هنوز چند ماه از بحران در روابط اتحادیه اروپا و بلاروس بر سر مسئله پناهجویان نگذشته که بحران اوکراین بار دیگر بزرگترین نقطه ضعف اروپا را به رخ این قاره کهن کشید: کمبود منابع انرژی و مسئله واردات گاز به اروپا.
پیشتر مینسک تهدید کرده بود ممکن است یکی از خطوط انتقال گاز روسیه به اتحادیه اروپا را که از بلاروس می‌گذرد مسدود کند، اما اکنون با جدی‌تر شدن بحران اوکراین، خطر اختلال در انتقال گاز روسیه به اروپا از همیشه بیشتر است.
مذاکره با دیگر تأمین‌کنندگان فعلی گاز اروپا
با نزدیک شدن به زمان حمله احتمالی روسیه به اوکراین، بحث و بررسی کارشناسان و رسانه‌ها و همچنین هشدارها و تلاش دولتمردان در غرب در این باره افزایش یافته است.
ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در روز چهارشنبه ۲۶ ژانویه گفت اگر مسکو بخواهد به اوکراین حمله کند، خط لوله گاز نورد استریم-۲ که روسیه را به آلمان متصل می‌کند ممکن است مسدود شود.
آمریکا از ابتدا مخالف افزایش نفوذ روسیه در اروپا از طریق این خط لوله بوده، اما پیشتر برای همراهی بیشتر آلمان با سیاست‌های آمریکا در زمینه مقابله با چین، سیاست‌های واشینگتن تاحدودی در این باره ملایم‌تر شد، اما اکنون بحران اوکراین بار دیگر ضرورت قطع وابستگی اروپا به گاز روسیه را مطرح کرده است.
بیشتر در این باره: کاهش صادرات گاز روسیه؛ بهای گاز در اروپا ۳۰ درصد افزایش یافتبر اساس گزارش‌ها بیش از ۴۰ درصد گاز وارداتی اروپا از روسیه تأمین می‌شود و ممکن است این میزان از واردات گاز به اروپا، در صورت وقوع چنین حمله‌ای به خطر بیفتد؛ هرچند که کارشناسان توقف کامل انتقال گاز روسیه به اروپا را بعید می‌دانند.
در چنین شرایطی، طرح‌هایی برای جایگزینی بخشی از واردات گاز از روسیه با واردات گاز از دیگر مناطق جهان به اروپا مطرح شده است.
اکنون گاز طبیعی از کشورهای نروژ، الجزایر و جمهوری آذربایجان نیز وارد اتحادیه اروپا می‌شود. به طوری که نروژ پس از روسیه، دومین تأمین‌کننده گاز اروپاست.
قرار است مقام‌های اتحادیه اروپا در اوایل ماه فوریه به نروژ بروند تا در زمینه افزایش واردات گاز به اروپا از طریق خطوط لوله یا کشتی‌ها مذاکره کنند.
اما در شرایط کنونی، سه کشور نروژ، الجزایر و آذربایجان چندان ظرفیت افزایش تولید گاز برای صادرات به اروپا را ندارند، به همین دلیل، بیشترین توجه‌ها در اروپا در زمینه جایگزین کردن گاز روسیه، به گاز مایع دیگر کشورها معطوف است که می‌تواند با کشتی از سراسر جهان به اروپا آورده شود.
آمریکا، استرالیا و قطر، سه تأمین‌کننده بالقوه
به تازگی آمریکا اعلام کرد که در حال کار بر روی تأمین منابع جایگزین است که بخش عمده و معناداری از کاهش احتمالی واردات گاز روسیه به اروپا را پوشش می‌دهد.
قرار است که امیر قطر در سفر روز دوشنبه ۳۱ ژانویه خود به واشینگتن در این زمینه با جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا گفت‌وگو کند.
قطر پیشتر به کمک کشورهای متحد خود در این زمینه آمده بود. به عنوان نمونه، پس از سونامی سال ۲۰۱۱ در ژاپن، قطر به ژاپن گاز ارسال کرد. همچنین در اکتبر گذشته که بریتانیا با مشکل سوخت مواجه بود، چهار محموله گاز مایع را به این کشور فرستاد.
یک تانکر حمل گاز در حال بارگیری گاز طبیعی در بندر رأس لفان در قطر
با این حال، گاز مایع اغلب پیش‌فروش می‌شود و از آنجایی که قطر قراردادهای بلندمدتی در این زمینه با مشتریان عمده گاز خود، شامل کره جنوبی، ژاپن و چین دارد، ابتکار عمل قطر برای صادرات گاز خود به اروپا محدود است.
با این وجود، قطر برای افزایش نفوذ خود در اروپا و همچنین نزدیکی بیشتر به آمریکا شدیداً از نظر سیاسی مایل است تا در این زمینه به اروپا در صورت لزوم کمک کند.
همچنین بر اساس گزارش‌ها، استرالیا آماده ارسال گاز به اروپاست. به گفته کارشناسان، از نظر حجم گاز مایع، اکنون کشورهایی که دارای بیشترین ذخایر گاز مایع و همچنین قابلیت برای تولید بیشتر و انتقال آن به اروپا هستند عبارت‌اند از سه کشور قطر، استرالیا و آمریکا.
این سه کشور به طور سنتی معمولاً مشتری‌هایی غیراروپایی برای گاز خود داشته‌اند.
گاز ایران نیز در شرایطی که هنوز توافقی برای احیای برجام منعقد نشده، هنوز مورد بررسی و ارزیابی کارشناسان و رسانه‌های غربی قرار نگرفته است.
آیا روسیه انتقال گاز را کاملاً متوقف می‌کند؟
اکنون هر چند که از نظر سیاسی، اراده جایگزینی گاز روسیه با گاز دیگر کشورها وجود دارد، با این حال، این موضوع باید از نظر فنی نیز بررسی شود.
به عقیده برخی کارشناسان، اروپا نمی‌تواند به دلیل محدودیت در انتقال گاز به صورت دریایی، به تمامی گاز روسیه را با گاز مایع دیگر کشورها جایگزین کند، و چنین طرحی در صورت اجرا، فقط بخشی از فقدان گاز روسیه را جبران می‌کند.
مسئله مهم در این زمینه ظرفیت پایانه‌های ورود گاز به اروپاست که از آن جا گاز وارد شبکه لوله‌ای قاره اروپا می‌شود و بین کشورهایی که نیاز دارند توزیع می‌شود.
اما اکنون در این فصل از سال، میزان ورود گاز به اروپا بیش از میانگین سالانه است و ظرفیت برخی از پایانه‌های گاز در اروپا از جمله در فرانسه اشباع شده است.
بیشتر در این باره: سی امین سالگرد فروپاشی «امپراتوری سرخ»با این حال، به عقیده کارشناسان، روسیه تا آنجا پیش نخواهد رفت که انتقال گاز به اروپا را به طور کامل قطع کند. مسکو حتی در زمان جنگ سرد نیز ارسال گاز به اروپا را متوقف نکرد.
بر اساس ارزیابی گروه اوراسیا که دفتر مرکزی آن در آمریکاست، تعلیق کامل صادرات گاز روسیه به اروپا، کم‌احتمال‌ترین سناریو است، زیرا اروپا احتمالاً با تنوع بخشیدن به تأمین انرژی خود، واکنشی تهاجمی در این زمینه خواهد داشت و این امر خطرات بلندمدت جدی برای ثبات مالی و نفوذ سیاسی روسیه در اروپا دارد.
تی‌یری بروس، کارشناس مسائل انرژی نیز به خبرگزاری فرانسه گفت که روس‌ها هیچ علاقه‌ای به توقف تحویل انرژی به اروپا ندارند، زیرا انتقال گاز روسیه به اروپا علاوه بر منافع مالی برای مسکو، به کرملین اجازه می‌دهد تا در میان کشورهای اروپایی، به ویژه میان آلمان، یونان و مجارستان با دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، اختلاف ایجاد کند.
راه‌حل‌های میان‌مدت
این اولین بار نیست که در مواجه با بحران اوکراین، وابستگی شدید کشورهای اروپایی به روسیه از نظر انرژی مشخص می‌شود. در سال ۲۰۰۹ نیز که روسیه ارسال گاز به اوکراین را برای مدتی قطع کرد، توزیع گاز در ۱۵ کشور اروپایی مختل شد.
از آن زمان کشورهای اتحادیه اروپا در تلاشند تا وابستگی خود به گاز روسیه را دست‌کم کاهش دهند و اکنون نیز ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در حال بررسی راه‌حل‌های میان‌مدت در این زمینه هستند.
فرانسه که اکنون ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را در دست دارد، به تازگی در نشست غیررسمی وزرای انرژی اروپا خواستار قوانین سختگیرانه‌تر در زمینه ذخیره‌سازی گاز شده است. اکنون در فرانسه ذخایر گاز به شکلی است که مشکل کمبود گاز برای زمستان وجود ندارد و این شیوه می‌تواند برای دیگر کشورهای اروپایی نیز الگو قرار گیرد.
اتحادیه اروپا همچنین پیشنهاد داده تا با کشورهای تولیدکننده گاز که قابل اعتمادتر از روسیه هستند، قراردادهای بلندمدتی امضا شود.
این اتحادیه و آمریکا در روز جمعه در بیانیه مشترکی اعلام کردند در تلاشند «میزان اضافی گاز طبیعی» را برای اروپا فراهم کنند تا با واکنش اقدام احتمالی روسیه در قطع انتقال گاز به اروپا مقابله کنند.
در این بیانیه که از سوی رئیس‌جمهور آمریکا و رئیس کمیسیون اروپا منتشر شد، تأکید شد بررسی‌ها در زمینه عرضه گاز از منابع مختلف در سراسر جهان به اروپا آغاز شده و در دیداری که میان مقام‌های دو طرف در روز هفتم فوریه برگزار می‌شود، این بررسی‌ها ادامه دارد.