لئونید کراوچوک، آخرین رهبر جمهوری سوسیالیستی اوکراین و سپس اولین رئیسجمهور اوکراین مستقل، روز سه‌شنبه ۱۰ مه در ۸۸ سالگی درگذشت. کراوچوک همچنین یکی از سیاستمدارانی بود که جنازه اتحاد جماهیر شوروی را دفن کردند.
پلی میان کمونیست‌ها و ملی‌گرایان اوکراین
تصویری که از او در خاطره‌ها باقی مانده بود، مردی با موهای خاکستری و لبخندی تمسخرآمیز بر لب بود که زیرکی سیاسی خود را نشان می‌داد؛ به همین دلیل به «روباه مکار» مشهور شده بود.
در واقع، مهارت او برای همصدا کردن کمونیست‌های اوکراین با ملی‌گرایان این کشور در ابتدای دهه ۱۹۹۰ در زمینه گذار مسالمت‌آمیز اوکراین از دولتی وابسته به سرزمینی مستقل، دلیل عمده این شهرت بود.
مرگ کراوچوک در میانه تهاجم روسیه به اوکراین و یک هفته پس از درگذشت استانیسلاو شوشکویچ اولین رئیسجمهور بلاروس مستقل اتفاق افتاد.
این دو به همراه بوریس یلتسین آخرین رئیسجمهور سوسیالیستی روسیه، سه امضاکننده معاهده مینسک در ابتدای دهه ۱۹۹۰ بودند که موجب شد رژیم شوروی پایان یابد.
یلتسین زودتر از این دو و در سال ۲۰۰۷ درگذشت.
ویتالی کلیتشکو شهردار کی‌یف در حساب تلگرام خود با ستایش کراوچوک نوشت که او اولین رئیس پارلمان این کشور نیز بود و «منشأ دولت مدرن اوکراین» به شمار می‌رفت.
شهردار کی‌یف همچنین تأکید کرد کراوچوک از به عهده گرفتن مسئولیت کشور «نمی‌ترسید» و «در دوران ریاست جمهوری او بود که پارلمان [اوکراین] قانون اعلام استقلال اوکراین را تصویب کرد».
دفتر ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور کنونی اوکراین، هم درگذشت کراوچوک را تسلیت گفت و او را یک «میهن‌پرست خردمند» و یک «شخصیت واقعاً تاریخی» توصیف کرد که «جنگ جهانی دوم و اشغال» را درک کرده بود.
برخی دیگر از سیاستمداران اوکراینی نیز در واکنش به درگذشت کراوچوک، با یادآوری تلاش‌ها و تصمیم‌های دشوار و تاریخی او برای استقلال اوکراین از روسیه، به تلاش‌ها و تصمیم‌های کنونی، مشابه و دشوارتر مقام‌های امروز اوکراین اشاره کردند که با تهاجم نظامی روسیه مواجه هستند.
آپاراتچیکی که از حزب کمونیست فاصله گرفت
لئونید کراوچوک در سال ۱۹۳۴ در یک خانواده کشاورز در منطقه ریونه که در آن زمان در قلمرو کشور لهستان بود، به دنیا آمد.
کراوچوک فارغ‌التحصیل مدرسه ویژه حزب کمونیست بود و ۳۰ سال در بخش تبلیغات حزب کمونیست اوکراین بود. او در واقع یک آپاراتچیک به شمار می‌رفت.
همچنین او توانست به لطف شغل‌های اداری‌اش، پله‌های ترقی در حزب کمونیست اوکراین را طی کند و به دبیر اولی این حزب برسد، اما پس از کودتای ناکام علیه میخائیل گورباچف آخرین رهبر شوروی در اوت ۱۹۹۱، از این حزب کناره گرفت.
کراوچوک که بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱ آخرین رهبر جمهوری سوسیالیستی اوکراین بود، در اول دسامبر ۱۹۹۱، درست در همان روزی که رأی‌دهندگان اوکراینی به استقلال از شوروی رأی دادند، به ریاست جمهوری اوکراین انتخاب شد.
چند روز پس از این که به ریاست جمهوری اوکراین رسید، به بلاروس رفت و همان معاهده معروف برای ایجاد کشورهای مستقل مشترک المنافع را امضا کرد.
او چند ماه قبل از آن، موفق شده بود اکثریت کمونیست پارلمان اوکراین را به نفع استقلال این کشور متقاعد کند.
کراوچوک زرادخانه هسته‌ای اوکراین، شامل ده‌ها موشک بالستیک و بمب‌افکن‌های استراتژیک را که از شوروی به ارث رسیده بود به روسیه بازگرداند.
هر چند که برخی سیاستمداران اوکراینی پس از الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه و شروع جنگ در شرق اوکراین در سال ۲۰۱۴، تصمیم کراوچوک برای تحویل این سلاح‌های هسته‌ای را اشتباهی جدی خواندند.
دوران «زنبیل‌های کراوچوک» و سفر به ایران
اما با وجود نقش تاریخی او در آن دوران، کارنامه اقتصادی‌اش در مقام ریاست جمهوری اوکراین نارضایتی‌های عمومی در این کشور را در پی داشت و به مرور محبوبیت او کم شد.
خبرگزاری فرانسه در گزارشی درباره درگذشت کراوچوک نوشت پیروزی او در انتخابات ریاست جمهوری اوکراین، که عمیقاً با نظام کمونیستی این کشور مرتبط بود، از نظر بسیاری از کارشناسان و سیاستمداران «یک فرصت از دست رفته برای اوکراین» تلقی شد.
به ویژه آنکه در همان دوران، کشورهایی چون لهستان و کشورهای حوزه بالتیک همان راه اوکراین را آغاز کردند، اما توانستند به دیگر کشورهای اروپایی بپیوندند و توسعه اقتصادی را برای خود به ارمغان آوردند.
در دوران ریاست جمهوری کراوچوک، از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴، نرخ تورم در این کشور به هزار درصد رسید و رسوایی‌های فساد مالی به امری رایج تبدیل شده بود. همچنین ده‌ها بانک اوکراینی ورشکسته شدند و استانداردهای زندگی در این کشور که پیشتر یکی از جمهوری‌های ممتاز شوروی به شمار می‌رفت، شدیداً افت کرد.
نماد این دوران، زنبیل‌های چرخداری بود که اوکراینی‌ها کالاهای خود را به بازار می‌آوردند تا بتوانند زندگی خود را تامین کنند. این زنبیل‌های چرخدار به «زنبیل‌های کراوچوک» (kravchuchka) معروف شده بود.
اما رئیسجمهور وقت اوکراین در واکنش به انتقادها به ویژه انتقاد هواداران روسیه به وضع بد اقتصادی کشورش می‌گفت که «باور کنید، امروز همه چیز در همه جا بد است و وضعیت در روسیه هم بهتر نیست».
کراوچوک همچنین در دوران دو ساله ریاست جمهوری‌اش به ایران هم سفر کرد و با اکبر هاشمی رفسنجانی رئیسجمهور وقت ایران دیدار داشت.
او در ایران توافق‌هایی را در زمینه صادرات نفت ایران به اوکراین و همچنین ایجاد یک شرکت ایرانی-اوکراینی-آذربایجانی برای راه‌اندازی یک خط لوله گاز از ایران به اوکراین امضا کرد.
هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود نوشته که وقتی کراوچوک به ایران رفته بود از «تورم شدید در کشورش» و «مشکلات فراوان اختلاف با روسیه مطالبی بیان کرد».
با کم شدن محبوبیت کراوچوک در افکار عمومی اوکراین، در سال ۱۹۹۴، یک بحران سیاسی او را مجبور به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری زودهنگام کرد و در نهایت او در انتخابات در مقابل نخست‌وزیر سابق خود، لئونید کوچما شکست خورد.
کوچما که طرفدار روسیه بود تا سال ۲۰۰۵ مقام ریاست جمهوری اوکراین را در اختیار داشت.
یک «قهرمان ملی» و منتقد پوتین
کراوچوک پس از شکست در انتخابات ریاست جمهوری، به عنوان نماینده پارلمان انتخاب شد و با انتخاب مجدد در این مقام در سال ۱۹۹۸، حضور در عرصه سیاسی اوکراین را بدون آن که اقدام بزرگی انجام دهد، تا سال ۲۰۰۶ ادامه داد و در آن سال نیز با پارلمان اوکراین خداحافظی کرد.
او که به حزب سوسیال دموکرات اوکراین پیوسته بود، در تابستان سال ۲۰۰۱، به دلیل نقش برجسته‌ای که در تشکیل و توسعه یک دولت مستقل در اوکراین داشت، یک نشان دولتی و عنوان قهرمان ملی به او داده شد.
کراوچوک در همان سال در گفت‌وگویی درباره نقش خود در فروپاشی شوروی اعلام کرد: «ما نمی‌خواستیم میلیون‌ها نفر زیر ویرانه‌های اتحاد جماهیر شوروی باشند».
اشاره این سیاستمدار اوکراینی به فروپاشی شوروی بود که اولین نشانه‌های آن پیش از امضای معاهده مینسک، شامل جدا شدن کشورهای بالتیک و آغاز جنگ قره‌باغ میان ارمنستان و آذربایجان، بروز یافته بود.
لئونید کراوچوک در دوران بازنشستگی خود برای آشتی دادن احزاب مختلف کشور در تقابل‌های سیاسی تلاش‌های بسیاری کرد.
او همچنین در حالی که به منتقد سرسخت ولادیمیر پوتین تبدیل شده بود، در گفت‌وگو با رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی درباره سیاست خارجی پوتین گفت: «کرملین به دنبال فلسفه شکل دادن جهان بر اساس دیدگاه روسیه است و برای این کار، روسیه برای رسیدن به منافع خود هیچ نیازی به توجه به منافع کشورهای همسایه خود، نمی‌بیند».
با این حال کراوچوک در زمینه حل اختلافات روسیه و اوکراین نیز تلاش کرد و در سال ۲۰۲۰، برای گفت‌وگو با روسیه درباره مناقشات شرق اوکراین، پیشنهاد ولودیمیر زلنسکی برای عضویت در هیئت مذاکره‌کننده اوکراینی در این مذاکرات را پذیرفت و برای مدت کوتاهی به صحنه سیاسی بازگشت.
