اوکراین حاضر نیست کورکورانه از ایران بپذیرد خطای انسانی باعث سرنگونی هواپیمای اوکراینی در تهران شد. به گفته دادستان مسئول این پرونده در کی‌یف، توضیحاتی که ایران تاکنون داده، بر تردیدها افزوده و پنهانکاری تهران ثابت می‌کند وضعیت بسیار پیچیده‌تر از خطای اپرواتور است.
گوندوز مامدوف (Gyunduz Mamedov) معاون دادستان کل اوکراین و سرپرست تحقیقات جنایی درباره هواپیمای سرنگون شده اوکراینی، در مصاحبه‌ای با رادیوفردا که به صورت کتبی انجام شده، تأکید می‌کند که کی‌یف هرچه در توان دارد انجام می‌دهد تا درباره این جنایت به حقیقت برسد اما مشکلات متعدد است:
«متأسفانه اوکراین در تحقیقات خود تنها مانده. پاسخ استعلام‌هایی که می‌فرستیم، ماه‌ها طول می‌کشد. متوجه هستیم که پاندمی ویروس کرونا ارتباطات و انتقال اسناد لازم را دشوار کرده اما کار نباید متوقف شود. ارسال اسناد از کانادا نیز با مشکل روبه‌روست. دادستان‌های اوکراینی با همتایان کانادایی در تماس هستند، اما این موضوع به اجرای درخواست‌های‌مان از کانادا سرعت نمی‌بخشد. به این دلیل حتی درخواست کردیم یک هیئت اوکراینی به کانادا سفر کند. امیدوارم که زودتر پاسخ بدهند.»
اوکراین انتظار چه کمکی از سایر کشورها دارد؟ چه نوع همکاری می‌تواند مؤثر باشد؟
ما می‌خواهیم کارگروه تحقیقاتی مشترک تشکیل بدهیم مانند آنچه در مورد سرنگونی پرواز هواپیمای مالزیایی ام‌اچ۱۷ کار می‌کند. اما اگر امکان‌پذیر نیست دست‌کم زودتر به استعلام‌های‌مان پاسخ دهند.
آیا به کانادا پیشنهاد داده‌اید کارگروه تحقیقاتی مشترک تشکیل دهید؟
بله چنین پیشنهادی دادیم اما آنها تحقیقات کیفری مستقل ندارند. می‌گویند قوانین کانادا اجازه نمی‌دهد درباره جنایتی که خارج از قلمرو این کشور رخ داده تحقیق کنند. به همین دلیل همکاری ما از راه درخواست کمک‌های حقوقی انجام می‌شود و تاکنون سه درخواست فرستاده‌ایم.
درخواست چهارم که آن هم آماده ارسال است، مربوط به نوار صوتی است که شبکه خبری سی‌بی‌سی کانادا درباره آن گزارش داد و ممکن است حاوی اطلاعاتی درباره سرنگونی عمدی هواپیمای اوکراینی باشد. امیدواریم که این نوار صوتی زودتر به دست‌مان برسد و آماده بررسی‌های لازم روی آن به موازات همتایان کانادایی‌‌مان هستیم. از این راه می‌توانیم به فرایند تحقیقات سرعت بخشیم با این امید که زودتر به حقیقت برسیم.
ایران می‌گوید «حق انحصاری» برای تحقیقات کیفری درباره سرنگونی هواپیمای اوکرینی دارد. نظرتان در این باره چیست؟
ما بارها به ایران با مدرک و شواهد نشان دادیم که این جنایت در حوزه قضایی ماست و می‌توانیم به آن رسیدگی کنیم. مجموعه قوانین کیفری اوکراین به ما این حق را می‌دهد و این حق در معاهده‌های بین‌المللی از جمله کنوانسیون سال ۱۹۷۱ مونترآل نیز تضمین شده.
ما می‌خواهیم در این باره کاملاً شفاف باشیم، به همین دلیل در پایگاه رسمی دادستانی کل اوکراین صفحه‌ای به زبان انگلیسی درست کرده‌ایم و اطلاعات آن به روز خواهد بود. همچنین از تمام کسانی‌که اطلاعات مهم در رابطه با این پرونده دارند درخواست می‌کنیم آن را به آدرس الکترونیک (PS752@gp.gov.ua) بفرستند. وظیفه ما پیدا کردن حقیقت است و به کمک همه نیاز داریم.
آیا ایران اصلاً همکاری نمی‌کند؟
در تعاملات با ایران پیشرفت چندانی نداشته‌ایم. اکنون همکاری اوکراین و ایران محدود به تحقیقات فنی است. ایران لایحه گزارش فنی را فرستاد و نهاد مسئول در اوکراین مشغول مطالعه آن است و ملاحظات‌شان را به ایران می‌فرستند. اما در زمینه تحقیقات جنایی از آخرین دور مذاکرات در ماه اکتبر هیچ جوابی به سؤالات‌مان داده نشده.
توضیحات‌شان شفاف نیست و به اکثر سؤالات پاسخ نداده‌اند. می‌گویند اسرار دولتی ویا اسرار نظامی است. ما قطعاً این را نمی‌پذیریم. ما در چارچوب پیمان میان‌دولتی همکاری‌های حقوقی، ضمن ارائه تضمین‌های محرمانه ماندن اطلاعات، درخواست کردیم ایران نوار ضبط مکالمات تیم اپراتور سامانه موشکی که به هواپیما شلیک کرده را در اختیار ما قرار دهد. ایران پاسخ نمی‌دهد. چه اسراری نباید فاش شود؟ این‌که هواپیما را عمداً زده‌اند و پیگیرانه این حقیقت را پنهان می‌کنند؟
ایران بر «خطای انسانی» تأکید می‌کند. آیا انتظار دارید این موضوع را ثابت کنند؟
می‌خواهم بگویم ما هرچه تاکنون از ایران شنیده‌ایم ثابت می‌کند که این نمی‌تواند دلیل قانع کننده‌ای باشد و خودداری ایران از ارائه شواهد عینی این سوءظن را تقویت می‌کند که سرنگونی این هواپیما عمدی بوده. ایران توضیح نمی‌دهد هماهنگی بین نهادهای نظامی و غیرنظامی به چه شکلی بود و ما در این پنهانکاری بازهم تلاش برای لاپوشانی حقیقت می‌بینیم. توضیح در این رابطه فوق‌العاده مهم است زیرا هواپیمای اوکراینی دارای مجوز پرواز از سوی نظامیان ایرانی بود اما دقایقی بعد همان‌ها این هواپیما را سرنگون کردند.
طی آخرین مصاحبه خود در اولین سالگرد سرنگونی هواپیمای اوکراینی، دادستان نظامی تهران که مسئول تحقیقات جنایی بود، ضمن ارائه نتایج شبیه‌سازی این سانحه در ایران گفت اپراتور سامانه هواپیما را شیئی پرنده دید که خارج از مسیر پرواز، به سمت‌اش حرکت می‌کرد. اوکراین هم شبیه‌سازی را انجام داد. آیا چنین احتمالی بررسی شد؟
هواپیمای اوکراینی خارج از مسیر پرواز نکرده. و این توضیح ایران به سؤالات دیگر پاسخ نمی‌دهد. دست‌کم با توجه به سرعت و ارتفاع گرفتن هواپیما، اپراتور سامانه باید بین هواپیما و موشک تمایز قائل می‌شد.
ایران اعلام کرد تحقیقات جنایی به پایان رسیده و پرونده به دادگاه ارجاع شده. فکر می‌کنید همکاری ایران با اوکراین در تحقیقات جنایی -هرچند تاکنون در حد حرف بوده- به کلی متوقف می‌شود؟
می‌توانم تصور کنم ایران به‌زودی از حکم دادگاه در رابطه با افرادی گزارش خواهد داد که نه اسم نه نقش‌شان را نخواهیم دانست و به استعلام‌های‌مان پاسخ می‌دهند که آنها به «سنگین‌ترین مجازات» -۳ سال زندان- محکوم شده‌اند.
فرماندهان سپاه پاسداران بارها گفته‌اند که پس از موشک‌باران پایگاه آمریکایی در عراق آماده مناقشه تمام‌عیار بودند. آیا سرنگونی هواپیمای اوکراینی جنایت جنگی محسوب نمی‌شود؟
ما عنوان اولیه برای این جنایت را قتل عمد، تخریب عمدی اموال و نقض مقررات حمل‌ونقل هوایی تعریف کردیم و هنوز زود است درباره تغییر نوع طبقه‌بندی گفت‌وگو کنیم. در این مرحله بر تحقیقات و جمع‌آوری شواهد متمرکز هستیم تا جزئیات رویدادهای آن شب را بفهمیم.
آیا نبستن آسمان ایران در شرایطی که آمادگی برای درگیری تمام‌عیار وجود داشت، جنایت نیست؟ به قول رئيس سازمان هواپیمایی کشوری ایران «هماهنگی در سطح عالی» بود اما هیچ درخواستی برای بستن آسمان نشده. آیا شما در این باره تحقیق می‌کنید؟
بله این هم از محورهای تحقیقات است، اما نمی‌توانم در این باره توضیح دهم.
گام‌های بعدی چیست؟
تا زمانی که به حقیقت برسیم به تحقیقات‌مان ادامه می‌دهیم تا به اجرای عدالت را تضمین کنیم.
