آمریکا و اتحادیه اروپا در واکنش به تهاجم نظامی روسیه، تحریمی علیه بخش انرژی این کشور، خصوصاً نفت و گاز اعمال نکردند؛ در حالی که اروپا مقصد نیمی از صادرات نفت و ۸۰ درصد صادرات گاز و یک چهارم صادرات زغال‌سنگ روسیه است.
روسیه حتی بیشتر از اتحادیه اروپا، وابسته به صادرات گاز به اروپاست.
تنها ۱۶ درصد صادرات گاز روسیه از طریق مایع‌سازی «ال‌ان‌جی» انجام می‌شود و ظرفیت صادرات خط لوله «قدرت سیبری» روسیه به چین هنوز تکمیل نشده تا چند سال آینده به ۵۰ میلیارد متر مکعب خواهد رسید. پارسال روسیه تنها ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز از طریق این خط لوله تحویل چین داد.
به عبارتی، بدون بازار اروپا، حتی اگر ظرفیت خط لوله صادرات گاز روسیه به چین تکمیل شود، باز هم روسیه تنها قادر به صادرات سالانه ۹۰ میلیارد متر مکعب گاز خواهد بود؛ در حالی که پارسال بیش از ۲۵۰ میلیارد متر مکعب صادرات گاز داشت و بیش از ۸۰ درصد آن راهی اروپا شده بود. ترکیه نیز پارسال ۲۴ میلیارد متر مکعب واردات گاز از روسیه داشت.
نکته مهم این‌که ۴۰ میلیارد متر مکعب از صادرات گاز روسیه در سال گذشته از طریق ال‌ان‌جی بود و تقریباً نصف آن نیز راهی بازارهای اروپایی شده بود.
وابستگی اروپا به منابع گازی روسیه
اما اروپا به نوبه خود ۴۰ درصد از گاز و زغال‌سنگ مصرفی، همچنین یک چهارم نفت و محصولات نفتی خود را از روسیه تأمین می‌کند.
بدین ترتیب وابستگی اروپا نیز به منابع انرژی روسیه در سطح بالایی است.
در شرایط فعلی، برخلاف نفت و زغال‌سنگ، قطع کامل واردات گاز روسیه و جایگزین کردن منابع دیگر برای اروپا غیرممکن است. با این‌حال، اتحادیه اروپا می‌تواند وابستگی خود به گاز روسیه را در سال جاری از ۴۰ درصد به ۳۰ درصد کاهش دهد.
تولید گاز آمریکا در سال گذشته میلادی ۹۶۶ میلیارد متر مکعب بود و قرار است امسال ۲۸ میلیارد متر مکعب به تولید گاز آمریکا اضافه شود؛ در حالی که مصرف گاز این کشور ثابت خواهد بود.
آمریکا پارسال نزدیک ۲۴ میلیارد متر مکعب گاز مایع راهی اتحادیه اروپا کرد که بیش از دو برابر سال ۲۰۲۰ است و در ژانویه امسال نیز صادرات روزانه گاز به اروپا را دوباره دو برابر کرد. آمریکا توانایی صادرات بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب گاز مایع به اروپا در سال جاری میلادی را دارد. سال آینده نیز تولید گاز آمریکا دوباره ۱۴ میلیارد متر مکعب افزایش خواهد داشت.
از طرفی قطر پارسال ۲۲ میلیارد متر مکعب صادرات گاز مایع به اروپا داشت؛ اما این کشور سالانه ۱۱۰ میلیارد متر مکعب ظرفیت صادرات گاز مایع دارد. اگرچه قطر قراردادهای بلندمدت با کشورهای آسیایی برای صادرات گاز دارد، اما اعلام کرده است می‌تواند حداقل ۱۵ درصد سطح صادرات خود به اروپا را افزایش دهد.
الجزایر پارسال تولید گاز خود را به شدت افزایش داد و صادراتش نیز از ۳۲ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۰ به ۴۷ میلیارد متر مکعب در سال گذشته رسید. بخش اعظم صادرات این کشور راهی اروپا می‌شود، اما انتظار نمی‌رود رشد تولید گاز این کشور ادامه داشته باشد.
جمهوری آذربایجان نیز پارسال برای اولین بار صادرات گاز به اروپا را آغاز کرد و بیش از هشت میلیارد متر مکعب گاز تحویل اروپا دارد و امسال قرار است این رقم به ۱۱ میلیارد متر مکعب برسد و تا چند سال آینده دو برابر شود.
اروپا می‌تواند در کوتاه‌مدت، واردات گاز از منابعی غیر از روسیه را در سال جاری میلادی ۵۰ میلیارد متر مکعب افزایش دهد، در حالی که سال گذشته بیش از ۲۰۰ میلیارد متر مکعب واردات گاز از روسیه داشت.
از طرفی، روسیه ارزان‌ترین گاز را تحویل بازار اروپا می‌کند و حتی اگر اتحادیه اروپا بخواهد سهم روسیه از بازار گاز خود را کاهش دهد، مجبور به جایگزین کردن منابع گاز گران‌قیمت خواهد بود.
در برخی هفته‌های زمستان امسال قیمت گاز مایع وارداتی اروپا به بالای یک دلار برای هر متر مکعب رسید که سه برابر پیک قیمت سال ۲۰۲۰ بود. چنین میزانی از جهش قیمت گاز به افزایش هزینه‌های شهروندان اروپایی، تورم و افت شتاب رشد اقتصادی کشورها دامن می‌زند.
اگر روسیه صادرات گاز به اروپا را قطع کند
ظرفیت انبارهای زیرزمینی ذخیره گاز اتحادیه اروپا حدود ۹۰ میلیارد متر مکعب است که هم اکنون ۴۰ درصد آن پر است. به عبارتی، اگر روسیه کلاً صادرات گاز به اتحادیه اروپا را همین امروز قطع کند، اتحادیه اروپا قادر است بدون دریافت گاز روسیه تا پایان ماه‌های سرد سال سر کند. از طرفی، مصرف گاز اروپا در ماه‌های گرم سال به نصف کاهش می‌یابد و اروپا می‌تواند وضعیت را تا آغاز زمستان بدون دریافت گاز روسیه اداره کند.
اما مشکل اینجاست که در ماه‌های گرم، اتحادیه اروپا گاز وارداتی از روسیه را به انبارهای زیرزمینی تزریق می‌کند تا در پیک مصرف زمستان دچار مشکل نشود.
یعنی اروپا تنها تا ژانویه سال آینده می‌تواند بدون دریافت گاز روسیه سر کند و اگر انبارهای زیرزمینی را پر نکند، در زمستان سال آتی با بحران مواجه خواهد شد.
در طرف مقابل، بر اساس برآورد کومرتس‌بانک آلمان، روسیه نیز اگر صادرات گاز به اتحادیه اروپا را قطع کند، تولید ناخالص داخلی‌اش ۳ درصد افت خواهد کرد.
از این رو اتحادیه اروپا در کوتاه‌مدت چاره‌ای جز ادامه خرید گاز از روسیه ندارد.
تقریباً یک سوم گاز اتحادیه اروپا در نیروگاههای برقی مصرف می‌شود و این کشورها در میان‌مدت شاید بتوانند با توسعه هر چه بیشتر منابع انرژی پاک خورشیدی و بادی، همچنین سرمایه‌گذاری در پروژه‌های گاز دیگر کشورها تا حد زیادی از وابستگی به گاز روسیه کم کنند؛ اما در کوتاه‌مدت چاره‌ای جز ادامه واردات گاز روسیه نیست.
