اگرچه دولت ترکیه موضع رسمی دیرهنگامی در رابطه با حمله ایران به اسرائیل اتخاذ کرد، اما رسانه‌ها و تحلیلگران ترکیه در این رابطه سخن‌های بسیاری گفته‌اند. تقریباً تمام شبکه‌های خبری ترکیه در روزهای گذشته، موضوع حمله ایران به اسرائيل و تبعات احتمالی آن برای ترکیه را به بحث گذاشته‌اند.
لِونت گولتکین یکی از تحلیلگران ترکیه پس از حمله ایران به اسرائیل گفت که «ایران را تبدیل به سوریه خواهند کرد. قدرت‌هایی به دنبال این هستند که ایران را به سه کشور مجزا بدل کنند و همه چیز برای این کار حاضر است و ملاها هم زمین این کار را فراهم کرده‌اند».
صفحه نخست روزنامه ملی‌گرای «ترکیه» در روز ۱۵ آوریل
او از سال ۲۰۲۲ بر این نکته تأکید داشته که خاورمیانه به سوی جنگی بزرگ هدایت می‌شود که در آن، نقشه کشورهای منطقه تغییر خواهد کرد. اما در ترکیه بسیاری مخالف ایده‌های او هستند و این گفته‌ها را سناریوهای آخرالزمانی می‌دانند.
حسین بائجی یکی از اساتید روابط بین‌الملل ترکیه، در رابطه با حمله ایران به اسرائيل می‌گوید «این یک تئاتر بود و آنچه دیدیم یک آتش‌بازی هوایی». این گزاره را می‌توان نگاه مسلط تحلیلگران ترکیه دانست. حتی تیتر اول روزنامه ملی‌گرایی «ترکیه» در ۱۵ آوریل برای توصیف این حمله «تئاتر جنگ» بود.
این مباحث در ترکیه در حالی انجام می‌شود که چشم راداری اسرائیل در ترکیه قرار دارد و حملات موشکی ایران به واسطه ایستگاه راداری کوره‌جیک شناسایی می‌شود. این موضوع، بخشی از مجادلاتی بود که در ده‌ها ساعت برنامه ضبط شده شبکه‌های تلویزیونی ترکیه در مورد حملات ایران به اسرائیل جای داشت.
ترکیه از حمله ایران خبردار بود و اکنون میانجی است
دولت ترکیه از حمله ایران به اسرائيل اطلاع داشت. عصر ۱۴ آوریل وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، گفت تهران ۷۲ ساعت پیش از حمله به اسرائیل، به «کشورهای همسایه» درباره پاسخ «قطعی» خود اطلاع داده است. این گفته را منبع ترک در گفت‌وگو با رویترز تأیید کرد. این منبع می‌گوید «آمریکا نیز از طریق آنکارا به ایران پیام داد و اعلام کرد که عملیات مورد بحث «باید در محدوده خاصی باشد».
بیشتر در این باره: ایران و اسرائیل؛ چه کسی از گسترش جنگ در خاورمیانه سود می‌برد؟اما اولین واکنش رسمی ترکیه به این حمله در گفت‌وگوی هاکان فیدان، وزیرخارجه، و حسین امیرعبداللهیان همتای ایرانی او در ساعت ۱۵ (به وقت ترکیه) روز ۱۴ آوریل به زبان آمد. وزیر خارجه ترکیه گفت «نمی‌خواهیم که تنش‌ها بیش از این افزایش یابد».
ساعتی بعد وزارت خارجه ترکیه بیانیه‌ای صادر کرده و گفت «حمله مغایر با قوانین بین‌المللی اسرائیل به سفارت ایران در دمشق، نگرانی‌های ما را واقعیت بخشید». این بیانیه بار دیگر نسبت به پیدایش جنگ منطقه‌ای در خاورمیانه هشدار داده و تأکید کرد «ما به تلاش‌های خود برای جلوگیری از روندی که به ثبات منطقه ما آسیب دائمی می‌زند، ادامه خواهیم داد».
سلیم کاراعثمان‌اوغلو، دیپلمات پیشین آنکارا در تهران، می‌گوید حضور فیدان در رأس دستگاه دیپلماسی ترکیه شانس بزرگی برای این کشور است، چرا که او آشنایان بسیاری در ایران و منطقه دارد و می‌تواند میانجی‌گر مهمی باشد. اما او تنها میانجی نخواهد بود. ابراهیم کالین که امروز مسئول سازمان اطلاعات ملی ترکیه است و جریان‌های فکری و سیاسی ایران را نیز دنبال می‌کند دسته به کار میانجیگری شده است.
رسانه‌های ترکیه خبر از آن دادند که ویلیام برنز، همتای آمریکایی کالین در یک گفت‌وگوی تلفنی از وی خواسته تا در تنش پیش آمده، میانجیگری کند.
رادارهای ترکیه در خدمت اسرائیل
یکی از موضوعات کارشناسان نظامی و سیاسی ترکیه از آغاز جنگ در غزه پایگاه نظامی کوره‌جیک بود که با حمله ایران به اسرائیل بار دیگر به زبان آمد. این ایستگاه راداری که در سال ۲۰۱۲ در استان مالاتیا در جنوب ترکیه ساخته شده است امکان تعقیب و اخطار زود هنگام را به نیروی نظامی اسرائيل می‌دهد.
بیشتر در این باره: تهران و «احیای بازدارندگی» در برابر اسرائیل؛ تیری که شاید کمانه کندکارشناسان نظامی می‌گویند که اگر موشک بالستیکی از ایران بلند شود، امکانات اسرائيل اجازه تشخیص سریع آن را نمی‌دهد و خبر زمانی به او می‌رسد که دیر شده است. اما ایستگاه راداری کوره‌جیک اجازه می‌دهد تا اسرائيل از لحظه پرتاب موشک از آن باخبر شده و موشک را تحت تعقیب قرار دهد.
از همین رو نظرات متفاوتی در مورد این ایستگاه وجود دارد. برخی در ترکیه می‌گویند این ایستگاه «کودتایی علیه فلسطین» بود که از خاک ترکیه صورت گرفت و برخی با توجه به اقدام ایران می‌گویند که این پایگاه باعث شد «از ضررهای بسیار احتمالی جلوگیری شود».
مخالفان سیاست‌های رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه می‌گویند باید این «چشم اسرائيل» کور شود تا دست ایران برای عملیات بیشتر باز شود. پیشتر و در زمان انتخابات شهرداری‌های ترکیه حزب «باز هم رفاه» گفته بود که یکی از شروط ائتلاف این حزب با حزب عدالت و توسعه بستن این ایستگاه راداری و عدم تجارت با اسرائيل است.
حملات کنترل شده بود ولی جنگ گسترش خواهد یافت
تحلیلگران نظامی ترکیه پیش از آغاز حملات ایران به اسرائيل، بر آن بودند که حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق دعوت‌نامه‌ای برای جنگ بود. اما پس از حمله ایران، همین تحلیلگران مانند مِته یارار، می‌گویند این حمله «هدیه» ایران به اسرائیل بود. به واسطه این حمله اسرائیل از انزوایی که در آن گرفتار شده بود خارج شد و این کشور از موقعیت «نسل‌کش» به موقعیت «مظلوم» در افکار عمومی غرب جابه‌جا شد.
گورسل توکماک‌اوغلو، نظامی پیشین ترکیه، معتقد است ایران نیروی هوای ضعیفی دارد و قدرت موشکی ایران که سال‌هاست بر آن سرمایه‌گذاری کرده نیز با این حملات معلوم شد که «توخالی» است. تاکید وی بر آن بود که ایران به لحاظ نظامی هزینه سنگینی برای خود تحمیل کرد و در مقابل آن چیزی به دست نیاورد.
بیشتر در این باره: گفتگو با یک پژوهشگر ارشد: تنش ایران و اسرائيل به کجا می‌رسد؟بوراک یلدریم، کارشناس نظامی بر آن است که اتفاقی که در شب ۱۳ آوریل افتاد اتفاقی تاریخی بود. او گفت این اولین بار در تاریخ است که یک کشور بدون اعلام رسمی جنگ یک «حمله گله‌ای پهپادی» را علیه کشور دیگری انجام داده و از این بابت «باید ایران را در طراحی چنین جنگی اولین پیشگام دانست». یلدریم می‌گوید ایران در کنترل این عملیات دشوار نسبتا موفق بود و با وجود تحریم‌ها توانسته است به چنین قابلیت‌هایی دست یابد. اما وی تأکید کرد «با توجه به زمان انتقال موشک‌های ادعای وجود موشک هایپرسونیک، بلوف بود و حملات نشان داد که ایران چنین موشک‌هایی را در اختیار ندارد».
در مقابل او بر آن است که اسرائیل نیز قابلیت‌های جدیدی نشان داد. او می‌گوید این اولین بار در تاریخ بود که شاهد ویدئویی بودیم که یک موشک بالستیک در خارج از اتمسفر زمین منهدم شد که «این توانایی بسیار مهمی است چرا که اسرائيل نشان داد می‌تواند حملات هسته‌ای را نیز در خارج از اتمسفر خنثی کند».
نائيم بابورلو یکی از نظامیان سابق ترکیه، در یک برنامه تلویزیونی که مورد توجه بسیاری در ترکیه قرار گرفت می‌گوید آنچه امروز در میدان شاهدش هستیم احتمال پیشرفت دارد و به احتمال زیاد از سال ۲۰۲۵ بدل به یک «جنگ» جدی خواهد شد و اکنون تنها کنش‌ها و واکنش‌های کنترل شده طرفین را شاهدیم. او بر آن است که در چنین جنگی اردن نیز در کنار کشورهای غربی و اسرائيل جا خواهد گرفت.
ایران «مشت مظلومان» بود
حاکی اویغور اما معتقد است که این اتفاق را تنها نمی‌توان در پاسخ صرف به کنسولگری خلاصه کرد، بلکه این حمله، نتیجه سال‌ها عبور از خط قرمزهای جمهوری اسلامی و در عین حال پایان «صبر استراتژیک» ایران. او می‌گوید آنچه جمهوری اسلامی انجام داده در راستای سخنان رهبران این نظام بوده نه جنگ، نه انتقام بلکه «تنبیه».
اویغور تأکید می‌کند که اسرائیل با وجود حملات مختلف در ایران و خارج از ایران به افراد کلیدی نظامی نتوانست که به آنچه می‌خواهد برسد و در نهایت نیز با نادیده انگاشتن حقوق بین‌الملل به سراغ کنسولگری رفت. اما آنچه ایران انجام داده در واقع به میان گذاشتن یک اراده سیاسی بود تا «بازدارندگی» زخم‌خورده خود را نگه دارد.
حسنو ماحالّی یکی از تحلیلگران مشهور خاورمیانه در ترکیه می‌گوید از هفتم اکتبر به این سو ایران تنها کشور اسلامی بود که «واکنشی یکدست و صمیمی» نسبت به وقایع غزه اختیار کرد. او می‌گوید ایران با این اقدام اعتبار مهمی در میان مردم فلسطین و عرب مسلمان به دست آورد. ایران درست در زمانی که هیچ کس نسبت به نتانیاهو اعتراضی جدی انجام نمی‌داد و برای اولین بار از ۱۹۴۸ به این سو، سرزمین اسرائیل را مورد هدف قرار داد.
موضع ماحالّی را روزنامه چپ‌گرای «آیدینلیک» ترکیه نیز داشت. این روزنامه در تیتر روز ۱۵ آوریل خود نوشت «ایران مشت مظلومان شد». این روزنامه می‌گوید ذهنیت نفوذناپذیری اسرائیل در هم شکسته است.
رهبران احزاب سیاسی چه می‌گویند؟
اگرچه مقامات دولتی ترکیه سکوت و یک رویکرد اعتدال‌گرایانه در باب این حمله پیش گرفتند اما احزاب سیاسی موضع‌های مختلفی داشتند.
احمد داووداوغلو رهبر حزب «آینده» اولین سیاستمدار ترکیه بود که در حساب کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی به این حمله واکنش نشان داد. او گفت «یک میز بحران ۲۴ ساعته باید در آنکارا ایجاد شود. نهادهایی مانند وزارت امور خارجه، ستاد کل و سازمان اطلاعات باید در این میز گنجانده شوند».
او می‌گوید «تماس با آمریکا در بالاترین سطح باید برقرار شود و برای دستیابی به آتش بس در غزه باید فشار وارد شود». داووداوغلو تأکید کرده که «باید به آمریکا اطلاع داد که از پایگاه‌های ترکیه نمی‌توان در جنگ منطقه‌ای استفاده کند.» در واقع او در عین حال که خواهان عدم دخالت در جنگ بود موضعی علیه اسرائیل گرفت.
مصطفی دِسته‌‌جی، رئیس حزب «وحدت بزرگ ملی» ترکیه که علیه اسرائیل موضع‌گیری‌های زیادی انجام داده از جمله افراد ناراضی از این حمله بود. او می‌گوید، «حمله ایران به اسرائیل یک نمایش بزرگ است. نمایشی که اجازه آن پیشتر کسب شده بود تا آروغ ایران گرفته شود». او می‌گوید «باز آنچه خواهد شد به مسلمانان فلسطین، لبنان و اردن است.» دسته‌جی بر این باور است که ایران با این اقدام خود دریچه‌ای روی اسرائیل و نتانیاهو در عرصه بین المللی و سیاست داخلی گشود و برای اسرائيل بهانه‌ای داد تا کشتار مردم فلسطین را ادامه دهد.
موضع بزرگترین حزب مخالف دولت با مواضع دولت شباهت بسیار داشت. اُزگور اُزل رئیس حزب جمهوری‌خواه خلق، در خصوص حملات هوایی ایران به اسرائیل در شبکه اجتماعی خود گفت: «ما با نگرانی شدید حملات متقابل اسرائیل و ایران را که منطقه ما را تهدید می‌کند، تماشا می کنیم».
او از طرفین خواست تا از اقداماتی که باعث تشدید تنش می‌شود خودداری کنند». او همچنین تأکید کرد تشدید تنش در منطقه «بدون آتش‌بس دائمی در غزه امکان‌پذیر نخواهد بود».