صبح روز ۲۹ فروردین ماه ۱۴۰۱، رژه روز ارتش توسط نیروهای چهارگانه ارتش از جمله نیروی پدافند هوایی آن در جنوب شهر تهران برگزار شد. رژه‌ای که به دلیل شیوع ویروس کرونا در ایران در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ از برگزاری آن خودداری شده بود.
نیروهای چهارگانه ارتش با نمونه‌ای از تجهیزات‌شان در این رژه شرکت کردند. آنها تلاش کردند تسلیحاتی عمدتاً بومی از خود به نمایش گذاشته و یا نمونه‌های تغییر یافته یا ارتقا یافته آنها را در رژه روز ارتش به نمایش بگذارند. تسلیحات و تجهیزاتی که شاید تنها یک یا دو پیش نمونه از برخی از آنها موجود باشد. پیش‌نمونه‌هایی که روزگاری جهت آزمایش تحت بهره‌برداری قرار داشته و یا در برخی موارد این بهره‌برداری آزمایشی نیز هنوز ادامه دارد.
از میان این تجهیزات می‌توان به سامانه پدافندی زمین به هوای برد بلند باور ۳۷۳ اشاره کرد که اجزای آن توسط شماری از شرکت‌ها و صنایع دفاعی متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از جمله صنایع الکترونیک ایران و صنایع شهید بابایی طراحی شده، و توسعه یافته‌اند. سامانه‌ای که روند توسعه آن از سال ۱۳۸۷ و به دنبال عدم تحویل سامانه‌های روسی اس-۳۰۰ به ایران آغاز شد.
نمایش این سامانه در رژه روز ارتش در حالی که به تازگی در ۲۳ فروردین امسال، روزنامه گاردین گزارشی مبنی بر ارسال تسلیحات از عراق و ایران به روسیه جهت استفاده از آنها در جنگ علیه اوکراین منتشر کرد. در این ادعا شده بود که جمهوری اسلامی یک سامانه باور ۳۷۳ و یکی از چهار گردان سامانه پدافندی اِس-۳۰۰ خود را جهت استفاده علیه اوکراین به روسیه داده است.
این خبر در حالی مطرح شد که تنها پیش‌نمونه تولید شده از سامانه پدافندی باور-۳۷۳ آزمون‌های خود را پشت سر نگذاشته، و نه تنها نیروی پدافند هوایی ارتش هیچ سفارشی جهت خرید این سامانه به وزارت دفاع نداده و متعاقباً تولید انبوه آن آغاز نشده تا امکان تحویل یک مجموعه کامل از آنها به روسیه فراهم باشد. آن هم بدون آموزش خدمه که شاید ماه‌ها به طول بینجامد.
سامانه باور-۳۷۳، مجهز به موشک‌های زمین به هوای صیاد ۴ با حداکثر برد ادعایی ۲۰۰ کیلومتر است که بر خلاف سامانه پدافند موشکی میان‌برد ۱۵، مجهز به موشک‌های صیاد ۲ و ۳، نتوانسته به اندازه کافی توجه نیروی پدافند هوایی ارتش را به خود جلب کند. نیروی پدافند هوایی ارتش هنوز تمایلی به استفاده از این سامانه به عنوان مکملی برای سامانه‌های پدافند هوایی دوربرد اس-۳۰۰ خود ندارد و به همین دلیل تولید انبوه آن نیز هنوز آغاز نشده است.
از سامانه پدافندی باور-۳۷۳ چه می‌دانیم؟
در طراحی و ساخت اجزا و سامانه‌های مختلف سامانه باور-۳۷۳، از دانش کسب‌شده از مطالعه اجزای مختلف سامانه‌های پدافندی اس ۳۰۰پی‌تی و اس ۳۰۰پی‌اِم‌یو-۲ استفاده شده است. محصول نهایی همچنین دارای فناوری و تجهیزات به کار رفته در اجزای سامانه‌های پدافند موشکی قدیمی‌تر چون مرصاد و ۱۵ خرداد است.
باور-۳۷۳ و موشک صیاد-۴ آن با قابلیت درگیری با اهداف پرنده در ارتفاع حداکثر ۲۷ کیلومتری و فاصله حداکثر ۲۰۰ کیلومتری در جریان یک مراسم رسمی با حضور حسن روحانی، رئیس جمهور سابق و وزیر دفاع وی در روز ۳۱ مرداد ۱۳۹۸ رونمایی شد. البته پیشتر هم در مراسم مشابهی در ۳۱ مرداد ۱۳۹۵، از همین سامانه با حسن روحانی و وزیر دفاع کابینه اول او رونمایی شده بود.
بعدتر در سال ۹۹، تنها پیش‌نمونه این سامانه که توسط گروهی از کارشناسان وزارت دفاع و افسران پدافند هوایی ارتش اداره می‌شد، در جریان رزمایش مشترک پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت ۹۹ در مهرماه آن سال با استفاده از یک تیر موشک صیاد-۴ یک هدف پرنده دورایستا را منهدم کرد.
اجزای سامانه پدافند موشکی باور-۳۷۳ به سامانه اس-۳۰۰ پی‌اِم‌یو- ۱ و ۲ شباهت دارد. همچون اس-۳۰۰، باور-۳۷۳ دارای یک رادار رهگیری اهداف و یک رادار کشف و شناسایی است. رادارهایی که اطلاعات خود را به یک مرکز فرماندهی و کنترل آتش ارسال می‌کنند که وظیفه شلیک موشک‌های زمین به هوای صیاد-۴ از چهار تا شش پرتابگر دو تا چهارتایی از این موشک را بر عهده دارد. در بهترین حالت، یک گردان کامل از باور-۳۷۳ می‌تواند حداکثر ۲۴ موشک آماده شلیک داشته باشد.
موشک صیاد-۴ از لحاظ ظاهری در بخش جلوی بدنه شباهت زیادی به موشک ۴۸ اِن۶ئی۲ سامانه اِس-۳۰۰ پی اِم یو-۲ دارد که حداکثر ارتفاع درگیری آن با یک هدف پرنده ۲۷ کیلومتر و حداکثر برد آن ۲۰۰ کیلومتر است. اما تفاوت موشک صیاد-۴ با سلف روسی آن مجهز بودن به باله‌های پایداری و هدایت‌کننده در انتها در انتهای آن به دلیل فقدان یک سامانه تغییر بردار رانش مؤثر که در موشک روسی ۴۸ اِن۶ئی۲ وجود دارد.
برخی کارشناسان موشکی با استناد به فیلم‌های آزمایش موشک صیاد ۴ آن را علاوه بر مجهز بودن به بالچه‌های هدایتی بزرگ در انتهایش به سامانه تغییر بردار رانش نیز مجهز می‌دانند که می‌تواند مانورپذیری آن را بسیار زیاد کند.
سامانه‌ای برای نیازهای پدافند هوایی ارتش؟
نیروی پدافند هوایی ارتش (پداجا) هم‌اکنون تنها چهار سامانه پدافندی برد بلند اِس-۳۰۰ پی‌اِم‌یو-۲ در اختیار دارد. سامانه‌هایی که در سال ۱۳۹۴ به مبلغ یک میلیارد دلار به جای دو سامانه اس-۳۰۰ پی‌ام‌یو-۱ که قراردادشان در سال ۱۳۷۸ از سوی روسیه لغو شد، خریداری شدند.
این سامانه‌ها در سال ۱۳۹۵ تحویل شدند و از سال ۱۳۹۶ با استقرار در شهرهای تهران، اصفهان و بوشهر از تأسیساتی حساس و راهبردی محافظت می‌کنند که شامل تأسیسات اتمی نطنز، نیروگاه اتمی بوشهر، تأسیسات نفتی عسلویه و شهرهای تهران و اصفهان است.
تنها چهار گردان سامانه اِس-۳۰۰ پی‌اِم‌یو-۲ در ایران موجود است که هرکدام مجهز به یک رادار درگیری ۳۰ اِن۶ئی۲، رادار کمکی ۹۶ اِم۶ئی، چهار پرتابگر چهارتایی موشک‌های زمین به هوا، و یک مرکز هدایت و فرماندهی در کنار سایر متعلقات چون ژنراتورهای برق و غیره است. دست‌کم یکی از این گردان‌ها که در پایگاه پدافند هوایی ارتش در خاوران تهران مستقر است، همواره یک رادار هشدار زودهنگام گاما به همراه دارد.
به دنبال لغو تحریم‌های تسلیحاتی ناشی از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که از سال ۱۳۸۶ علیه ایران حکمفرما بود، امکان خریداری سامانه‌های پدافندی برد بلند از روسیه جهت استفاده نیروی پدافند هوایی ارتش بیش از پیش ممکن شد.
در این راستا مذاکراتی نیز بین مقامات دفاعی ایران و شرکت روس آبارون اکسپورت و همچنین مقامات سیاسی روسیه صورت گرفت که از این میان می‌توان به مذاکرات مهرماه سال گذشته در مسکو اشاره کرد که در جریان سرلشکر باقری، ریاست ستاد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در قالب هیئتی با همتای روسی خود ملاقات کرد.
نیازمندی نیروی پدافند هوایی ارتش دست‌کم دو سامانه پدافندی برد بلند اِس-۴۰۰ به منظور استقرار در مرکز ایران و همچنین منطقه بندرعباس برای محافظت از پایگاه‌های نظامی اطراف تنگه هرمز و تأسیسات اقتصادی مهم چون بنادر در این منطقه بود. اما محدودیت بودجه اختصاص یافته به ستاد ارتش برای تقسیم در میان نیروهای چهارگانه‌اش، مانع از انعقاد هرگونه سفارش تا به امروز شده است.
عدم خریداری سامانه‌های اس-۴۰۰ از روسیه تا به امروز منجر به انعقاد قرارداد بین نیروی پدافند هوایی ارتش و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز به منظور خریداری سامانه باور-۳۷۳ نشده و همچنان اجزای تنها نمونه تولیدی در حال حاضر در رژه‌های روز ارتش و همچنین رزمایش‌های شرکت داده می‌شود.
