در گرماگرم خبرهای جنگ در اوکراین، زنانی گرد هم آمده‌اند که کشورشان نه تنها یک ماه، بلکه سال‌هاست زیر تیغ پیکارجویان بنیادگرا بوده است. آنها در جنگ کودکی خود را گذرانده‌اند، و اکنون به جایی رسیده‌اند که آینده روشن را نه در آینه تحولات سیاسی بلکه با تحصیل و آموزش می‌بینند. از زنان افغانِ مهاجر سخن می‌گوییم.
۱۵ اوت ۲۰۰۱، رسانه‌های جهان خبر از برگشت زنان یک ملت به روزهای سیاه دادند. سال‌ها تلاش کرده بودند تا ثابت کنند می‌توانند در جامعه حضور داشته باشند، درس بخوانند و از حقوق اولیه انسانی برخوردار باشند. این تلاش‌ها اما در ماه اوت سال ۲۰۰۱ بی‌ثمر شد.
با روی کار آمدن طالبان، همان تصویر قدیمی از زن افغان در ذهن مردم جهان به وجود آمد؛ زنی که زیر برقع پنهان شده است، تنها توانایی‌اش خانه‌داری و در هر شرایطی پیرو مرد خانواده است.
اما به راستی زنان افغان تا پیش از روی کار آمدن طالبان چه پیشرفت‌هایی کرده بودند؟ آیا نرمش و انعطافی که ظاهرا در رویکردهای فرهنگی رهبران طالبان نمود پیدا کرده، ممکن است کورسوی نوری باشد برای روشن کردن زوایای تاریک زندگی زنان افغان؟
از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ گروه طالبان اقدامات سخت‌گیرانه‌ای علیه زنان اعمال کردند. اکنون ۲۰ سال از آن پایان آن دوره می‌گذرد و بار دیگر طالبان قدرت را در دست گرفته. برایند سیاست‌های امارت طالبان طی چند ماه گذشته نشان می‌دهد که رهیافت آنها برای حل کردن مسائل زنان هیچ تغییری نسبت به گذشته نداشته است. بنابر برخی گزارش‌ها، با قدرت یافتن طالبان، سه و نیم میلیون دختر افغان از تحصیل محروم شدند.
اگر چه زنان افغان در کشور خود آینده روشنی برای خود نمی‌بینند، اما برخی از آنان که از محدودیت‌ها گریختند و به دیگر کشورها مهاجرت کردند خوش درخشیده‌اند. با این حال نگرانی‌ها درباره زنان مهاجر افغان نیز کم نیست.
چندی پیش وبیناری در مورد آموزش زنان پناهنده افغان در وین اتریش برگزار شد؛ این گردهمآیی برخط، با حضور جمعی از کارشناسان برگزار شده بود.
«منیژه بختیاری»، سفیر افغانستان در اتریش، که از کارشناسان این رویداد بین‌المللی بود گفت: بخش عمده‌ای از دستاوردهای زنان افغان با روی کار آمدن طالبان از بین رفت.
او با اشاره به اینکه پیشرفت زنان افغان در ۲۰ سال گذشته خیره کننده بوده، ادامه داد: روح زنان افغان هرگز نخواهد مرد. یک بخش بزرگ این روحیه در میان مهاجران افغان نیز وجود دارد؛ زنان مهاجری که خواهان فرصت مطالعه و پژوهش هستند.
شهلا حائری، استاد مردم‌شناسی و مدیر سابق برنامه مطالعات زنان در بوستون نیز در این گردهمآیی مجازی حضور داشت. او گفت: آمارها و تجربه ثابت کرده‌اند که اگر فرصت شغلی و اجتماعی در اختیار زن افغان قرار بگیرد، به بهترین شکل ممکن در آن موفق می‌شود.
او با تأکید بر اینکه زنان افغان از خود شکوفایی‌های فراوانی نشان داده‌اند ادامه داد: شوربختانه هنوز در طبقه سنتی جامعه افغانستان زنان را به داشتن طبیعت پَست برمی‌شمرند؛ همچنین زن‌ها را از درک تمام ظرفیت‌های انسانی خود به جز زن بودن باز داشته‌اند.
عبدالله احمدی، رئیس مؤسسه دموکراسی و توسعه در افغانستان در این وبینار گزارش چکیده‌ای از تاریخ اجتماعی-فرهنگی زنان افغان ارائه داد.
او گفت که «در ژانویه ۱۹۲۱ نخستین مکتب دخترانه با ۵۰ شاگرد در کابل آغاز به کار کرد. در سال‌های ۱۹۳۳ تا ۱۹۷۳ در زمان پادشاهی محمدظاهر سیستم آموزشی افغانستان به طور پیوسته گسترش می‌یافت. هرچند که مقامات فرهنگی و مذهبیِ محافظه کار کشور این پیشرفت را به چالش می‌کشیدند. در دهه ۱۹۷۰، زنان بیش از ۶۰ درصد از جمعیت ۱۰ هزار نفری دانش‌آموزان افغان را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۹۷۸ طرح سوادآموزی کلان برای مردان و زنان برنامه‌ریزی شد. در این دوره افغانستان به اشغال شوروی درآمد و بسیاری از اصلاحات آموزشی مانند حذف معارف اسلامی باعث به وجود آمدن نارضایتی در میان قشر مذهبی و رهبران قبیله‌های روستایی شد. این رویه دستخوش تغییرهای تدریجی می‌شد تا اینکه از ۱۵ اوت ۲۰۰۱، طالبان دختران را از تحصیل در دبیرستان منع کرد».
احمدی در پایان گفته‌های خود مواردی را برشمرد که به گفته او می‌تواند امید شکوفایی دوباره تحصیلی را برای زنان افغان زنده کند؛ اینکه در کنار تشویق کشو‌رهای اروپایی به حمایت از زنان در افغانستان، آگاهی افغان‌ها نیز در مورد حقوق زنان، به ویژه حق تحصیل باید افزایش یابد.
