علی‌اکبر صالحی، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، روز چهارشنبه، ۱۰ بهمن، خبر داد که چین از سرعت همکاری‌های خود با ایران در بازطراحی رآکتور اراک کاسته است.
به گفته آقای صالحی، این اتفاق درست پس از خروج آمریکا از برجام افتاده است.
آقای صالحی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا در ارتباط با همکاری چین در مدرن‌سازی این رآکتور گفت: «با اعلام خروج آمریکا از برجام، چین علی‌رغم تعهداتی که برعهده داشت، از سرعت همکاری‌ها با ما کاست و البته انتظار ما از طرف چینی، چیز دیگری بود.»
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران افزود: «طرف چینی می‌گوید اگر با شما همکاری بکنم آمریکا ممکن است شرکت‌های چینی مرتبط با صنعت هسته‌ای را مورد تحریم قرار دهد.»
آینده رآکتور آب سنگین اراک یکی از دشوارترین موضوعات در مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی بود که در نهایت در تابستان ۲۰۱۵ به توافق ایران با دولت‌های آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان انجامید.
نگرانی‌ها از امکان تولید پلوتونیوم در آینده در این رآکتور بود، زیرا از پلوتونیوم برای ساخت جنگ‌افزار هسته‌ای استفاده می‌شود.
ایران همواره تأکید کرده که این رآکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگین برای درمان سرطان و سایر مصارف پزشکی ایزوتوپ تولید می‌کند.
با این حال، پس از امضای برجام، ایران با بازطراحی رآکتور اراک موافقت کرد و آمریکا و چین به طور مشترک ریاست گروه کاری مسئول پروژه تغییر ساختار راکتور اراک را برعهده گرفتند.
حال علی‌اکبر صالحی خبر می‌دهد که پس از خروج آمریکا از برجام، در گروه کاری بازطراحی رآکتور اراک بریتانیا جایگزین آمریکا شده و چین نیز از سطح همکاری‌هایش کاسته است.
او در مورد این رویکرد چینی‌ها گفت که این کاهش همکاری «در صورتی است که ما بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ کار می‌کنیم و این پروژه مورد تأیید پنج به علاوه یک بوده و حالا فقط آمریکا از برجام خارج شده و دیگر کشورهای درگیر در مذاکرات از آن حمایت می‌کنند.»
آقای صالحی توضیح داد که رآکتور آب سنگین اراک در زمان برجام هم یک رآکتور ناتمام بود که بر اساس مدل یک رآکتور روسی متعلق به ۵۰ تا ۶۰ سال قبل طراحی شده بود.
جمهوری اسلامی می‌گوید که این رآکتور برای مقاصد «پژوهشی و درمانی» ساخته شده است.
در این ارتباط، بهروز بیات، کارشناس فیزیک هسته‌ای، به رادیو فردا می‌گوید که «بیشتر رآکتورهای پژوهشی دنیا، راکتورهای آب سبک یا انواع دیگری هستند. اما این که چرا ایران این راهِ استفاده از رآکتور آب سنگین را رفته است، البته اندکی جای شبهه باز می‌کند با توجه به این که روش متداولی نیست… و امکان سوء ظن را هم فراهم می‌کند که مبادا کسی بخواهد از آن استفاده دیگری بکند.»
جریان بتن‌ریزی در قلب رآکتور اراک
خبرگزاری فارس روز ۲۱ دی‌ماه ۱۳۹۴ به نقل از یک «منبع مطلع» خبر داد که قلب راکتور آب سنگین اراک خارج و محل آن با بتن، پر شده است.
حال با گذشت حدود سه سال از زمان آن خبر، علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی هسته‌ای، هفته پیش، روز دوم بهمن، در برنامه «رو در رو» شبکه چهار تلویزیون ایران منکر این «بتن‌ریزی» شد و گفت که «با فتوشاپ نشان می‌دهند در چاله رآکتور سیمان ریختند و حتی در نماز جمعه هم گفتند.»
آقای صالحی توضیح داد: «از چاله رآکتور اراک یک کالاندریا که مخزن قرار گرفتن سوخت است را خارج کردیم و از آنجایی که طراحی عوض می‌شود، مخزن را خارج کردیم تا مخرن جدید را قرار دهیم. آن زمان من لوله‌های مشابه را برای مخزن سوخت رآکتور اراک خریداری کردم و فقط یک نفر در کشور اطلاع داشت که بالاترین مقام ارشد نظام بودند ولی آن زمان این مطلب را اعلام نکردیم چون می‌دانستیم که آنها بدعهدی می‌کنند و حضرت آقا هم فرموده بودند مراقب بدعهدی آنها باشید… و مشابه آن لوله‌ها را الان داریم.»
این اظهارات آقای صالحی در مورد پنهانکاری در نگاه داشتن لوله‌های مشابه در روزهای اخیر واکنش‌ها و انتقاداتی را برانگیخته است.
در همین زمینه، خبرنگار ایرنا نیز روز چهارشنبه در مصاحبه خود با علی‌اکبر صالحی این مسئله را مطرح کرده و گفت: «اخیراً مصاحبه‌ای دربارهٔ خرید لوله‌های قلب رآکتور داشتید که بازتاب‌ها و برداشت‌های متفاوتی در فضای رسانه‌ای داشته است. از دید عده‌ای این اظهار نظر موقعیت ایران را در مقابل آژانس ضعیف می‌کند؟»
بیشتر در این باره: کارکرد راکتور آب سنگین اراک چیست؟رئیس سازمان انرژی اتمی ایران این‌گونه پاسخ داد که «ما یک سری قطعات جایگزین در اختیار داشتیم، یک سری هم خریدیم و این اقدامات خلاف مقررات نبوده است. ضرورتی نداشت آن موقع اعلام کنیم که لوله‌های جایگزین در اختیار داریم.»
او تأکید کرد: «ضرورتی نداشت که در آن مقطع زمانی اعلام کنیم. الان هم ضرورتی نداشت اعلام کنیم. اما چرا اعلام کردیم؟ برای این که سه سال است عده ای تبلیغ می‌کنند که در رآکتور اراک بتن ریختند. ما پاسخ می‌دهیم که چنین خبری صحت ندارد و کذب محض است ولی برخی از عزیزان با استفاده از فتوشاپ عکس‌هایی تهیه کردند. اذهان برخی از هموطنان را به سمتی دیگر منحرف کردند و به قلب واقعیت پرداختند.»
آقای صالحی در ادامه گفت که خرید و نگهداری لوله‌های مشابه به خاطر «هشدار» علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، انجام شده است. او گفت که رهبر جمهوری اسلامی هشدار داد که «باید هوشیار باشیم و محاسبات مربوط به برگشت‌پذیری را هم مد نظر قرار دهیم. به عبارت دیگر نباید پل‌های پشت سر خراب شود.»