آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید بر اساس «نقشه راه»، ایران تا پانزدهم اکتبر بر تعهداتش پایبند بوده است. در این زمینه مارک فیتزپاتریک معتقد است که ایران باید اقدامات بیشتری انجام دهد تا آژانس در گزارش نهایی خود در ماه دسامبر، به طور کامل ابراز رضایت کند.
نقشه راه، توافقی است بین ایران و آژانس که در همان روز دستیابی ایران و شش قدرت جهانی به توافق هسته‌ای امضاء شد. در این نقشه راه، مراحل مختلفی از همکاری ایران و آژانس مشخص شده که یکی از این مراحل در روز پنجشنبه ۲۳ مهرماه تکمیل شد. آن طور که آژانس در بیانیه‌ای اعلام کرده است حال باید تا ماه دسامبر منتظر ماند، تا مدیرکل آژانس گزارش نهایی خود درباره اقدامات حال و گذشته ایران را به شورای حکام این نهاد بین‌المللی ارائه دهد.
درباره اقدامات ایران و آژانس، با مارک فیتزپاتریک مدیر برنامه خلع سلاح در انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک در لندن گفت‌وگو کردم.
بنا بر تجربه شما، آیا توقع داشتید که ایران به این ضرب‌الاجل‌ها پایبند باشد؟
من شگفت زده نشدم. این قابل پیش‌بینی بود که ایران اقداماتش را در مهلتی که داشت انجام دهد، به هر حال ایران به شدت علاقمند است که این توافق اجرایی شود و تحریم‌ها هر چه زودتر برطرف شوند، در نتیجه انگیزه کافی دارد که روز قبول توافق بدون هیچ دردسری فرا رسد.
البته این بدین معنا نیست که ایران در این روند تا امروز با آژانس همکاری کامل داشت و بنابر برخی گزارش‌ها این همکاری، حداقلی بوده است. اما ایران در این مدت ترغیب شد که همکاری‌هایش را سرعت بخشد تا اینکه آژانس بتواند اعلام کند ایران به تعهداتش عمل کرده است. حال همه منتظر روز ۱۵ دسامبر ( ۲۴ آذرماه) هستند که آژانس نتایج بررسی خود از این همکاری ایران را اعلام کند.
نگاهی به این دو ماه پیش رو داشته باشیم. آیا باید همچنان منتظر مطرح شدن سوال‌های بیشتر از سوی آژانس باشیم یا اینکه کارشناسان این نهاد از اینجا به بعد مشغول آماده کردن گزارش نهایی خود می‌شوند؟
پیش‌بینی من این است که آژانس در این دو ماه سوالات بیشتری از ایران داشته باشد. تصور اینکه ایران به یکباره به همه ۱۲ مورد باقی مانده که سال‌ها معلق مانده بود، به صورت کامل پاسخ داده باشد، سخت است. اگر ایران این کار را کرده باشد، عالی است اما احتمال این زیاد است که برخی پاسخ‌های ایران یا شاید همه آنها ابهاماتی داشته باشد و آژانس باید سوالات بیشتری را ارائه دهد. چراکه گزارش آذرماه، گزارش نهایی در این زمینه است و از همین رو آژانس باید به بهترین شکل بررسی خود را انجام دهد. اینها سوالاتی سخت هستند، و من فکر نمی‌کنم که آژانس در نهایت به صورت قطعی از پاسخ‌ها راضی شود، اما باید دید آیا ایران توضیحات و دسترسی‌های کافی به آژانس خواهد داد تا این نهاد بگوید که بالاخره می‌تواند این پرونده را ببندد.
شما همچنین به یک همکاری حداقلی اشاره کردید و می‌گویید که احتمالا پاسخ‌ها ابهاماتی خواهد داشت. به نظرتان چه بخش‌هایی از این ۱۲ سوال، برای ایران سخت‌تر است.
همه این ۱۲ سوال به نوعی به اقدامات نظامی کردن برنامه هسته‌ای ایران مربوط می‌شود. برخی از این سوالات اتهاماتی بسیار جدی مثلا درباره آزمایش‌هایی در زمینه مدل‌سازی انفجار است؛ البته نه با سلاح اتمی، بلکه تجربیاتی در این زمینه.
ایران تا تابستان (امسال) به کمتر از دو سوال پاسخ داده بود. من نمی‌دانم کدامیک مهمتر است، به نظرم همه این سوالات با اهمیت هستند. موضوع جنبه احتمالا نظامی برنامه هسته‌ای ایران (پی‌ام‌دی)، مهمترین بخش از نگرانی‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران است. در این زمینه شواهدی وجود داشته که شاید قطعی نبوده اما بسیار زیاد بود. در نتیجه مهم است که این مسئله برطرف شود.
بهترین شکل آن این است که ایران بگوید در زمینه نظامی کردن برنامه هسته‌ایش، در گذشته اقداماتی کرده است، و دیگر انجام نمی‌دهد، افراد مرتبط را اخراج کرده و هدف برنامه تغییر کرده است اما شک دارم که ایران این کار را انجام دهد. از این رو، به نظرم، برای آژانس هم سخت خواهد بود گزارشی منتشر کند که کاملا مثبت باشد.
درست است که این گزارش به صورت مستقیم و قطعی با اجرای توافق در ارتباط نیست، اما اگر این گزارش به معنی رضایت کامل آژانس نباشد، پس چگونه قرار است ایران و شش کشور به سمت اجرایی کردن توافق قدم بردارند؟
گزارش دسامبر آژانس، به صورت مستقیم با روز اجرایی شدن توافق در ارتباط نیست. اقداماتی که ایران باید بر مبنای برنامه اقدام مشترک انجام دهد، شامل درآوردن هسته راکتور اراک، جمع آوری ۱۴ هزار سانتریفوژ و اتمام نابودکردن آن بخش باقی مانده از اورانیوم کمتر غنی شده می‌شود. به صورت مشخص گفته نشده که ایران باید آژانس را در زمینه «پی‌ام‌دی» راضی کند. اما نارضایتی آژانس از لحاظ سیاسی کار را برای سایر کشورها، به منظور اجرای توافق سخت می‌کند. از همین رو ایران باید نهایت تلاش خود را بکند که این همکاری، آژانس را راضی کند.
