۲۴ سال اخیر یعنی بین ۱۱ ماه مه سال ۱۹۹۳ تا پنجم ماه اوت سال جاری، ۱۷ مورد از این قطعنامه‌ها در ارتباط با منع گسترش اتمی بوده است. یعنی به طور متوسط هر ۱۸ ماه یک قطعنامه علیه فعالیت‌های اتمی کره شمالی صادر شده است. جالب اینجاست که پس از جنگ کره در سال ۱۹۵۰ و تقسیم کره به شمالی و جنوبی در هشتم ماه اوت ۱۹۹۱ به توصیه سازمان ملل هر دو کشور کره شمالی و جنوبی به عضویت سازمان ملل در آمدند و یکسال بعد کره شمالی پیمان منع گسترش اتمی را امضا کرد.
در۱۱ ماه مه ۱۹۹۳شورای امنیت سازمان ملل متحد تشکیل جلسه داد تا به موضوع مهمی در باره کره شمالی رسیدگی کند. دولت کره شمالی طی نامه ای به تاریخ یکروز قبل به شورای امنیت اطلاع داده بود که قصد خروج از پیمان منع گسترش اتمی را دارد. ظاهراً کره شمالی دعوت‌های متوالی آژانس انرژی هسته‌ای برای رعایت تعهدات عضویت درپیمان منع گسترش اتمی را نادیده گرفته، و مانع ورود بازرسان آژانس به کشور شده بود. آژانس نیز در گزارش مورخ اول آوریل ۱۹۹۳ خود اعلام کرده بود که کره شمالی تعهدات خود زیر پا گذاشته است. قطعنامه ۸۲۵ با ۱۳ رای موافق از ۱۵ رای به تصویب رسید.
رای ممتنع چین و پاکستان
کشور پاکستان و جمهوری خلق چین، ضمن اینکه از کره شمالی خواستند نسبت به تعهداتش در پیمان منع گسترش وفادار بماند، در مورد قطعنامه رای ممتنع دادند وعلاوه برآن به اصرار جمهوری خلق چین شورای امنیت از اشاره به هرگونه تحریم علیه کره شمالی در قطعنامه خودداری کرد. پنجسال بعد از این رای ممتنع بود که عبدالقدیر خان پدر بمب اتمی پاکستان دانش فنی ساخت بمب اتمی و سانتریفیوژهای تولید اورانیوم غنی شده را به کره شمالی فروخت.
همانطور که قبلاً اشاره شد، نشست‌های شورای امنیت همراه با صدور قطعنامه درارتباط با اقدامات کره شمالی برای دستیابی به بمب اتمی در یک بازه زمانی ۲۴ ساله هفده بار تکرار شد. در پاره‌ای موارد تحریم‌های اقتصادی به عنوان یک شدت عمل به قطعنامه‌ها اضافه می‌شد و در موارد دیگر صرفاً اخطار و تهدید و یا محکومیت شورای امنیت بود که در قطعنامه ثبت می‌شد. آنچه فضای اولین قطعنامه را مشابه شرایط امروز می‌کند واکنش کره شمالی پس از صدور قطعنامه است که ضمن آزمایشهای موشکی بیشتر و شلیک موشک رودونگ-۱ به سوی دریای ژاپن آژانس بین‌المللی انرژی هسته ای را متهم می‌کند که قصد نابودی «سوسیالیسمِ» حاکم بر کره شمالی را دارد.
پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۹۱ کره شمالی مهمترین منبع حمایت مالی خود را از دست داده و کاملاً از نظر اقتصادی در حال سقوط بود. در نبود کمک‌های شوروی، تنها متحد کره جمهوری چین بود. از طرف دیگر کیم ایل سونگ رهبر کره شمالی پیر و فرتوت شده و پسرش کیم جونگ ایل عملاً اداره کشور را در دست داشت. فشار بین المللی بر برنامه اتمی کره در حال افزایش بود و در همین بین جیمی کارتر رئیس جمهور اسبق ایالات متحده در ماه ژوئن ۱۹۹۴ با سفری به کره شمالی با کیم ایل سونگ ملاقات و پس از مراجعت به آمریکا اعلام کرد قضیه اتمی را حل کرده است. اما کیم ایل سونگ سه هفته پس از ملاقات با پرزیدنت کارتر در روز هشتم ژوئیه ۱۹۹۴ به علت سکته قلبی درگذشت و پسرش که از ده سال قبل رسماً به جانشینی پدر تعیین شده بود اداره مملکت را در دست گرفت.
سال‌های کیم جونگ ایل
سال‌های حکومت کیم جونگ ایل از بدترین دوره‌های زندگی مردم کره بود. از طرفی کمک‌های سخاوتمندانه رهبران شوروی سابق خاتمه یافته بود و از طرف دیگر بحران گرسنگی در کشور علیرغم برنامه‌های ریاضتیِ حاکمیت بیداد می‌کرد. در ادامه مذاکراتی که با پرزیدنت کارتر صورت گرفت در اکتبر ۱۹۹۴ کره شمالی چارچوبه نظارت آژانس و تعهدات پیمان منع گسترش اتمی را که در اصل دو سال قبل پذیرفته ولی از آن خارج شده بود مجدداً قبول کرد. در مقابل این عقب‌نشینی قرار شد با دریافت رآکتورهای آب سبک نسبت به تعطیل و از کاراندازی رآکتورهای آب سنگین خود اقدام و همه تجهیزات مرتبط با تولید مواد دارای کاربرد نظامی را تحت کنترل آژانس قرار دهد. باید توجه داشت تا این زمان هنوز هیچ‌گونه تحریم اقتصادی علیه کره شمالی اعمال نشده بود و اولین قطعنامه صادره توسط شورای امنیت که به برنامه اتمی مربوط می‌شد فقط از کره شمالی خواسته بود به پیمان منع گسترش برگردد.
اما در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ تحت رهبری کیم جونگ ایل فعالیت‌های تسلیحاتی و اتمی کره شمالی تشدید شد. در ۱۹۹۸یعنی در زمان حیات کیم ایل سونگ، کره شمالی موشک ته‌پودونگ -۱ را آزمایش کرده بود ولی موشک نتوانسته بود به مدار زمین برسد. در ۵ ژوئیه ۲۰۰۶ موشک بین قاره‌ای ته‌پودونگ -۲ آزمایش شد که یک موشک سه مرحله ای بود و می‌توانست در مرحله دوم به سواحل غربی آمریکا، و در مرحله سوم به هر نقطه ای از آمریکا برسد. اما، زمان کوتاهی پس از پرتاب، این آزمایش ناموفق از آب درآمد و موشک سقوط کرد. قطعنامه ۱۶۹۵ شورای امنیت این اقدام را محکوم و تحریم‌هایی را علیه کره شمالی وضع کرد.
سه ماه بعد، در ۹ اکتبر، کره شمالی اعلام کرد که یک بمب اتمی زیر زمینی را با موفقیت آزمایش کرده است. دستگاه‌های لرزه‌یابی در کره جنوبی این آزمایش را تائید کردند. شورای امنیت سازمان ملل پنج روز بعد این آزمایش با تصویب قطعنامه ۱۷۱۸ واکنش بسیار شدیدی در مقابل کره شمالی بروز داده و مجموعه ای از تحریم‌های مالی و اقتصادی (صادرات و واردات) چه در زمینه‌های تجاری و چه در زمینه‌های تسلیحاتی را به تصویب رساند. چین، متحد کره شمالی از اجرای قطعنامه امتناع و به حمایت از کره شمالی ادامه داد. کره شمالی تحریم‌ها را مردود و کار شورای امنیت را «ارعاب» و برابر با عملکرد «گانگسترها» دانست. در حقیقت از همان دوره به موازات چالش‌های دیپلماتیک و قطعنامه‌ای، جنگ لفظی بین کره شمالی و سازمان ملل متحد نیز آغاز شد. کره شمالی اعلام کرد اینگونه قطعنامه‌ها مانند اعلام جنگ هستند وگرچه آن کشور خواهان جنگ نیست ولی از جنگ هم نمی‌ترسد و اگر حاکمیت ملی‌اش مورد تهدید واقع شود به «جنگی بی رحمانه» خواهد پرداخت.
از این تاریخ تا دسامبر ۲۰۱۱ که کیم جونگ ایل رهبری کره شمالی را بر عهده داشت شورای امنیت قطعنامه‌های ۱۷۸۴ – ۱۸۸۷ – ۱۹۲۸ – و ۱۹۸۵ را صادر کرد و در هر مرحله فشار بر کره شمالی را به‌خاطر فعالیت‌های اتمی و موشکی افزایش داد. کیم جونگ ایل در ماه اوت ۲۰۱۰ به همراه پسر جوانش کیم جونگ اون به چین سفر کرد. وی مجدداً در ماه مه ۲۰۱۱ برای بزرگداشت پنجاهمین سالگرد پیمان دوستی، همیاری و همکاری متقابل به چین و اواخر همان ماه با قطار به شرق دور روسیه سفر کرد تا با دیمیتری مدودوف رئیس جمهور وقت روسیه ملاقات کند. پس از آن برای آخرین بار روز ۹ سپتامبر با پسرش در یک رژه نظامی دیده شد. وی چند ماه بعد در بامداد ۱۷ دسامبر در حالیکه با قطار به محلی به بیرون از پیونگ‌یانگ می‌رفت، در ۷۲ سالگی، به علت سکته قلبی درگذشت.
کیم جونگ اون
پس از مرگ کیم جونگ ایل ، کسی باور نمی‌کرد که کیم جونگ اون جوان جانشین وی شود. کمتر اطلاعی در مورد او وجود داشت و حتی تاریخ دقیق تولد او (۱۹۸۲ یا ۱۹۸۴) هنوز هم مشخص نیست. کمتر در جمع دیده شده بود و مشخص نبود تا چه حد از سیاست و دولت اطلاع داشته باشد. ولی به هرصورت او به عنوان رهبر کره شمالی معرفی شد. یکسال بعد رسانه‌های کره شمالی اعلام کردند که به دستور وی عمویش جانگ سانگ‌تِک اعدام شده است.
پس از یک سری آزمایشهای ناموفق که موجب تمدید تحریم‌ها و صدور قطعنامه ۲۰۵۰ شورای امنیت شد، کره شمالی در سالروز مرگ کیم جونگ‌ایل، اولین ماهواره خود را با موفقیت پرتاب کرد. ظاهراً ماهواره در ابتدا با موفقیت به مدار زمین رسید ولی بعد‌ها منابع فضایی غربی گفتند که دچار مشکلات فنی شد و نتوانست در مدار زمین باقی بماند. شورای امنیت با صدور قعطنامه ۲۰۸۷ در تاریخ ۲۲ ژانویه ۲۰۱۳ این اقدام کره شمالی را محکوم دانست و به میزان تحریم‌ها علیه این کشور افزود. اما رهبر جدید کره شمالی مصمم بود که بدون اعتنا به تحریم‌ها به کارش ادامه دهد. کره شمالی بار دیگر در تاریخ ۱۲ فوریه ۲۰۱۳ اعلام کرد که آزمایش اتمی دیگری را با موفقیت انجام داده است. این سومین آزمایش در طی ۷ سال بود و منابع چینی زمین لرزه ناشی از انفجار اتمی کره را ثبت کرده بودند. باز هم یک قطعنامه دیگر (قطعنامه ۲۰۹۴-۷ مارس ۲۰۱۳) و باز هم تحریم‌هایی دیگر که مجدداً در ۵ مارس ۲۰۱۴ تا ۵ آوریل ۲۰۱۵ تمدید شد. تحریم‌ها و ماموریت هیات پیگیری تا سال ۲۰۱۶ ادامه داشت و ناگهان کره شمالی با یک آزمایش اتمی و یک آزمایش موشکی دیگر تیتر اول خبرهای دنیا را به خود اختصاص داد. آزمایش ۶ ژانویه ۲۰۱۶ چهارمین آزمایش اتمی بود. گرچه رسانه‌های کره شمالی از آن به عنوان یک بمب هیدروژنی یاد کردند ولی مراکز کنترل در کره جنوبی این ادعا را مردود و آنرا بمبی تقویت شده شکافتی دانستند که می‌تواند با موشک پرتاب شود ولی تخریب یک بمب هیدروژنی را ندارد.
بین دوم تا ۲۴ ماه مارس سال ۲۰۱۶ شورای امنیت دو قطعنامه ۲۲۷۰، ۲۲۷۶ را صادر و بخشی از واردات کالاهای لوکس و حتی جابه‌جایی‌های دیپلماتیک کره شمالی را مورد تحریم قرار داد. اما مجموعه این فشار‌ها نتوانست مانع پنجمین آزمایش اتمی کره شمالی در تاریخ ۹ سپتامبر سال گذشته گردد. رسانه‌های کشور ساعاتی پس از آزمایش ادعا کردند که کلاهک آزمایش شده قابلیت پرتاب با موشک را دارد.
آزمایشهای اتمی کره شمالی سطح تهدید را در منطقه افزایش داد. شورای امنیت آنرا محکوم کرد و بخصوص کره جنوبی و ژاپن به شدت نگران بالاگرفتن بحران بودند. از طرف دیگر آمریکا، بریتانیا، و فرانسه خواهان برقراری تحریم‌های جدیدتری شدند و «اش کارتر» وزیر دفاع وقت آمریکا مسئولیت را بر عهده چین متحد اصلی کره شمالی دانست درحالیکه چین به تحریم‌های بیشتر اعتقادی نداشت. پرزیدنت اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا، با نخست وزیر ژاپن طی بیانیه‌ای اعلام کردند که بر اساس مفاد ماده ۴۱ منشور سازمان ملل دست به اقدامات غیر نظامی‌خواهند زد.
کره شمالی چه می‌خواهد؟
ظاهراً هیچ‌یک از اقدامات سیاسی و تحریم‌های اقتصادی و تهدید‌های نظامی برای پایان دادن به فعالیت‌های کره شمالی موثر نبود. پرزیدنت اوباما به ماه‌های آخر ریاست جمهوری خود نزدیک می‌شد. معامله اتمی با ایران امضا و در مراحل اجرایی بود و خوشبینی بی اساسی وجود داشت که شاید بتوان با کره شمالی نیز به توافقی سیاسی – اقتصادی دست یافت. فقر و گرسنگی در کره شمالی بیداد می‌کرد. قطعنامه ۲۳۲۱ شورای امنیت روز ۳۰ نوامبر۲۰۱۶ یعنی کمتر از ۵۰ روز قبل از شروع ریاست جمهوری دونالد ترامپ (که در آنموقع رئیس جمهور منتخب بود) صادر شد. گرچه این قطعنامه برخی راه‌های احتمالی همکاری تکنولوژیک و اقتصادی با کره شمالی را نیز مسدود می‌کرد ولی مشخص بود که نمی‌تواند جلوی اقدامات بعدی کیم جونگ اون را بگیرد.
کره شمالی مصمم بود موقعیت خود را به عنوان یک قدرت اتمی تثبیت کند. اینکه سایر قدرت‌های اتمی و اقتصادی دنیا کره شمالی را به عنوان یک قدرت اتمی بشناسند و با آن به زبان تهدید و ارعاب سخن نگویند برای این کشور تبدیل به یک تمایل شدید شده است. به نظر نمی‌رسد کره شمالی به چیزی کمتر از آن رضایت بدهد و وقایع سال ۲۰۱۷ این فرض را تقویت می‌کند.
چند هفته بعد وقتی پرزیدنت ترامپ به جای پرزیدنت اوباما وارد کاخ سفید شد آخرین امید‌ها برای رسیدن به یک راه حل سیاسی، کمرنگ تر و تهدید به رویارویی نظامی جای آن را گرفت. در سه ماهه اول ریاست جمهوری ترامپ شورای امنیت یا قطعنامه ۲۳۴۵ مدت ماموریت گروه متخصصین را تا ۲۴ آوریل ۲۰۱۸ تمدید و از آنان خواست که گزارش چگونگی اجرای تحریم‌های قبلی در مورد کره شمالی را تا ۵ ماه اوت ۲۰۱۷ در اختیار شورای امنیت قرار دهند.
در شرایطی که جامعه بین المللی منتظر ارزیابی نتایج این تحریم‌ها بود در روزهای ۴، ۱۶ و ۲۹ آوریل یک سری آزمایشهای موشکی توسط کره شمالی انجام شد. در ۱۴ ماه مه آزمایش موشک بالیستیک و در ۸ ژوئن شلیک ۴موشک ضد کشتی به نقاط ساحلی کره شمالی انجام شد.
روز چهارم ماه ژوئیه یک موشک بین قاره ای بنام هواسانگ ۱۴ آزمایش شد که هرچند توان رسیدن به خاک ایالات متحده را نداشت ولی می‌توانست به سواحل آلاسکا برسد. کمتر از ۴ هفته بعد در ۲۸ ژوئیه کره شمالی موشک جدیدی را آزمایش کرد. این موشک که چهاردهمین موشک در طی سال ۲۰۱۷ بود بُردی بیش از سایر موشک‌ها داشت و ازایالت دیگری پرتاب شده بود. به عقیده کارشناسان مراکز مطالعاتی گسترش اتمی در آمریکا این موشک به صورت بالقوه توان رسیدن به شهرهایی مانند دنوردر کلرادو و شیکاگو را داشت.
تهدید‌ها کیم جونگ اون را زخمی و عصبانی کرده بود. به وضوح روشن بود که کیم جونگ اون به شدت از سخنان تهدید آمیز رئیس جمهوری آمریکا برآشفته شده و می‌خواهد به هر قیمتی که شده با آزمایشی دیگر توان موشکی کره شمالی را به نمایش بگذارد. در شرایطی که قطعنامه‌های شورای امنیت کره را از آزمایش موشک‌های بالیستیک منع می‌کنند، اینگونه آزمایشات با آهنگی فزاینده و در جهات مختلف ادامه پیدا کرد و آخرین آن روز ۲۹ ژوئیه از فراز ژاپن عبور کرد.
در واکنش به تهدید‌های پرزیدنت ترامپ و ژنرال ماتیس وزیر دفاع آمریکا، و همچنین در شرایطی که ایالات متحده با متحدین منطقه ای خود از جمله کره جنوبی و ژاپن مشغول برگزاری مانورهای همه جانبه در منطقه بود، کره شمالی آخرین تیر ترکش خود را پرتاب کرد. در ابتدا رسانه‌های کشور تصویری از یک بمب کوچک را نشان دادند که به زعم آنان یک کلاهک هیدروژنی آماده نصب بر یک موشک بین قاره ای بود. ساعاتی پس از این نمایش تصویری در روز یکشنبه سوم ماه اوت یک آزمایش دیگر انجام داد که پیونگ‌یانگ می‌گوید بمب هیدروژنی است. هنوز منبع مستقل دیگری این گفته‌ها را تائید نکرده‌است.
بمب شکافتی (حرارتی هسته‌ای) که بنام بمب هیدروژنی شناخته می‌شود همانطور که قبلا نیز اشاره شد میزان تخریب بمب هیدروژنی را ندارد و سبکتر از آن بوده ولی از قابلیت پرتاب بیشتری برخوردار است. در عین حال چنین بمب‌هایی چندین برابر بمب بکار رفته در هیروشیما توان تخریب دارند. با توجه به اطلاعات موجود برد موشک‌های حامل این بمب‌ها از کره شمالی به هر نقطه‌ای از ایالات متحده می‌رسد اما معلوم نیست کره شمالی با چه سرعتی می‌تواند چه تعداد از این بمب‌ها و یا موشک‌ها را تولید کند.
خیلی دیر است
هفته پیش نشست اولیه شورای امنیت تشکیل و به شدید ترین لحنی اقدام کره شمالی را مورد نکوهش قرار داد. قرار است در روز دوشنبه ۱۱ سپتامبر بار دیگر شورای امنیت تشکیل جلسه دهد و قطعنامه‌ای را در مقابل اقدامات کره شمالی صادر کند. تصمیم شورای امنیت هرچه که باشد نمی‌تواند جلوی کره شمالی را بگیرد. متاسفانه این باور که توان تولید بمب اتمی به قیمت اینکه یک ملت «علف بخورد» بد جوری در خون بعضی از ملت‌ها رسوب کرده است. اولین بار ذوالفقار علی بوتو سیاستمدار پاکستانی بود که گفت «اگر مردم پاکستان مجبور شوند علف بخورند ما بمب اتمی را خواهیم ساخت». بعد‌ها برخی از ایرانیان سعی کردند همین شعار را جا بیاندازند ولی در نهایت تصمیم گرفتند فعلا علف نخورند و بمب اتمی هم نداشته باشند؛ گرچه ممکن است هنوز این تفکر در میان تند رو‌های افراطی وجود داشته باشد. اما حالا ولادیمیر پوتین در مورد کره شمالی‌ها می‌گوید «کیم جونگ اون حتی اگر به ملت خود علف بدهد دست از ساختن تسلیحات هسته ای برنخواهد کشید».
اکنون دستگاه‌های امنیتی اطلاعاتی استراتژیک قدرت‌های بزرگ دنیا، مراکز مطالعاتی و استراتژیک آمریکا، کره جنوبی، ژاپن، چین، روسیه و اروپا در فکر این هستند که چگونه می‌توان جلوی تکمیل پروسه اتمی شدن کره شمالی را گرفت؟ بعضی‌ها حتی فکر می‌کنند ترور کیم جونگ اون ممکن است پایانی بر قضیه اتمی شدم کره شمالی باشد ولی شاید نقش نظامیانی را که در اطراف او هستند دست کم می‌گیرند.
در مورد نیات کره شمالی این سوالات مطرح است:
- آیا احتمال دارد به قصد اتحاد مجدد به کره جنوبی حمله کند و موفق شود؟
- آیا احتمال دارد به قصد انتقامجویی و تثبیت موقعیت منطقه‌ای خود به جزیره گوام که بزرگترین پایگاه نظامی‌آمریکا در منطقه است حمله نظامی کند؟
- آیا احتمال دارد به قصد ساکت سازی و ارعاب به بخش‌هایی از ایالات متحده حمله کند؟
- آیا احتمال دارد به متحدین آمریکا مانند ژاپن حمله کند؟
به عقیده نگارنده همه این احتمالات کم و در حد اقل است و برای کره شمالی بی‌نتیجه خواهد بود. کره شمالی فقط و فقط می‌خواهد به عنوان یک کشور اتمی به رسمیت شناخته شود. البته همه این اقدامات ضمن فاجعه‌بار بودن به دلیل فقدان شرایط برابری اتمی فقط موجب نابودی کامل کره شمالی و بخش‌های مهمی‌از آن منطقه خواهد شد. به این ترتیب معمای کره شمالی راه حل نظامی چندانی ندارد و خود کره شمالی نیز از این نتیجه آگاه است. به همین دلیل شاید دنیا باید دست به یک سری اقدامات «آرام‌سازی» بزند تا شرایط برای مذاکره سیاسی فراهم و نتایج بهتری به دست آید.
-----------------------
یادداشت‌ها بیانگر آرا و نظرات نویسندگان خود هستند و نه بازتاب دیدگاهی از سوی رادیو فردا.