یادداشتی از یوحنا نجدی: اکنون که حدود دو هفته از انتشار فایل صوتی محمدجواد ظریف می‌گذرد، بررسی واکنش سپاه پاسداران و افراد و رسانه‌های نزدیک به این نهاد نظامی-امنیتی به این فایل از بسیاری جهات قابل‌تأمل است، آن‌چنان‌که برنامهٔ احتمالی سپاه برای بهره‌برداری سیاسی از این فایل را به‌ویژه در کوتاه‌مدت تاحدودی مشخص می‌کند.
احتمال نفوذ در «نمک‌نشناس»ها؛ «میدان مقدس است»
حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران، در واکنشی زودهنگام، همان‌گونه که انتظار می‌رفت، در دفاعی تمام‌قد از نیروی قدس سپاه با تأکید بر این‌که «همه‌چیز در میدان شکل می‌گیرد» گفت که «نیروی قدس در میدان از منافع اسلام و ایران دفاع کرده است». او همچنین ضمن ستایش از قاسم سلیمانی افزود که سلیمانی «این هنر را داشت که دیپلماسی را در خدمت میدان آورد».
حسین سلامی، طبق رویهٔ معمول در میان مقامات جمهوری اسلامی، مسائل دینی را نیز وارد ماجرا کرد و با بیان این‌که «ضربت خوردن» امام اول شیعیان در مسجد کوفه نیز «به دلیل نبودن مردان باشرفِ میدان بود»، نتیجه گرفت که «میدان مقدس است».
بیشتر در این باره: فایل صوتی ظریف؛ قاسم سلیمانی مانع دیپلماسی بوداسماعیل کوثری، از فرماندهان دیرپای سپاه، اما در موضعی صریح‌تر گفت که «هرکس می‌خواست بداند که فرمانده میدان چه کسی است، باید وارد میدان می‌شد، نه این‌که از دو هزار کیلومتر دورتر در این باره اظهارنظر کند». این عضو ادوار مجلس شورای اسلامی با ابراز نگرانی از تأثیر منفی لو رفتن فایل ظریف بر روابط تهران و مسکو هم گفت که «این حرف‌ها به نظر من جز اختلاف انداختن میان ایران و روسیه نتیجهٔ دیگری ندارد».
محمدباقر قالیباف، از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران، اما با رویکردی مشخصاً سیاسی‌تر در توئیتر نوشت «حالا که حاج قاسم نیست، نخواهیم گذاشت با فرصت‌طلبی برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود به او جفا کنند». رئیس کنونی مجلس شورای اسلامی با تمجید از «تدبیر و شجاعت» قاسم سلیمانی که به‌تعبیر او «میدان‌ها را فتح و معابر دیپلماسی را باز می‌کرد»، افزود که «چیزی جز سیاست‌بازی یا ساده‌لوحی نمی‌تواند این حقیقت روشن را کتمان کند».
محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه و کاندیدای احتمالی انتخابات ریاست جمهوری پیش‌رو، هم در توئیتی نوشت که سخنان ظریف «با واقعیت انحراف ندارد». او حتی یک گام فراتر رفت و نوشت که «خطر اصلی زمانی است که نفوذی‌های بیگانه به بازیگران سیاسی وصل شوند و بازیگران سیاسی نیز برای اهداف خود از دولتمردان سوءاستفاده کنند».
عبدالله حاجی صادقی، نماینده علی خامنه‌ای در سپاه، اگرچه روز ۸ اردیبهشت در واکنشی ملایم به «دوستان» خود «توصیه» کرده بود که «آخرت خود را به دنیای دیگران نفروشند»، اما پنج روز بعد - و در حقیقت بعد از سخنرانی علی خامنه‌ای و انتقادش از جواد ظریف – این‌بار در موضعی تندتر ظریف را «نمک‌نشناس» لقب داد و گفت: «این دیپلمات‌هایی که امروز ادعای دیپلماسی می‌کنند، باید در مکتب این شهید شاگردی کنند.»
او همچنین در یک سخنرانی آنلاین برای نیروهای عقیدتی و سیاسی سپاه، سخنان ظریف دربارهٔ فعالیت‌های سپاه را «بی‌اساس و نادرست» قلمداد کرد و گفت برخی «هزینه‌های میلیاردی برای کارنامه‌سازی» و ایجاد محبوبیت می‌کنند و اهداف انتخاباتی دارند.
بیشتر در این باره: نماینده خامنه‌ای در سپاه: سخنان ظریف درباره قاسم سلیمانی هرگز فراموش نمیشوددر این میان، خبرگزاری‌های نزدیک به سپاه پاسداران اما با دست بازتر مجموعهٔ واکنش‌های سپاهیان را به‌ویژه در قالب یادداشت، گزارش و به‌اصطلاح «کامنت‌های مردمی» پوشش دادند. از جمله «نشریه اخبار و تحلیل‌ها» که نشریهٔ روزانهٔ داخلی معاونت سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه است، در ادامهٔ اشارهٔ محسن رضایی به «نفوذ بیگانگان بر دولتمردان»، انتشار فایل صوتی ظریف را دلیلی بر «نفوذ سازمان‌یافته در دستگاه دیپلماسی کشور» اعلام کرد و پرسید: «چرا باید به وزارت خارجه‌ای که یک فایل صوتی محرمانه در آن قابل حفاظت نیست، اعتماد کرد؟»
این‌ها البته بخشی از واکنش سپاهیان به فایل جواد ظریف است که در سایر مواضع سپاهیان نیز تقریباً همین محورها با شدت کمتر یا بیشتر به‌نوعی تکرار شده است.
در سنگر حاج قاسم به سمت انتخابات
به طور کلی، بررسی واکنش سپاه پاسداران به مصاحبهٔ لو رفتهٔ سعید لیلاز با محمدجواد ظریف - از زمان انتشار تاکنون - نشان می‌دهد که عمدهٔ این مواضع روی سه محورِ دفاع تمام‌قد از قاسم سلیمانی – و به تبع آن تسلط سپاه پاسداران بر سیاست خارجی-، احتمال نفوذ در میان مقامات نظام و همچنین سوگیری سیاسی به سمت انتخابات قابل دسته‌بندی هستند.
از بین این سه محور، بحث نفوذ و جاسوسی اگرچه عمدتاً در رسانه‌ها و خبرگزاری‌های سپاه مورد تأکید قرار گرفته اما از سوی مقام‌های رسمی سپاه تاکنون چندان به این مسئله دامن زده نشده است.
دلیل آن می‌تواند این باشد که بحث نفوذ و جاسوسی پیشتر دربارهٔ موارد حساسیت‌برانگیز و امنیتی‌تری همچون انتقال اسناد هسته‌ای به اسرائیل، کشته شدن محسن فخری‌زاده و انفجارهای سالیانه در نطنز هم مطرح بوده و مطرح است و دامن زدن به این موضوع به‌مثابهٔ آب‌دهان سربالا عملاً «بخش‌های مختلفی از کل نظام» را نشانه می‌گیرد؛ بخش‌هایی که دنباله‌های آن‌ها را می‌توان حتی تا پشت در بیت رهبری نیز رهگیری کرد.
دفاع سپاهیان از حاج قاسم، فراتر از یک موضوع صنفی و نظامی، از یک سو به رسمی‌شدن تسلط سپاه بر سیاست خارجی سرعت و شتاب بیشتری می‌بخشد و از سوی دیگر، با توجه به علاقهٔ شخصی علی خامنه‌ای به قاسم سلیمانی، در حقیقت با افزودن بر عمق بی‌اعتمادی رهبر جمهوری اسلامی نسبت به مفهوم «وزیر امور خارجه»، او را بیش از هر زمان دیگری به وفاداری سپاهیان ترغیب می‌کند.
بیشتر در این باره: علی خامنه‌ای درباره اظهارات ظریف: تکرار حرف‌های خصمانه دشمنان و آمریکاستخامنهای در سخنرانی خود در نخستین واکنش به فایل صوتی منتشرشده از محمدجواد ظریف، اظهارات وزیر خارجه را خطای بزرگ و تحت‌تأثیرِ - به‌گفتهٔ او - سیاست‌های خصمانهٔ آمریکا قلمداد کرد و گفت که «وزارت خارجه تنها مجری سیاست‌های نظام» است. با این حال، بعید نیست که از این پس نقش واقعی وزارت خارجه در جمهوری اسلامی حتی از سطح «مجری سیاست‌های نظام» نیز بیشتر فرو کاسته شود.
واکنش خامنه‌ای به این فایل اگرچه در نگاه برخی کارشناسان تاحدودی ملایم‌تر از آن‌چه انتظار می‌رفت ارزیابی شده، اما همین هم کافی بود که ارکان مختلف سپاه حالا با حرارت بیشتری از ضرورت تسلط بیشتر سپاه بر سیاست خارجی سخن بگویند؛ رویکردی که مثلاً به طرز آشکاری در مواضع نمایندهٔ ولی فقیه در سپاه، قبل و بعد از سخنرانی خامنه‌ای، دیده می‌شود.
حالا در آستانهٔ ثبت‌نام نامزدها و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری، سپاهیان در سنگر حاج قاسم جمع شده‌اند و به خاکریز انتخابات چشم دوخته‌اند، آن‌چنان‌که احتمالاً در هفته‌های پیش‌رو مشابه جمله‌های محمدباقر قالیباف مبنی بر «ضرورت جلوگیری از فرصت‌طلبی سیاسی» یا سخنان حسین سلامی درباره ضرورت حضور «مردان باشرف در میدان و در کنار رهبر» را بیشتر خواهیم شنید؛ جمله‌هایی که مهم‌ترین خواستهٔ آن چیزی جز تنظیم، برنامه‌ریزی و البته اجرای سیاست خارجی توسط هم‌رزمان حاج قاسم و اهالی «میدان» نیست.
آیا شمار بیشتری از سرداران سپاه حالا با انگیزه‌هایی متفاوت از گذشته با نقش‌ها، خواسته‌ها و رؤیاهای مختلف وارد انتخابات خواهند شد؟