دولت آمریکا، ویلیام برنز، نفر سوم در وزارت امور خارجه این کشور را به مذاکرات هسته ای اروپا با دولت ایران فرستاد که ۱۹ ژوئیه در ژنو برگزار شد.
همزمان گزارش می شود که دولت آقای بوش ممکن است دفتری برای حفاظت از منافع آمریکا در تهران دایر کند. حضور آقای برنز در آن مذاکرات صرفا به عنوان یک ناظر بود و دفتر حفاظت از منافع در تهران نیز با سفارتخانه قابل مقایسه نیست. اما آيا این اقدامات دیپلماتیک به معنای پیشرفت در بهبود مناسبات دو دشمن دیرینه است؟
اندرو.اف. تولی، گزارشگر اروپای آزاد/ رادیو آزادی این نکات و سوالات دیگری را با آنتونی کوردسمن در میان گذاشته است. آقای کوردسمن مشاور سابق امور امنیتی در وزارتخانه های دفاع و امور خارجه آمریکا و اکنون از تحلیلگران مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی در واشنگتن است.
رادیو آزادی: دکتر کوردسمن به نظر شما حضور ویلیام برنز در مذاکرات ژنو تاثیری داشت؟
آنتونی کوردسمن: به نظرم باید به کل موضوع مناسبات دو کشور توجه کنیم. معمولا گفته می شود که آمریکا و ایران هیچ تماسی با هم ندارند. ولی حقیقت این است که تماس رسمی بین دو کشور به اشکال مختلف جریان داشته، از طریق دفتر نمایندگی آمریکا در ایران در سفارت سوئیس، یا از طریق مذاکرات در آژانس بین المللی انرژی اتمی و یا جلسات سازمان ملل متحد. مذاکرات دو جانبه بین دو طرف در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی اهمیت بیشتری یافت هرچند در دوره محمود احمدی نژاد از دستور کار خارج شد.
اما آنچه که اکنون شاهد آن هستیم متفاوت است. از زمانی که جورج بوش با قرار دادن ایران در «محور شرارت» در سال ۲۰۰۲ تماس های دو کشور در دوران محمد خاتمی را قطع کرد، این اولین نشانه ها از گشایش تماس بین دو دولت است.
- «احتمالا در شرایط فعلی دولت آمریکا بیشتر از دولت ایران برای توسعه تماس ها آمادگی دارد. تا جایی که به مواضع آیت الله خامنه ای رهبر ایران بر می گردد – هر چند این موضعگیری ها گاه متناقض بوده اند – او مشخص کرده که در دوران ریاست جمهوری آقای بوش ایران حاضر به برداشتن گام های جدی نیست.»
حضور ویلیام برنز در مذاکرات ژنو پس از بررسی های دقیق در مورد گشایش دفتر حفاظت از منافع آمریکا در تهران صورت گرفت. این دقیقا آن اقدامات موثری است که می تواند تماس دو طرف را وارد مرحله نوینی بکند. البته نباید انتظار داشت که مناسبات دو کشور یک باره متحول شود. آن حالت مستلزم تصمیم دقیق تر دو طرف است که مشخص کنند چه حدی از تماس دیپلماتیک بین دو کشور واقعا عملی است.
آیا می توانید همین اقدام را ارزیابی کنید؟ هر چند حضور آقای برنز در مذاکرات ژنو هنوز باعث تحول جدی نشده ولی آیا حاکی از یک گام جدی از سوی دولت آمریکاست؟
احتمالا در شرایط فعلی دولت آمریکا بیشتر از دولت ایران برای توسعه تماس ها آمادگی دارد. تا جایی که به مواضع آیت الله خامنه ای رهبر ایران بر می گردد – هر چند این موضعگیری ها گاه متناقض بوده اند – او مشخص کرده که در دوران ریاست جمهوری آقای بوش ایران حاضر به برداشتن گام های جدی نیست.
با وجود این ممکن است ایران تا حدودی به گشایش دفتر حفاظت از منافع آمریکا در تهران تمایل نشان دهد.
اما در مورد حضور ویلیام برنز در مذاکرات ژنو باید آن را در چارچوبی فراتر از جزییات تماس ها بین ایران و آمریکا بررسی کرد. این اقدام نشان دهنده حمایت آمریکا از مذاکرات اروپا با ایران و بسته پیشنهادی کشورهای عضو شورای امنیت بود. در عین حال نشانه ای بود از یک روش جدید برای قانع کردن ایران به توقف فعالیت های هسته ای، روشی شبیه به سیاست آمریکا در قبال کره شمالی. و بالاخره پیامی بود به متحدان آمریکا که این کشور طرفدار ادامه دیپلماسی است و گزارشات مربوط به تهدید نظامی و تغییر رژیم یا شایعه هستند و یا با هدف ایجاد هراس منتشر می شوند.
این اقدامات دیپلماتیک آیا نشانه ای است از فعالتر شدن سیاست دولت آقای بوش که می گوید هدف اش حل بحران ایران از طریق دیپلماتیک است و یا گام هایی است که دولت آمریکا تحت فشار دیگران بر می دارد؟
به نظرم تغییری است در سیاست دولت آمریکا. این کاملا روشن است که دولت آقای بوش در این ماه های پایانی به سمت سیاست های عملگرایانه متمایل شده است. وزارت امور خارجه اکنون قدرت مانور بیشتری دارد و تکیه بر روش های معمول در دیپلماسی مثل مذاکره، میانجی گری و چانه زنی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. این نشان می دهد که ارتش آمریکا به حد کافی در عراق و افغانستان با مشکلات جدی روبروست و بنابراین به اعتقاد من یک تغییر سیاست است. اما تاکید می کنم که تغییر بنیادی نیست. تغییری است در جهت و میزان اقدامات دیپلماتیک و تغییری است در اولویت های سیاست خارجی.
برخی تحلیلگران می گویند افزایش اقدامات دیپلماتیک آمریکا نه به دلیل تغییری واقعی در سیاست این دولت بلکه با هدف نشان دادن بی نتیجه بودن دیپلماسی در مورد بحران ایران صورت می گیرد و همزمان زمینه را برای راه حل نهایی یعنی اقدام نظامی آماده می کند. آیا چنین احتمالی هست؟
به نظرم مشکل در این است که در تمام چهار سال گذشته به خصوص در منطقه خاورمیانه این طور برای همه جا افتاده که گویا جنگ دیگری در راه است و این بار نوبت حمله به ایران خواهد بود.
در این فضا مهم نیست رییس جمهور یا وزیر امور خارجه و یا فرماندهان نظامی آمریکا چه می گویند، در نهایت برداشت این است که هدف آمریکا به راه انداختن جنگ دیگری است. اما اگر می پرسید آیا آمریکا به راه حل نظامی هم فکر می کند؟ بله پاسخ مثبت است. ولی با در نظر گرفتن ارزیابی های دریادار مولن، رییس ستاد مشترک ارتش آمریکا اکنون زمان مناسبی برای یک عملیات نظامی دیگر نیست. دادن یک شانس دیگر به دیپلماسی سیاستی است که واقعا دولت آمریکا آن را دنبال می کند.
شما به تشابه سیاست آمریکا در قبال کره شمالی و روش فعلی برخورد با بحران ایران اشاره کردید. فکر می کنید که در نهایت دولت آمریکا حاضر خواهد شد که به حکومت ایران تضمین های امنیتی بدهد؟
این مشخص نیست که آیا حکومت ایران خواستار تضمین های امنیتی هست یا نه؟ حداقل مقام های آن کشور بارها گفته اند که هدف آنها چنین چیزی نیست. اگر در نهایت اقدامات آمریکا و متحدانش و سازمان ملل متحد بتواند به حل بحران هسته ای کمک کند یک بسته پیشنهادی برای تنظیم مناسبات ایران با جامعه بین المللی به مذاکره گذاشته می شود که در برگیرنده مشوق ها و محدودیت هایی است و در نهایت این امر مسلما مناسبات بین آمریکا و ایران را متحول خواهد کرد.
اما تا زمانی که این مذاکرات انجام نشده، تا زمانی که دولت ایران نپذیرفته فعالیت های مربوط به غنی سازی اورانیوم را متوقف کند و با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کامل و صادقانه داشته باشد، و تا زمانی که جامعه بین المللی و به خصوص آمریکا و اتحادیه اروپا بسته کاملتری از مشوق ها را به دولت ایران پیشنهاد نداده اند، هر گونه تغییری در مناسبات آمریکا و ایران منوط به آینده است. و من واقعا معتقدم که حدی از صبر و تحمل در این مورد می تواند بسیار موثر باشد.
