اتحادیه اروپا تاکنون نزدیک به دو هزار فرد و شرکت روسی ازجمله ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور، و افراد حلقهٔ نزدیک به او را در فهرست تحریم‌های خود قرار داده است. با این حال، اثرگذاری تحریم‌های بخش صنعت دشوارتر است.
تاکنون بخش‌های ذغال سنگ، فولاد، چوب، نیمه‌هادی‌ها، کالاهای لوکس و فرآورده‌های نفتی روسیه در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفته‌اند، اما تحریم صنعت آلومینیوم این کشور که خواست برخی از اعضای تندرو در اتحادیه اروپاست، تا چه حد امکان‌پذیر است؟
ریکارد یوزویاگ، دبیر بخش اروپای رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی، در تحلیل خود این موضوع را بررسی کرده است.
آن‌چه باید بدانید
اتحادیه اروپا هفته گذشته، در آستانه دومین سالگرد تهاجم روسیه به اوکراین، بستهٔ تحریمی جدیدی را علیه این کشور تصویب کرد.
پیشتر گفته بودم که تحریم‌های اعلام‌شده ضعیف‌اند و عمدتاً شامل ضبط بیشتر دارایی‌ها و ممنوعیت صدور روادید می‌شود.
این تحریم‌های ضعیف همچنین انتقادهایی را در بروکسل برانگیخته است، به‌ویژه از جانب اعضای بیشتر تندرو اتحادیه اروپا که معتقدند این اتحادیه در آینده برای اعمال تحریم‌ها علیه کرملین باید بی‌پرواتر عمل کند.
بیشتر در این باره: الیگارش‌های تحریم‌شده روس چه کسانی هستند؟چند دیپلمات اروپایی که می‌خواستند نام‌شان فاش نشود، گفته‌اند کمیسیون اروپایی وعده داده است کار روی بستهٔ تحریم‌های جدید را آغاز خواهند کرد که اثر فوری دارند و این بار تلاش‌ها معطوف به این خواهد شد که تحریم‌های صنعتی که اثر وسیع‌تری روی اقتصاد روسیه خواهد گذاشت، در دستور کار قرار گیرند.
یکی از این بخش‌ها صنعت آلومینیوم است. استونی، لتونی، لیتوانی و لهستان فشار آورده‌اند که هم روی واردات و هم صادرات این فلز ممنوعیت اعمال شود.
مقام‌های این چهار کشور در یادداشتی که رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی آن را رؤیت کرده، اشاره کرده‌اند که «واردات آلومینیوم توسط اتحادیه اروپا نه تنها اقتصاد جنگی روسیه را تأمین مالی می‌کند بلکه همچنین الیگارش‌ها و کمپانی‌های دولتی پشتیبان کرملین را منتفع می‌سازد».
براساس برآوردهای صورت‌گرفته، اتحادیه اروپا همچنان سالانه دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون یورو (۲.۵ میلیارد دلار) آلومینیوم از روسیه وارد می‌کند. این اتحادیه همچنین ۱۹۰ میلیون یورو فرآورده‌های آلومینیومی به روسیه صادر می‌کند.
تنها تحریمی که اتحادیه اروپا در این حوزه اعمال کرده است، بسیار خاص بوده و ممنوعیت واردات مفتول، ورقه‌های نازک، استوانه‌ها و لوله‌های آلومینیومی را در بر می‌گیرد. حدود ۸۵ درصد تجارت بخش آلومینیوم- شامل ساخت‌وساز سودآور و صنایع خودروسازی- هنوز مشمول تحریم نشده است.
بیشتر در این باره: دولت آمریکا تحریم‌های شماری از شرکت‌های روسی را برچیدسابقهٔ عمیق‌تر
این وضع می‌تواند تغییر کند زیرا صنعت آلومینیوم اروپا هم‌اکنون خواهان اعمال تحریم علیه روسیه در این زمینه است.
نمایندگان اروپایی صنعت آلومینیوم در بروکسل این بحث را مطرح کرده‌اند که به موجب اصول اخلاقی، تجارت با روسیه «به‌طور معمول» نمی‌تواند ادامه پیدا کند.
اما دلایل اقتصادی الزام‌آوری نیز وجود دارد.
پیش از تهاجم همه‌جانبهٔ روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (پنجم اسفند ۱۴۰۰)، اتحادیه اروپا بیش از ۳۰ درصد آلومینیوم مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کرد. این رقم هم اکنون به هشت درصد رسیده که ناشی از اقدام داوطلبانهٔ مسکو است. هرچقدر این رقم کمتر شود، روسیه از تحریم آسیب کمتری خواهد دید.
آلومینیوم همچنین از دیگر مواد خام، ازجمله اورانیوم بسیار نایاب‌تر که در صنعت هسته‌ای استفاده می‌شود، کاملاً متفاوت‌تر است؛ به‌راحتی قابل استحصال است، در تمام دنیا تولید می‌شود و حمل‌ونقل آن هم ساده است.
با توجه به این‌که اتحادیه اروپا آلومینیوم بیشتری تولید کرده و حتی از شرکای جدید نظیر ایسلند، موزامبیک و نروژ نیز آن را وارد می‌کند، موجودی‌اش فراتر از نیازهاست.
کندوکاو موضوع
- با این حال، موضوعات دیگری وجود دارند که باید بر آن‌ها فائق آمد. درحالی‌که وابستگی به آلومینیوم وارداتی از روسیه به‌طور کلی در اتحادیه اروپا رو به کاهش گذاشته، شمار معدودی از دولت‌های اروپایی- به‌طور مشخص یونان- همچنان بخش زیادی از آلومینیوم مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کنند. و همان‌طور که همیشه انجام می‌شود، همهٔ ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا باید با تحریم‌ها موافقت کنند.
- مقام‌های کمیسیون اروپا همچنین گفته‌اند سه حوزه وجود دارد که بروکسل به‌طور اصولی نمی‌تواند آن‌ها را تحریم کند: مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی، و مواد خام حیاتی. آلومینیوم از سوی اتحادیه اروپا در زمرهٔ مواد خام حیاتی دسته‌بندی شده است، حتی اگر مقدار معتنابعی از آن در بازار وجود داشته باشد.
- کمیسیون اروپا با مانع دیگری هم روبه‌رو است. اگر تحریم‌های گسترده‌ای علیه صنعت آلومینیوم وضع شود، برخی از کشورهای عضو ممکن است درخواست معافیت کنند. مشخصاً یونان یکی از این کشورهاست. مشابه این وضعیت زمانی رخ داد که اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ واردات فولاد از روسیه را تحریم کرد. چند کشور معدود اروپایی از معافیت برخوردار شدند و به آن‌ها اجازه داده شد تا سال ۲۰۲۸ این دست اقدامات را نادیده بگیرند، که همین باعث شد در بازار یکدست داخلی اتحادیه اروپا اخلال به‌وجود بیاید و کشورهای یادشده از مزیت رقابتی برخوردار شوند.
- در صنعت فولاد، گواهی‌های مبدأ وجود دارد که براساس آن مشخص می‌شود این محصول از کدام کشور می‌آید و کجا تولید می‌شود. موضوع نگران‌کننده برای اتحادیه اروپا این است که چنین چیزی در مورد صنعت آلومینیوم وجود ندارد و همین کارِ مسکو را سهل‌تر می‌کند تا تحریم‌ها را دور بزند. سیستمی که برای فولاد طراحی شده است، می‌تواند برای آلومینیوم نیز به‌کار گرفته شود، اما احتمالاً نیازمند تلاش پایدار جهانی برای اثرگذاری است و این می‌تواند وقت‌گیر باشد.
- تحریم‌های آتی در این حوزه همچنین منوط به همکاری و هماهنگی بین اتحادیه اروپا و ایالات متحده است. ایالات متحده هیچ تحریمی علیه صنعت آلومینیوم روسیه اعمال نکرده، اما تعرفه‌ای ۲۰۰ درصدی روی این فلز وضع کرده است. واشینگتن و اتحادیه اروپا همچنین می‌توانند روسال، غول دولتی آلومینیوم روسیه، را تحریم کنند.
- ایالات متحده پیشتر این شرکت را هدف قرار داده است. کاخ سفید در سال ۲۰۱۸ اولگ دریپاسکا، رئیس روسال، و تمام تجارت او را به‌دلیل «فعالیت شرورانه روسیه» تحریم کرد (با این‌که این تحریم یک سال بعد برداشته شد، اما نشان می‌دهد که هدف قرار دادن صنعت آلومینیوم همچنان روی میز است). از آن‌جا که دریپاسکا از آوریل ۲۰۲۲ به‌دلیل پشتیبانی اقتصادیش از روسیه در جنگ اوکراین در فهرست سیاه اتحادیه اروپا قرار گرفته است، برخی مقام‌های اروپایی معتقدند که فضا برای اقدامات بیشتر هم وجود دارد.