در روزهای گذشته شبکه خبری سی‌ان‌ان به نقل از منابعی آگاه اطلاع داد که سازمان اطلاعات آمریکا (سیا) کشف کرده است که عربستان سعودی اکنون به طور فعال در حال ساخت موشک‌های بالستیک با کمک دولت چین است. پیش از این عربستان سعودی موشک‌های بالیستیک را از چین خریداری می‌کرد.
اگرچه دولت چین رسما این ادعا را تأیید نکرده اما با توجه به پاسخ وزرات خارجه چین به سی‌ان‌ان احتمال صحت آن بالاست. وزارت خارجه چین گفته‌است: «دولت چین با عربستان شراکت راهبردی جامع داشته و در همه حوزه‌ها از جمله تجارت اسلحه روابط دوستانه دارند.»
این اتفاق که مدتی از وقوع آن می‌گذرد پیامدهای مهمی در توازن قوای منطقه‌ای در خاورمیانه دارد.
تولید موشک بالیستیک در داخل خاک عربستان و اضافه شدن آن به ۱۵ کشور تولیدکننده این جنگ‌افزار با کمک فنی چین، مزیت انحصاری جمهوری‌اسلامی را در تولید موشک بالیتسیک در بین کشورهای حوزه خلیج فارس از بین می‌برد. علاوه بر ایران کشورهای اسرائیل، سوریه و مصر نیز در خاورمیانه و شمال آفریقا موشک بالیستیک کوتاه و میان برد می‌سازند.
در شرایطی که جمهوری‌اسلامی ایران برای جبران ضعف خود در تسلیحات نظامی هوایی و پشتوانه توسعه‌طلبی منطقه‌ای خود بر روی حفظ و گسترش مزیت موشکی حساب ویژه‌ای کرده است، حضور عربستان سعودی در این حوزه و احتمالاً تولید سوخت هسته‌ای یک چالش امنیتی و راهبردی قابل اعتنا محسوب می‌شود. البته فاصله ایران با عربستان در این خصوص زیاد است و بعید است در آینده قابل پیش‌بینی پر شود. ایران بزرگترین برنامه موشکی در خاورمیانه را دارد که ابعاد و دامنه آن حتی از اسرائیل بیشتر است.
اما آنچه از تمایل و اراده حکام آل‌سعود برای مقامات تهران و بویژه نهاد ولایت فقیه و ارگان نظامی-راهبردی‌اش یعنی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مشکل‌سازتر است همکاری دولت چین است. آنها برای تداوم سیاست دشمنی با آمریکا در سیاست خارجی و نگاه به شرق و پارادایم دنیای چندقطبی بر تعامل و رابطه راهبردی با چین و روسیه سرمایه‌گذاری کردند.
عملکرد چین در دوره تشدید تنش بین دولت‌های ایران و آمریکا و بخصوص در دوره رهبری ماجراجویانه «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین نشان می‌دهد همکاری چین و حمایت برای تاب‌آوری در برابر فشار تحریم‌های آمریکا دارای محدوده و مرز معینی است و پذیرای همه توقعات جمهوری‌اسلامی ایران نیست.
دولت چین به دلیل تعاملات اقتصادی گسترده در دنیا حاضر نمی‌شود فراتر از سطح محدودی ریسک تعامل اقتصادی با بازار ایران را متقبل شود. خرید نفت از ایران نیز بر روی دریا و در یک پروسه زمان‌بر و غیرمتعارف با سود کم برای ایران انجام می‌شود.
چین در رقابت راهبردی با آمریکا تمایل به گسترش سطح روابط اقتصادی، نظامی، امنیتی، سیاسی و راهبردی با جمهوری‌اسلامی ایران دارد اما به عنوان یک قدرت جهانی به هیچوجه حاضر نیست موقعیت خود در منطقه پرتلاطم خاورمیانه را به ایران گره بزند و مناسبات انحصاری برقرار کند.
روابط دولت چین با عربستان سعودی به عنوان مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای ایران که چالش ایدئولوژیک با جمهوری‌اسلامی ایران نیز دارد، در سطحی گسترده‌تر از ایران است. حجم مبادلات تجاری این دو کشور در سال ۲۰۲۰ میلادی بیش از هفتاد و پنج میلیارد دلار بود در حالی که رقم فوق برای ایران و چین در حدود ۲۰ میلیارد دلار است؛ البته به دلیل فروش غیررسمی نفت، رقم واقعی بیشتر است ولی باز حجم روابط تجاری چین و عربستان سعودی به طور نسبی بیشتر است و چشم‌انداز رو به رشدی دارد.
عربستان سعودی در مسیر دریایی «ابتکار کمربند» چین برای احیای جاده تاریخی ابریشم نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. چین علاوه بر مناسبات تجاری و اقتصادی به دنبال تحکیم مناسبات راهبردی و نظامی هم است. مقامات عربستان سعودی نیز با توجه به بی‌ثباتی در سیاست‌های آمریکا و امکان تغییر موازنه قوای جهانی در سال‌های آینده به دنبال گسترش روابط خارجی و راهبردی با دولت‌های چین و روسیه نیز هستند.
این تمایل دو طرفه باعث شده‌است تا هم روسیه و هم چین به دنبال رابطه متقابل با دو طرف نزاع در خاورمیانه و حداکثر کردن منافع ملی و امنیت ملی خودشان باشند. از زوایای مختلف مزیت داشتن رابطه خوب با عربستان سعودی برای چین و روسیه از جمهوری‌اسلامی ایران بیشتر است.
اقدام چین برای ایجاد قابلیت تولید موشک بالیستیک در عربستان سعودی معادلات نظامی در خاورمیانه را تغییر می‌دهد. پیامدهای آن علاوه بر منطقه دنیا را نیز متاثر می‌سازد. پسامد فوری آن تأثیر منفی بر مذاکرات بازسازی برجام است.
یکی از دلیل به نتیجه نرسیدن مذاکرات تا کنون اراده دولت بایدن به مقدمه قرار دادن بازسازی برجام برای مهار برنامه موشکی جمهوری‌اسلامی ایران است. حکومت ایران نیز در برابر این خواست مقاومت کرده است. در این چارچوب سیاست نامتوازن غرب در وضعیت تسلیحاتی خاورمیانه که تحدید ایران و صادرات گسترده تسلیحات پیشرفته نظامی به دولت‌های عربی را تعقیب کرده‌است، باعث پیچیدگی وضعیت امنیت و ثبات خاورمیانه و عدم قطعیت آینده شده است.
جمهوری‌اسلامی ایران در شرایطی که عربستان به باشگاه کشورهای تولیدکننده بالیستیک اضافه شود، سخت‌تر از قبل در برابر محدود کردن برنامه موشکی مخالفت می‌کند. این اقدام اگر باعث افزایش توان موشکی عربستان سعودی اعم از بازدارندگی و استفاده شود در جنگ با یمن نیز اثرگذار بوده و معادلات را به ضرر جمهوری‌اسلامی ایران و متحدان شیعه‌گرایش می‌کند.
البته تنش‌زدایی در روابط ایران و عربستان سعودی اگر حالت پایدار و واقعی پیدا کند، می‌تواند تأثیر منفی رقابت تسلیحاتی را تا حدی مهار کند اما در چشم‌انداز کنونی حتی با فرض برقراری دوباره روابط دیپلماتیک در پایان مذاکرات کنونی و بازشدن سفارت‌خانه‌ها در تهران و ریاض چنین وضعیتی دور از دسترس به نظر می‌رسد.
از این رو دولت آمریکا از ناحیه متحد خود که با رقیب راهبردی و ژئوپلتیک پیمان نظامی منعقد کرده، برای سامان‌دهی به شرایط ناپایدار خاورمیانه تحت فشار قرار گرفته و کارش برای مهار ماجراجویی هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دشوارتر می‌شود. انتظار می‌رود که دولت بایدن نسبت به این موضوع و مدیریت آن واکنشی نشان دهد.
این اقدام آشکار ساخت که دولت چین برای تعقیب منافع خود اعتنایی به تشدید رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه و پیامدهای بی‌ثبات‌ساز آن ندارد. البته دولت چین از سال‌ها پیش طرحی را برای توافق منطقه خاورمیانه پیشنهاد کرده است که امکانپذیری آن محل تردید جدی است.
در این وضعیت چین به هر دو طرف نزاع کمک می‌کند تا قابلیت‌های نظامی و امنیتی‌شان را توسعه بدهند. نتیجه این وضعیت در فقدان سازوکارهای موثر برای مدیریت رقابت و حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات منجر به تشدید جنگ‌های نیابتی می‌شود.
در مجموع کمک دولت چین به تولید موشک بالیستیک در عربستان سعودی ضمن تأثیر بر موازنه قوا و آرایش جنگ‌افزارهای نظامی در خاورمیانه و تقویت توان نظامی عربستان سعودی دریچه‌ای برای درک چالش مهارناشدنی جمهوری‌اسلامی در اتکا به شرق برای جلوبردن سیاست خارجی ستیزه‌جو و توسعه‌طلبی منطقه‌ای نیز است.
این اتفاق برگ تأیید دیگری بود که دولت‌های چین و روسیه انتظار جمهوری‌اسلامی ایران در تقویت «جغرافیای مقاومت» به عنوان یک اهرم کنترلی در برابر غرب را برآورده نمی‌سازند.
در دکترین امنیتی چین رابطه خوب و نزدیک با دو طرف رقیب در خاورمیانه اهمیت دارد و حتی می‌توان گفت مقامات پکن به طور نسبی نزدیکی عربستان سعودی و امارات‌متحده عربی را در شرایط کنونی دارای فایده بیشتر از ایران تحت حکمرانی جمهوری‌اسلامی ایران ارزیابی می‌کنند.
