پس از ماه‌ها اعزام نیرو و برنامه‌ریزی، سرانجام نیروهای نظامی روسیه حمله تمام‌عیار خود را به اوکراین در بامداد پنجشنبه پنجم اسفند آغاز کردند. عملیاتی که در فاز نخست با حملات موشکی نیروی زمینی، هوایی و دریایی روسیه به پایگاه‌های هوایی، دریای و انبارهای مهمات و سوخت اوکراین همراه بود.
همه چیز رأس ساعت ۴ بامداد به وقت محلی آغاز شد؛ ابتدا، توپخانه و سامانه‌های راکتی روسیه دست به گلوله‌باران مواضع ارتش اوکراین در منطقه دونباس در شرق این کشور زدند.
دقایقی پس از آن، ده‌ها سامانه راکتی بی اِم-۲۱ گراد و بی اِم-۳۰ اِسمِرچ نیروی زمینی روسیه از مناطق مرزی استان بیلگاراد این کشور با اوکراین، مناطق واقع در شمال خارکیف، دومین شهر بزرگ اوکراین را آماج حملات خود قرار دادند.
همزمان با حملات شدید توپخانه‌ای و راکتی، ۱۶۰ موشک شامل موشک‌های کروز شلیک‌شده توسط بمب‌افکن‌های نیروی هوایی و کشتی‌های نیروی دریایی روسیه، و همچنین موشک‌های بالیستیک کوتاه‌برد تاکتیکی اسکندر شلیک‌شده توسط نیروی زمینی این کشور، تأسیسات حیاتی و مهم نظامی اوکراین را هدف قرار دادند؛ از سایت‌های موشکی و راداری تا محل پارک هواپیماهای نظامی، و انبارهای تسلیحات و سوخت در پایگاه‌های هوایی و دریایی اوکراین.
نمونه‌ای از بمب‌افکن‌های راهبردی و سنگین توپولف ۹۵اِم اِس نیروی هوایی روسیه
پس از آن، نوبت به بمب‌افکن‌های ضربتی سوخو-۳۴ مسلح به موشک‌های ضدرادار خا-۳۱پی رسید، موشک‌هایی که از فاصله ۱۱۰ کیلومتری علیه رادارهای هشدار زودهنگام و سامانه‌های پدافندی نیروی هوایی اوکراین شلیک شده و موفق به انهدام شماری از آنها شدند. این اقدام، در جریان حملاتی جهت انهدام و سرکوب پدافند هوایی اوکراین، پیش از آغاز تهاجم زمینی و ورود نیروهای زرهی و پیاده ارتش روسیه به خاک اوکراین از شمال، شمال شرق و جنوب (منطقه کریمه) صورت گرفت.
از آنجا که احتمال حملات موشکی پیش از آغاز تهاجمی زمینی ارتش روسیه وجود داشت، نیروی هوایی اوکراین بسیاری از هواپیماهای جنگنده و بمب افکن عملیاتی خود را به مناطقی امن در پایگاه‌های هوایی و یا خارج از آنها منتقل کرده و در نتیجه، نیروی هوایی اوکراین از گزند انهدام کامل نجات یافت.
در این گزارش به بررسی عملیات موشکی و سرکوب پدافند هوایی، در نخستین فاز هجوم روسیه به اوکراین می‌پردازیم.
حملات گسترده راکتی توسط نیروی زمینی روسیه
نیروی زمینی روسیه در نخستین فاز از تهاجم به اوکراین، از آتش توپخانه و راکتی جهت شکستن روحیه نیروهای ارتش اوکراین و همچنین انهدام سدهای دفاعی آنها در شرق و شمال این کشور استفاده کرد. در این راستا، راکت‌اندازهای بی اِم-۲۱ گراد، بی اِم-۲۷ اوراگان و بی اِم-۳۰ اسمرچ مورد استفاده قرار گرفتند. همچنین توپ‌های کششی و خودکششی ۱۲۲ و ۱۴۲ میلیمتری، به شلیک همزمان علیه مواضع ارتش اوکراین پرداختند.
تصاویر و فیلم‌های موجود در فضای مجازی همچنین حکایت از برخورد راکت‌های شلیک شده به مناطق شهری و روستایی در شرق و شمال اوکراین داشت. اقدامی در راستای ایجاد رعب و وحشت در میان غیرنظامیان و اجبار آنها به ترک روستاها و شهرهایشان. شماری از راکت‌های شلیک‌شده از سامانه‌های اسمرچ دارای مهمات خوشه‌ای بودند؛ مهماتی که منجر به کشته شدن غیرنظامیان شدند.
استفاده گسترده نیروهای ارتش روسیه از سامانه‌های اخلالگر و جنگ الکترونیک چون آفتابازا و همچنین ژیتِل سبب شد تا هوانیروز ارتش اوکراین نتواند از پهپادهای تهاجمی بایراکتار تی بی-۲ خود که از کشور ترکیه خریداری کرده بود، علیه راکت‌اندازها و توپ‌های کششی و خودکششی ارتش روسیه در منطقه بیلگاراد در شمال و دونباس در شرق استفاده کند. تنها در دومین روز جنگ بود که نیروی زمینی ارتش اوکراین موفق شد با کمین و حمله به برخی از کاروان‌های ارتش روسیه، تعدادی از توپ‌های کششی و راکت‌اندازهای آنها را در خاک خود و در شمال خارکیف و همچنین جنوب خرسون منهدم کند.
به‌کارگیری موشک‌های بالستیک اسکندر
بر اساس اطلاعات به دست آمده توسط سرویس اطلاعاتی استونی، ارتش روسیه سه لشکر مکانیزه، یک لشکر هوابرد، یک تیپ پیاده دریایی، بیش از ۶۰ گردان مکانیزه و زرهی، بیش از ۳۰ گردان توپخانه و راکتی و ۱۰ گردان موشکی را تا تاریخ ۲۶ بهمن ماه به مرزهای اوکراین منتقل کرده بود. تمامی تیپ‌های موشکی اعزامی به موشک‌های بالیستیک تاکتیکی و کوتاه‌برد اسکندر-اِم مجهز بودند.
این موشک‌های بالستیک سوخت جامد، دارای حداقل برد ۵۰ کیلومتر و حداکثر ۵۰۰ کیلومتر بوده و با استفاده از سامانه ناوبری اینرسی و اپتیکی با دقت بسیار زیاد و شعاع خطای ۵ تا ۷ متر قادر به انهدام اهداف‌شان هستند. موشک اسکندر در حقیقت جایگزین موشک بالیستیک کوتاه‌برد توچکا در سازمان رزم ارتش روسیه شد.
بارگذاری موشک بالیستیک کوتاه‌برد اسکندر-اِم
در فاز نخست هجوم روسیه به اوکراین، واحدهای موشکی ارتش روسیه با استفاده از موشک‌های اسکندر موفق شدند چندین پایگاه نظامی ارتش اوکراین در شمال، و چندین پایگاه هوایی این کشور را هدف قرار دهند؛ از جمله پایگاه هوایی کولباکینو واقع در شهر نیکولایِف در جنوب اوکراین که محل استقرار تیپ ۲۹۹ هوایی تاکتیکی نیروی هوایی اوکراین، مجهز به جنگنده‌های تهاجمی سوخو-۲۵، و تیپ ۲۰۴ هوایی تاکتیکی مجهز به جنگنده رهگیرهای میگ-۲۹ بود.
البته موشک‌های شلیک‌شده به این پایگاه تنها توانستند دو فروند جنگنده ضربتی سوخو-۲۵ از رده خارج و دو فروند هواپیمای آموزشی اِل-۳۹ عملیاتی را منهدم کنند. به این دلیل که عمده جنگنده‌های عملیاتی این پایگاه متشکل از ۱۶ فروند میگ-۲۹ و ۳۲ فروند سوخو-۲۵ پیش از هجوم روسیه به پایگاه‌های هوایی در غرب و شمال غرب اوکراین منتقل شده بود.
متعاقباً ساعاتی پس از آن، شهر نیکولایِف با ۵۰۰ هزار نفر جمعیت سقوط کرده و پایگاه هوایی آن نیز به اشغال نیروهای ارتش روسیه درآمد.
البته عمده اهداف موشک‌های بالیستیک و کروز شلیک‌شده در نخستین ساعات هجوم ارتش روسیه به اوکراین، انبارهای مهمات و سوخت پایگاه‌های هوایی اوکراین بود. برخی از این موشک‌ها نیز به مجاورت اماکن مسکونی شهرک‌های سازمانی حومه این پایگاه‌ها برخورد کرده و منجر به جراحت برخی ساکنان نظامی و غیرنظامی آنها شدند. از این میان می‌توان به خانه‌های سازمانی در مجاورت پایگاه هوایی چوگویِف در نزدیکی خارکیف اشاره کرد. این پایگاه محل استقرار تیپ ۲۰۳ آموزشی تاکتیکی نیروی هوایی اوکراین، مجهز به هواپیماهای آموزشی اِل-۳۹ و آنتونف-۲۶ جهت آموزش خلبان و ناوبر برای نیروی هوایی اوکراین بود.
صحنه‌ای از شلیک یک موشک بالیستیک اسکندر-اِم ارتش روسیه.
حملات با استفاده از موشک‌های کروز
در جریان نخستین فاز هجوم روسیه به اوکراین، نیروی هوایی این کشور با استفاده از بمب افکن‌های راهبردی و سنگین توپولف ۹۵اِم اِس متعلق به تیپ ۱۸۴ بمب افکن هوایی سنگین مستقل در پایگاه هوایی اِنگِلز ده‌ها تیر موشک کروز متعارف و غیر اتمی خا-۱۰۱ و خا-۵۵۵ به سمت پایگاه‌های هوایی و همچنین شهرهای اصلی و مهم اوکراین شامل خارکیف، لوتسک، کی‌یف و لِویو پرتاب کرد.
بر اساس فیلم‌های منتشر شده توسط ساکنان محلی، این بمب‌افکن‌ها بر فراز شهر روستو روسیه پیش و یا پس از پرتاب موشک‌هایشان در بامداد پنجم اسفند مشاهده شده‌اند.
این موشک‌های کروز اهدافی مشابه به آن چیزی را که موشک‌های بالیستیک اسکندر در پایگاه‌های هوایی مورد هدف قرار دادند، منهدم کردند. اما با توجه به سر جنگی ضعیف‌تر و دقت بالاترشان برای هدف گرفتن اماکن نظامی و تأسیسات رادیویی، ارتباطی، راداری و پدافندی در شهرهای بزرگ نیز استفاده شدند. سامانه‌های پدافندی کوتاه‌برد تور اِم نیروی هوایی اوکراین موفق شدند تعداد محدودی از آنها را ساقط کنند.
یک تیر موشک کروز خا-۵۵۵ زیر بال یک بمب‌افکن توپولف-۹۵اِم اِس نیروی هوایی روسیه بر فراز ایران در سال ۱۳۹۴ پیش از شلیک به سمت مواضع داعش.
اگرچه پیش از شلیک موشک‌ها و آغاز عملیات، هواپیماهای شناسایی تاکتیکی سوخو-۲۴اِم آر نیروی هوایی روسیه ده‌ها مأموریت عکس‌برداری بر فراز برخی از پایگاه‌های نظامی اوکراین انجام داده بودند، اما با این وجود اطلاعات به دست آمده نتوانست امکان انهدام هواپیماهای جنگنده و تعداد قابل توجهی از سامانه‌های پدافند موشکی اوکراین را برای نیروی هوایی روسیه فراهم کند.
البته ناوچه‌ها و ناوشکن‌های ناوگان دریای سیاه و دریای بالتیک روسیه که در دریای سیاه حضور دارند، نیز ده‌ها تیر موشک کروز کالیبر علیه پایگاه‌های نظامی از جمله مقر فرماندهی و پایگاه اصلی نیروی دریایی اوکراین در بندر اودسا شلیک کرده و عمده شناورهای باقیمانده این نیرو را که در این پایگاه لنگر انداخته بودند، به همراه انبارهای مهمات نابود کردند.
از این موشک‌های کروز همچنین جهت انهدام انبارهای مهمات نیروی زمینی اوکراین استفاده شد.
سرکوب پدافند هوایی اوکراین
در بامداد پنجم اسفند، نیروی هوایی روسیه دست به انجام عملیات انهدام و سرکوب پدافند هوایی نیروی هوایی و زمینی اوکراین زد. هدف اصلی این عملیات بیش از هر چیزی انهدام اهداف ساکن و غیر متحرک شامل سایت‌های راداری و پدافند موشکی برد بلند بود؛ عملیاتی که بار اصلی آن بر دوش بمب‌افکن‌های ضربتی سوخو-۳۴ و جنگنده‌های همه‌منظوره سوخو-۳۰اِس اِم نیروی هوایی روسیه و آن هم با استفاده از موشک‌های ضد تشعشع خا-۳۱پی با حداکثر برد ۱۱۰ کیلومتر قرار داشت.
در این راستا، ده‌ها تیر موشک ضد تشعشع شلیک‌شده موفق به انهدام رادارهای هشدار زودهنگام چون پی-۱۴ و پی-۳۵ شدند. همچنین بر اساس فیلم‌های منتشر شده در فضای مجازی، پرتابگرهای موشک یک سامانه پدافندی برد بلند اِس-۳۰۰پی تی نیز در این عملیات منهدم شدند.
عمده موفقیت‌ها در جنوب اوکراین رخ داد تا جایی که در صبح روز ششم اسفند ماه، جنگنده‌های سوخو ۳۰اِس اِم و بمب‌افکن‌های ضربتی سوخو ۲۴اِم نیروی دریایی روسیه (ناوگان دریای سیاه) آزادانه برفراز مناطقی نزدیک به کریمه پرواز کرده و به ستون‌های زرهی ارتش اوکراین در راه شهر خرسون حمله کردند.
اما این عملیات‌ها در شمال اوکراین و به خصوص خارکیف و کی‌یف موفقیت‌آمیز نبود تا جایی که نیروی هوایی روسیه قادر به انجام مأموریت‌های پشتیبانی هوایی و حتی بمباران با استفاده از جنگنده‌هایش تا زمان تدوین این گزارش در بعد از ظهر روز ششم اسفند نبوده است.
نمونه‌ای از سامانه‌های پدافندی میان‌برد بوک ام۱-۲ نیروی هوایی اوکراین.
به دنبال جنگ سال ۱۳۹۳ در منطقه دونباس، وزارت دفاع اوکراین بودجه بیشتری دریافت کرده و متعاقباً جهت بازسازی و به خدمت‌گیری بسیاری از سامانه‌های پدافندی که در انبار قرار داشتند، نیز از بودجه خود استفاده کرد.
در نتیجه این تلاش‌ها شمار سامانه‌های عملیاتی اس-۳۰۰ (یک گردان کامل مجهز به هشت پرتابگر موشک، دو رادار شناسایی زودهنگام و درگیری و سایر متعلقات) به ۲۹ عدد افزایش یافت که از این میان ۱۳ سامانه اس-۳۰۰پی تی مجهز به موشک‌هایی با برد حداکثر ۷۵ کیلومتر و ۱۶ سامانه اس-۳۰۰پی اِس مجهز به موشک‌هایی با برد حداکثر ۹۰ کیلومتر هستند.
علاوه بر این سامانه‌ها، تعداد دو سامانه اس-۳۰۰وی (مجموعه کامل با شش پرتابگر موشک و سایر متعلقات) با قابلیت شکار موشک‌های بالیستیک بازسازی و به خدمت برگردانده شدند. سامانه‌هایی که می‌توانند به خوبی در برابر خطر موشک‌های بالیستیک اسکندر و توچکای ارتش روسیه از برخی از شهرها محافظت کنند. البته تعداد کم این سامانه‌ها مانع از محافظت سراسر خاک اوکراین در برابر این تهدیدات می‌شود.
در عین حال شماری از سامانه‌های پدافند موشکی برد کوتاه و متوسط نیروی هوایی و زمینی اوکراین نیز بازسازی شده‌اند. شمار بوک-ام-۱-۲ های عملیاتی نیروی هوایی اوکراین به ۱۰ گردان و هر گردان مجهز به چهار پرتابگر موشک و یک رادار شناسایی و درگیری افزایش یافته‌اند. همچنین تعداد نامشخصی سامانه‌های پدافند موشکی کوتاه‌برد تور نیز بازسازی شده و در اختیار واحدهایی از نیروی زمینی این کشور قرار دارند.
شلیک موشک پدافند هوایی توسط یک سامانه اس-۳۰۰پی اِس نیروی هوایی اوکراین در جریان یک رزمایش در سال ۱۳۹۶.
ارتش اوکراین همچنین مقادیر قابل توجهی موشک‌های دوش‌پرتاب استینگر از ایالات متحده و هم‌پیمانان اروپایی‌اش در روزهای پیش از تهاجم روسیه دریافت کرد؛ موشک‌هایی که بامداد پنجم اسفند و در جریان هجوم نیروهای هوابرد ارتش روسیه به کی‌یف جهت اشغال فرودگاه گوستومل در شمال غرب آن، هلیکوپترهای حامل آنها یعنی میل می-۸اِم تی وی-۵ و هلیکوپترهای تهاجمی محافظ آنها یعنی کاموف ۵۲ها و میل می-۲۴پی های نیروی هوایی روسیه را مورد هدف قرار دادند که از این میان دست‌کم دو فروند ساقط و یک فروند پس از فرود اضطراری در شمال کی‌یف، غنیمت گرفته شد.
انتظار می‌رود در روزهای آینده، نیروی هوایی، دریایی و زمینی ارتش روسیه دست به حملات موشکی مشابهی به اوکراین بزند. حملاتی که می‌تواند در راستای تضعیف توان رزمی ارتش اوکراین و همچنین ایجاد وحشت در میان غیرنظامیان در شهرهای بزرگ چون کی‌یف و خارکیف به منظور تخلیه آنها مورد استفاده قرار گیرد.
بیشتر درباره حمله روسیه به اوکراین
پیشینه دست‌اندازی‌های روسیه در گفت‌‌وگو با تورج اتابکیبازی پوتین چیست؟روس‌ها چه می‌خواهند و چرا اوکراین تنهاست؟آخرین وضعیت کی‌یف، پایتخت اوکراین، زیر آتش‌بار ارتش روسیهآژیر خطر، مقررات منع تردد؛ گزارش خبرنگار رادیو فردا در اوکراینبررسی جوانب مختلف حمله روسیه به اوکراین در میزگرد رادیو فردانخستين ساعات حمله روسیه به اوکراینهدف ولادیمیر پوتین در مرحله کنونی جنگ اوکراین چیست؟شهردار کی‌یف به شهروندان: «در خانه بمانید و در صورت شنیدن آژیر خطر پناه بگیریدگزارش اختصاصی خبرنگار رادیو فردا از اوکراین در نخستین ساعات حمله روسیهگام‌های کلاسیک پوتین؛ انزوای روسیه با حاصل‌جمع غیر صفر!تصرف نظامی اوکراین؛ لقمه آماده یا گلوگیر؟