گزارش‌ها حاکی است که تا عصر روز جمعه هفتم مهر، حدود ۷۵ درصد از جمعیت ۱۲۰ هزار نفری ارامنه ساکن ناگورنو- قره‌باغ در یک مهاجرت دسته‌جمعی و سریع این منطقه را ترک کرده‌اند.
مهاجرت دسته‌جمعی ارامنه در پی تصرف منطقه توسط جمهوری آذربایجان، خیلی سریع‌تر از آنچه که تصور می‌رفت روی داد و پیش‌بینی می‌شود که در روزهای آینده چند ده هزار نفر باقی‌مانده به طور کامل و احتمالا برای همیشه خانه و کاشانه خود را ترک کنند.
در پنجمین روز از مهاجرت دسته‌جمعی ارامنه، جاده‌های ناگورنو- قره‌باغ مملو از انواع خودروهای شخصی، اتوبوس، کامیون و حتی تراکتورهایی بود که آوارگان منطقه را به سوی ارمنستان می‌برند. به نظر می‌رسد که اين مهاجرت دسته‌جمعی پایان چند دهه «جنگ ایستا» و قومی در قفقاز جنوبی باشد.
بیشتر در این باره: «جمهوری قره‌باغ کوهستانی» انحلال خود تا پایان سال را اعلام کردبه گزارش خبرگزاری روسی ریا، دولت ارمنستان روز جمعه گفت حدود ۹۳ هزار نفر از مهاجران وارد خاک این کشور شده‌اند. قبل از آن یکی مسئولان دفتر امور پناهجویی سازمان ملل گفت تعداد افرادی که به ارمنستان می‌آیند به زودی به ۱۲۰ هزار نفر خواهد رسید که رقم تخمینی کل جمعیت ارامنه ساکن ناگورنو- قره‌باغ است.
حکومت ارمنستان که در چند دهه گذشته از ارامنه جدایی‌طلب ساکن این منطقه که طبق قوانین بین‌المللی بخشی از قلمرو جمهوری آذربایجان تلقی می‌شود، حمایت کرده بود در نهایت در برابر حملات جمهوری آذربایجان نتوانست به حمایت از آن‌ها ادامه دهد.
دولت ارمنستان از ایروان و شهرهای دیگر تعداد زیادی اتوبوس فرستاده است تا آوارگان ارمنی را منتقل کنند. داوطلبان در مرز از آوارگان استقبال کرده و به آن‌ها آب و غذا می‌دهند.
جمهوری آذربایجان می‌گوید از ارامنه‌ای که در ناگورنو- قره‌باغ بمانند حفاظت و حمایت خواهد کرد ولی آنچه را که منطقه تجزيه‌شده ناگورنو- قره‌باغ و دولت محلی آن تلقی می‌شد، برای همیشه نابود کرده است.
باکو گفت در روزهای آینده به هیئت سازمان ملل اجازه خواهد داد از منطقه بازدید کند که یکی از خواست‌های قدرت‌های غربی برای پیشگیری از وقوع یک فاجعه بشری است.
جمهوری آذربایجان که از سال گذشته در عمل منطقه ناگورنو- قره‌باغ را محاصره نظامی کرده بود، هفته گذشته در یک حمله چند روزه آن را تصرف کرد.
آوارگان ارمنی می گویند در طول محاصره منطقه از گرسنگی و کمبود سایر نیازهای اساسی مثل دارو و خدمات پزشکی رنج برده‌اند.
کاوتیا بلانی، نماینده دفتر امور پناهجویی سازمان ملل در ارمنستان، روز جمعه در یک نشست خبری مجازی گفت: «این مردم حدود ۹ ماه تحت محاصره کامل زندگی کرده‌اند. وقتی به ارمنستان می‌رسند مملو از هراس و اضطراب هستند و پاسخ می‌خواهند.»
او افزود برنامه‌های قبلی که تعداد مهاجران را ۹۰ هزار نفر پیش بینی می‌کرد لغو شده‌اند و اکنون نهادهای امدادرسان خود را برای پذیرش و کمک به ۱۲۰ هزار نفر آماده می کنند.
حدود سه چهارم از پناهجویان کودک هستند و بسیاری از آن‌ها بدون والدین خود به ارمنستان آمده‌اند.
هیچام دیاب، سخنگوی فدراسیون بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر، گفت: «وضعیت در حدی وخیم است که اکثر کودکان هنگامی که به ارمنستان می‌رسند در بغل والدین خود از هوش رفته‌اند.»
کارلوس مورازانی، مدیرعملیاتی صلیب سرخ، گفت: این نهاد تاکنون حدود ۲۰۰ جسد را به ارمنستان منتقل کرده است. برخی از آن‌ها قربانیان انفجار و آتش‌سوزی در مخازن سوخت هستند که شبی روی داد که مهاجرت دسته‌جمعی ارامنه آغاز شد و برخی دیگر تلفات درگیری‌های نظامی هفته گذشته هستند.
پیروزی جمهوری آذربایجان معکوس کردن شکست با شرمساری این کشور در اولین دور از جنگ‌های منطقه ناگورنو- قره‌باغ است که همزمان با فروپاشی اتحاد شوروی روی داد. در پی تصرف بخش گسترده‌ای از منطقه توسط نیروهای ارمنی حدود یک ميلیون آذری‌تبار خانه و کاشانه خود را از دست دادند.
ارتش جمهوری آذربایجان در حمله سال ۱۳۹۸ بخش قابل توجهی از اراضی را که در جنگ‌های قبلی از دست داده بود تصرف کرد ولی براساس توافق صلحی که با میانجی‌گری مسکو امضا شد و واحدهای ارتش روسیه قرار بود بر اجرای آن نظارت کنند، بخش اعظم ناحیه ناگورنو- قره‌باغ در کنترل دولت محل ارامنه باقی ماند.
دولت ارمنستان مسکو را متهم می‌کند که با اهمال، حمله اخیر ارتش آذربایجان و تسلیم و انحلال دولت محلی ارامنه و نیروی مسلح را تسهیل کرد. مسکو این اتهام را رد کرده است.
قدرت‌های غربی حمله برق‌آسای جمهوری آذربایجان را محکوم کردند و همزمان از باکو خواستند تعهد بدهد که از جان و امنیت غیرنظامیان حفاظت خواهد کرد.
بیشتر در این باره: جمهوری آذربایجان رئیس سابق دولت محلی قره‌باغ را دستگیر کردسخنگوی اتحادیه اروپا روز جمعه گفت: «جمهوری آذربایجان مسئول تضمین امنیت و حقوق ارامنه از جمله حق ادامه زندگی در خانه خود بدون هیچگونه ارعاب و تبعیض است و باید حق بازگشت کسانی را که مهاجرت کرده‌اند، به رسمیت بشناسد. سفر هیئت اعزامی سازمان ملل برای بازدید از منطقه حیاتی است.»
باکو روز جمعه گفت لوون مناتاسکانیان، فرمانده شبه نظامیان ارمنی بین سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ را در یک پست مرزی دستگیر کرده است.
جمهوری آذربایجان روز چهارشنبه نیز روبن واردانیان، رئیس سابق دولت محلی ارامنه قره‌باغ را هنگام خروج از منطقه بازداشت و او را به تامین مالی تروریسم متهم کرده است.