ارزیابیهای تازه در دولت اسرائیل گرچه حاکی از آن است که از نگاه سیاستسازان این کشور سرنوشت احیای برجام همچنان در گروی تصمیم شخص علی خامنهای است، اما اسرائیل سه سناریو در قبال ایران برنامهریزی کرده است؛ ادامه یافتن وضع کنونی، گسترش بحران با تهران، و البته بازگشت احتمالی ایران به برجام.
تحلیلهایی در این باره در حالی در رسانههای این هفته اسرائیل بازتاب داشته که حملات غزه نیز همچنان نگاه رسانههای اسرائیل را به خود جلب کرده است؛ از جمله با این محورها که نقش ایران در این تنش چیست؟ حماس چه نقشی را در این میان بازی میکند؟ و زنگ خطر واقعی کی و کجا به صدا در میآید؟
در کنار این موضوعات، از جمله این تحلیل را دنبال کنید که چطور همکاری ایران و روسیه به شکلگیری «محور شر» جدیدی برای اسرائیل بدل شده است.
سه سناریو برای مواجهه با ایران
«هیچ نشانهای در دست نیست که رهبر جمهوری اسلامی ایران، دیدگاه خود را نسبت به احیای برجام تغییر داده باشد». این تازهترین ارزیابی اسرائیل است که در رسانههای این کشور از زبانهای مقامهایی که تحولات مرتبط با مذاکرات احیای برجام در وین را دنبال کردند، بازتاب یافته است.
روزنامه هاآرتص در این زمینه نوشت که جمهوری اسلامی ایران تیم دیپلماتهای مذاکره کننده خود را به وین اعزام کرده بود، در حالی که رهبر نظام که تصمیمگیرنده اصلی این پرونده است و همه چیز به او بستگی دارد، هیچ عزمی برای احیای برجام ندارد.
ارزیابی ارائه شده توسط مقامهای مسئول امور ایران به دولت اسرائیل، حاکی است که نظر به موضع مخالف یا دستکم سرد رهبر نظام ایران نسبت به احتمال دمیدن روحی دوباره در کالبد مرده برجام، چشماندازی بسیار مبهم در مورد امضای توافقی جدید در افق دیده میشود.
بر اساس این گزارش، مقامات اسرائیلی معتقدند که اگر رهبر ایران به آخرین سند جمعبندی شده از مذاکرات این بار وین روی خوش نشان دهد، یقینا جو بایدن با استقبال و امضای سریع آن، آمریکا را چهار سال و اندی پس از خروج دونالد ترامپ از این توافق، دوباره عضوی از برجام خواهد کرد.
روزنامه یدیعوت آحرونوت نیز ضمن بازتاب ارزیابی مقامات اسرائیلی، افزود که اسرائیل در هر حال خود را برای سه سناریو آماده کرده است: ادامه یافتن وضع کنونی، گسترش بحران با تهران، و البته بازگشت احتمالی ایران به برجام.
به نوشته ایتامار آیخنر، گزارشگر امور سیاسی یدیعوت آحرونوت، اسرائیل از پایان مذاکرات اخیر وین غافلگیر نشد ولی از فضای خوشبینی نیز که اروپاییها در خصوص احتمال احیای برجام ایجاد کردند، تحت تاثیر قرار نگرفت و آن را خوشبینی بسیار گذرا و حتی «لحظهای» تلقی کرد زیرا راهبرد ایران تغییر نکرده، به چنین توافقی علاقه ندارد و در برابر بازگشت به توافقی که شرایط اولیه ایران را بهبود ندهد، مقاومت خواهد کرد.
از دید مقامهای اسرائیل، وزیر خارجه ایران، مقاماتی در وزارت خارجه تهران و حتی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران خواهان احیای برجام هستند اما لایه بالایی مسئولان ارشدتر ایران نمیخواهند امضای خود را پای توافقی بگذارند که از نظر افکار عمومی ایرانیان شکست یا کوتاه آمدن تلقی میشود.
مقامات اسرائیل معتقدند که ابراهیم رئیسی، محمد اسلامی، سپاه پاسداران و مجلس در گروه دوم هستند و هر چه بیشتر به مهرههای نزدیک به رهبری ایران میرسیم، از آنان میشنویم که این توافق خوب نیست و باید برای توافقی که منافع ایران را بهتر تضمین کند، تلاش کرد.
به نوشته یدیعوت آحرونوت، ابراهیم رئیسی توافق کنونی را موجب بسته شدن دست و پای دولتش میداند و به آن علاقهای ندارد ولی با این حال گروهی اندک از مقامات اجرایی تلاش میکنند نظر او را تغییر دهند.
مقامات اسرائیلی ابراز امیدواری کردهاند که قدرتها نگذارند ایران بیش از این بازی مذاکرات را طولانی کند و درک کنند که توافقی در کار نخواهد بود و ظاهرا نیز آنها پیشاپیش این مسئله را لحاظ کرده و از هم اکنون از لزوم تشدید فشار بر ایران سخن میگویند.
با وجود این ارزیابی که ظاهراً مقامات ارشد اطلاعاتی اسرائیل به رسانههای کشورشان دادهاند تا خود به عاملی برای فشار بر کشورهای غربی مبدل شود، یدیعوت آحرونوت نوشته هیچ کس نمیتواند حقیقتاً بگوید که در پایان ضربالاجل اروپا به ایران، چه اتفاقی خواهد افتاد اما روشن است که آمریکا تحریمها علیه ایران را بیشتر خواهد کرد و اجرای سختگیرانهتر تحریمهای حال حاضر را نیز دنبال خواهد کرد.
این روزنامه در مورد مفاد سند نهایی مذاکرات وین نیز نوشته که جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، این سازش را لحاظ کرده که شرکتهای اروپایی برای همکاری با ایران تضمینهایی بگیرند به این معنی که اگر بار دیگر یکی از اعضای برجام از آن خارج شد، ایران بتواند مهلت زمانی قابل قبولی برای پایان کار این یا آن شرکت در اختیار داشته باشد اما روشن است که ایران از تلاش برای خارج کردن نام سپاه از فهرست سیاه تروریستی دست کشیده است.
روزنامه جروزالم پست نیز با بازتاب یک گزارش خبرگزاری رویترز با عنوان از سند چه میدانیم و چه نمیدانیم، نوشته که تمامی تلاش ایران حول رسیدن به این هدف است که آمریکا و اروپاییها را از ادامه تحقیقات آژانس بینالمللی انرژی اتمی در مورد سه مکان مشکوک به فعالیتهای هستهای نظامی باز دارد.
دنیس راس، سفیر اسبق آمریکا در اسرائیل و عضو اندیشکده واشینگتن در امر سیاست خاور نزدیک گفته است که روشن است که ایران در تقلاست تا از تحقیقات آژانس خلاصی یابد.
یک «محور شر» جدید با حضور روسیه
هنگامی که این روزها ماهواره طراحی و ساخته شده در روسیه با سفارش ایران، با نام «خیام» از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به فضا پرتاب شد، رسانههای اسرائیل از دلمشغولی کشورشان نسبت به تواناییهای این ماهواره و احتمال تجسس آن از اسرائیل خبر دادند.
در حالی که ایران کاربرد ماهواره را در راه پیشبرد امور علمی نامید، اسرائیلیها نسبت به اینکه سخن از «ماهواره جاسوسی» است، ابراز اطمینان کردند. اسرائیل خود یکی از پیشگامان ارسال ماهواره به فضا با اهداف اطلاعاتی و تجسسی بوده است.
روزنامه هاآرتص نوشت که ارسال ماهواره نشان تحکیم همکاری راهبردی میان تهران و مسکو است و حال این پرسش مطرح است که ایران کنترل آن را در فضا در دست خواهد داشت یا روسیه؟
پایگاه خبری اسرائیلی جیدیان، متعلق به اولتر ارتدکسهای یهودی نیز با اشاره به گزارش انتشار یافته این هفته در آمریکا در خصوص آغاز آموزش کار با پهپادهای ساخت ایران به نیروهای جنگی روسیه، پرسید که آیا «محور شر جدیدی» با همکاری ایران و روسیه برپا شده است؟
این نخستین بار نیست که رسانههای اسرائیل آشکارا روسیه و ولادیمیر پوتین را به ورود به «محور شر» به دلیل همکاری در زمینههایی با ایران، که اسرائیل انتظار آن را نداشت، متهم میکنند. ماه گذشته نیز در زمان حضور ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان در تهران، پایگاه خبری اسرائیلی والانیوز از شکلگیری «محور شر جدید» که برای منافع اسرائیل زیانبار باشد، ابراز نگرانی کرده بود.
صدر به دنبال چیست؟
عراق با اسرائیل رابطه ندارد. پارلمان عراق سه ماه پیش قانونی را که ابتکار فراکسیون وابسته به مقتدی صدر بود، تصویب کرد که بر اساس آن، هر نوع رابطه با اسرائیل ممنوع شده و حتی در مواردی ممکن است مجازات اعدام داشته باشد. عراق در زمان حیات قاسم سلیمانی برای اسرائیل اهمیت زیادی داشت که تقویت حشدالشعبی و شکلگیری محور زمینی از تهران با گذر از عراق تا سواحل لبنان و سوریه را با نگرانی زیاد دنبال میکرد.
زوی برال، کارشناس روزنامه هاآرتص در امور خاورمیانه، این هفته با نظر به ادامه هرج و مرج در عراق در پی قدرتنماییهای مقتدی صدر نوشته است که آشوب در عراق، نقش ایران را که صحنهگردان عروسکهای دست نشانده در خاورمیانه است، متزلزل کرده و اگر موقعیت تهران در عراق بیش از این لرزان شود، در شعلهور کردن یک جنگ داخلی در عراق، میان شیعه با شیعه و علیه همه کس، تردیدی به خود راه نخواهد داد.
این کارشناس هاآرتص پرسیده است آیا ایران میتواند به خود اجازه دهد که تسلط و نفوذش عراق را، که مهمترین پل ارتباطی برای تهران در میان کشورهای عرب خاورمیانه است، از دست بدهد؟ و آیا عراق در آستانه یک جنگ داخلی است؟ و از همه مهمتر، مقتدی صدر به راستی به دنبال چیست؟
به نوشته زوی برال، پاسخ به این سؤال که صدر چه میخواهد، کلید پاسخ به دو پرسش قبلی نیز هست. به نوشته او، صدر که مدتهاست از دامان ایران بریده، برگهای بازی را محکم به روی سینه خود حفظ کرده و کسی نمیداند که عاقبت بازی خطرناک او چیست. اما ایران نیز بیکار ننشسته و هوادارانش در دوره اخیر هر از گاهی در خیابانها قدرت نمایی کردهاند و اگر تهران ببیند که ممکن است دیگر عامل تعیینکنندهای در امور عراق نباشد، حتی به بهای جنگ شیعه با شیعه و شیعه علیه همه، تلاش خواهد کرد تا منافع خود را حفظ کند یا دستکم از کاهش منافعش جلوگیری نماید.
یک دشمن جدید برای اسرائیل؛ عفو بینالملل
اسرائیل این هفته دشمن تازهای برای خود شناسایی کرد: عفو بینالملل. به نوشته روزنامه اسرائیل هیوم، وزارت امور خارجه اسرائیل در گزارشی مشروح نوشته که عفو بینالملل را اکنون مانند ایران و حزبالله «دشمن» تلقی میکند.
بر اساس این گزارش، سازمان «عفو بینالملل» به عامل اصلی «مشروعیتزدایی در گفتمان آپارتایدی علیه موجودیت اسرائیل» تبدیل شده است. وزارت خارجه اسرائیل نوشت که این سازمان در دوران ریاست اگنس کالامار، از وجهه حقوق بشری خود «سوء استفاده» میکند تا اسرائیل را یک دولت تبعیض نژادی به تصویر بکشد و آن را پیاپی به «ظلم و جنایت علیه بشریت» در ارتباط با فلسطینیان «متهم کند».
به نوشته اسرائیل هیوم، بسیاری از سمینارهای آنلاین و نشستهای متعدد شعبههای سازمان عفو بینالملل محور این گفتمان است که اسرائیل یک موجودیت اشغالگر است که بر خلاف قوانین بینالمللی عمل میکند و رفتار آن مصداق جنایت و آپارتاید است.
گزارش وزارت خارجه اسرائیل تاکید کرده که عفو بینالملل در نشر اطلاعات مغرضانه باکی ندارد و در نشستهای کمیسیون تحقیق علیه اسرائیل که در شورای حقوق بشر سازمان ملل برپا شده، مشارکت فعالانه دارد و اطلاعات غلط خود را به خورد این شورا میدهد. (یائیر لاپید در روزهای گذشته در نامه به دبیر کل سازمان ملل خواهان انحلال این کمیسیون تحقیق شده و شورای حقوق بشر را نیز شدیدا نکوهش کرده بود).
گزارش وزارت خارجه اسرائیل افزوده که عفو بینالملل به محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی، قول داده که تمامی ۷۰ شعبه این سازمان در سراسر جهان برای «پایان دادن به سرکوبگری اسرائیل» در برابر دولت کشورهایی که این شعبات در آن مستقر است، فعالیت کند.
امانوئل ناخشون، مدیرکل امور دیپلماسی وزارت خارجه اسرائیل، به روزنامه اسرائیل هیوم گفت، «عفو بینالملل یکی از خصمانهترین سازمانها در جهان علیه اسرائیل است؛ یک دشمن واقعی در زیر پوشش امور بشردوستانه. عفو بینالملل در کنار ایران و حزبالله و دیگر عواملی که از اسرائیل نفرت دارند، در سالهای اخیر پیشگام عداوت با اسرائیل بودهاند» اما وزارت خارجه اسرائیل به «تلاش خستگیناپذیر» برای «تقویت اسرائیل در جهان و مقابله با نفوذ عواملی که خواهان نابودی ما هستند، ادامه میدهد».
عفو بینالملل در پاسخ گفته که اظهارات مقام ارشد اسرائیلی افترا، کذب و فتنهانگیزانه است و این سازمان حق خود میداند که بر اساس مشورتی که از وکلای عفو بینالملل دریافت کرده، گامهای لازم را بردارد.
نقش ایران در حملات غزه؟
در روزهایی که عملیات ارتش اسرائیل علیه غزه، با هدف رسمی «زدن ضربه سخت» به سازمان جهاد اسلامی فلسطین در جریان بود، در حالی که دبیر کل این سازمان از چند روز پیش از آن به تهران سفر کرده بود، این پرسش رسانههای اسرائیل را به خود مشغول کرد که آیا ایران از بروز درگیری در غزه بی خبر بود یا نه؟
تامیر هیمن، که به تازگی دوران فرماندهی سازمان اطلاعات نظامی ارتش اسرائیل را به پایان برده و حال از مدیران یک مرکز مهم مطالعات امنیتی اسرائیل است، در پاسخ به این پرسش گفته بود: وقتی درگیریهای غزه شروع شد، ایران از آن بیخبر بود. ایران نمیداند جنین کجاست و این یا آن فرمانده فلسطینی قبلاً در جنین چه کرده یا در مرزهای غزه دقیقا چه میگذرد. اما بعد از آغاز درگیری، مخصوصا که رهبران جهاد اسلامی نیز در سفر به ایران بسر میبردند، از آن حمایت کرد.
گزارشهای بعدی رسانههای اسرائیل نیز حول این نکته بود که تصمیم به آغاز عملیات ارتش علیه غزه، در نشستی گرفته شد که یائیر لاپید، نخستوزیر موقت، با سران ارتش و نهادهای امنیتی برای بررسی اوضاع امنیتی غزه برگزار کرد و خروجی نشست، تصمیم برای غافلگیر کردن نیروهای سازمان جهاد اسلامی فلسطین در غزه را با انجام عملیات ارتش بود.
با این حال، روزنامه جروزالم پست این فرضیه را بازتاب داد که این ایران بود که به جهاد اسلامی فلسطین دستور داد تا به تلافی عملیات پیشین اسرائیلی علیه ایران، به حمله علیه اسرائیل دست بزند.
جروزالم پست به اظهارات خود تامیر هیمن استناد کرد که در مقام توضیح میان حماس و جهاد اسلامی فلسطین، و رهبران خارج نشین و فرماندهان میدانی داخلی آنها در غزه، نوشت که سران جهاد اسلامی در خارج از کشور (لبنان و سوریه) زندگی میکنند و این روزها نیز در تهران بودهاند و از ایران دستور میگیرند و در حالی که رهبران واقعی غزه، یحیی سینوار و محمد ضیف، دو فرمانده ارشد داخلی حماس هستند.
تامیر هیمن گفته بود که جهاد اسلامی فاقد تفکر راهبردی است، یگانهای نظامی آن از افرادی بسیار خشن، تهاجمی، فاقد تحصیلات و کم تجربه در امور نظامی تشکیل شده در حالی که وضعیت در مورد حماس «کاملا متفاوت» است.
حملات غزه؛ زنگ خطر کدام است؟
در پایان عملیاتی که ۵۵ ساعت طول کشید، در حالی که هم اسرائیل و هم جهاد اسلامی فلسطین اعلام «پیروزی» کردند، یکی از فرماندهان ارشد نیروهای اسرائیلی در مرز غزه، نیتزان نوریئل، در یک مصاحبه گفت درست است که اسرائیل در این عملیات دو فرمانده جهاد اسلامی فلسطین را از پای درآورد اما این سازمان بلافاصله برای آنها جایگزین تعیین کرده و نباید دشمن را دست کم گرفت و برتری اسرائیل بر جهاد اسلامی را باید در ابعاد متناسب دید.
روزنامه معاریو که اظهارات ژنرال نوریئل را بازتاب داد، به نقل از او افزود، که جهاد اسلامی فلسطین قویترین دشمن اسرائیل در منطقه نیست. توان راکتی آن به هیچ وجه به پای حماس و حزبالله نمیرسد. حماس صد برابر جهاد اسلامی فلسطین قدرت دارد و حزبالله هزار برابر آن، و لذا سناریوی نگرانکننده زمانی است که همه این نیروها دست به دست یکدیگر بدهند.
ژنرال نوریئل که پیشتر رئیس ستاد مبارزه با ترور اسرائیل نیز بوده، افزود تصور کنید که درگیری در چند جبهه همزمان و در آنِ واحد رخ دهد. این یک زنگ خطر است. در آن صورت، حتی سامانه گنبد آهنین توانایی محدودی دارد و باید برای چنین وضعیتی آماده بود زیرا زمانی که با سازمانهای تروریستی سر و کار دارید که هیچ مسئولیتپذیری سیاسی ندارند، اگر وارد کارزار دیگری نشوند، فکر خواهند کرد پس به راستی چه کسی به آنها نیاز دارد.
حملات غزه؛ چرا از حماس خبری نبود؟
دکتر مردخای کیدار، کارشناس خاورمیانه، در مقالهای در روزنامه مکور ریشون، در خصوص دلایل نپیوستن حماس به جهاد اسلامی در شلیک راکتی به اسرائیل، نوشت در حالی که حماس مسئولیت اداره غزه را در دست دارد، جهاد اسلامی وظیفه خود میداند که در کار حماس اخلال کند. به نوشته دکتر کیدار، جهاد اسلامی همان کاری را با حماس میکند که حماس در گذشته با سازمان آزادیبخش فلسطین کرد: رقابت برای داشتن دست برتر در قدرتطلبی.
این کارشناس افزود حماس در عملیات اخیر اسرائیل علیه جهاد اسلامی دچار دوگانگی شد؛ اگر اسرائیل حماس را از دست مشکلاتی که نیروهای جهادی برایش ایجاد میکنند، رهایی بخشد، فبها اما از دیگر سو در چارچوب بیعت عربی- اسلامی که خود را ملزم به آن میداند، نمیخواهد مبارزان مسلمان بر زمین بیفتند.
به نوشته مردخای کیدار، همگان آگاه هستند که قدرت، پول و ساز و برگ نظامی جهاد به ایران وابسته است و این سازمان دست نشانده ایران در غزه است؛ همین واقعیت کافی است که مصر را که مهره قوی در زنجیره کشورهای مخالف هژمونی ایران در منطقه است، ناخشنود کند. حماس نیز نمیخواد مصر را از خود ناراضی کند و لذا گزینه مهار جهاد اسلامی را تا جایی که البته عملی باشد، انتخاب کرد.
دکتر کیدار افزود، بر اساس دلایل ذکر شده، شایعهای در شبکههای اجتماعی فلسطینیان غزه دست به دست میشد که میگفت افرادی که محل دقیق تیسیر الجعبری و خالد منصور (دو فرمانده ارشد میدانی کشته شده جهاد اسلامی در عملیات اخیر) را به اسرائیل لو داند، نیروهای حماس نبودند.
مردخای کیدار نوشت، چه این شایعه درست باشد یا نه، نیروهای جهاد از حماس سرخورده شدند و ممکن است به زودی میان آنها درگیری رخ دهد و البته اسرائیل برای آنان آرزوی موفقیت میکند!
اسرائیل و وضعیت غزه؛ یک راه حل سوم
با دیدگاهی متفاوت، دورون ماتسا در روزنامه اسرائیل هیوم نوشت که به جای تلاش برای اضمحلال حکومت حماس در غزه یا تفکری که خواهان اشغال کامل و دوباره غزه از سوی اسرائیل است، راه حل سومی وجود دارد.
آقای ماتسا نوشت که اسرائیل یک الماس راهبردی در دست دارد: پیمانهای صلح ابراهیم و روند عادی سازی روابط در خاورمیانه. این الماس تا حال در راه اهداف اسرائیل علیه ایران به کار گرفته شده است...اما پول سرشار کشورهای عرب را که عضو پیمان صلح ابراهیم هستند و قدرت سیاسی آنها را بسیج کرده و واقعیت جدیدی ایجاد کنید؛ با دخالت دادن کشورهای عرب عضو پیمان ابراهیم، غزه را به یک معضل منطقهای مبدل کنید. چه بسا که این فرمول برای اسرائیل کاملاً بیگانه نیست. در همین سالهای اخیر با دخالت دادن قطر در امور غزه، حقوق کارمندان فلسطینی در این باریکه پرداخت شده است. با گسترش این راهکار، غزه را میتوان از حصر از سوی اسرائیل هم نجات داد.
به نوشته دورون ماتسا، که روزنامه اسرائیل هیوم او را عضو ارشد پیشین سازمان امنیت داخلی، شباک، معرفی کرده، با ایجاد شرایط نوین اقتصادی در غزه با پول کشورهای ثروتمند در میان دوستان جدید منطقهای اسرائیل، در یک روند تدریجی واقعیتی نوین و طبقاتی نسبتاً برخوردارتر ایجاد خواهد شد که گروههای مقاومت و مسلح را متزلزل خواهد کرد.
سرنوشت نامزدی یوروویژن
«بله» گفتن نوعا کیرِل، خواننده جوان اسرائیلی، به درخواست سازمان رسانهای دولتی، که خواننده نماینده اسرائیل در مسابقات یوروویژن سال ۲۰۲۳ باشد، موضوع داغی در بخشهای هنری و فرهنگی رسانهها بود و طرفدارانش را هیجانزده و رقبا را حسودتر کرد.
نوعای ۲۱ ساله که به تازگی سربازی را به پایان برده، مدتی طولانی کشور را معطل کرد تا تصمیم بگیرد که میخواهد اسرائیل را نمایندگی کند یا نه. او گفت ناز نکرده بلکه میخواسته در آرامش تمامی جوانب را بسنجد.
به نوشته پایگاه خبری والانیوز، نوعا در یک نشست خبری گفت که آگاه است که در ارتقا به مراحل بالاتر در این بزرگترین صحنه آواز جهان، سیاست نیز نقش دارد ولی او بیشترین تلاش خود را خواهد کرد و با قلب و ایمان کامل وارد این مسابقه خواهد شد.
اشاره نوعا به نقش سیاست در این مسابقات، از جمله به پیروزی اوکراین در مسابقات امسال بود که بسیاری آن را نتیجه همدلی مردم به دلیل یورش روسیه به اوکراین دانستند و نه به خاطر ارزش ترانه این کشور.
نوعا در زمان سربازی خود نیز با ضبط کلیپهای زیادی در اونیفورم ارتش، از کار در کشورش و خارج و امضای توافقهایی با شرکتهای عظیم آمریکایی که درآمد سرشار مالی او را برای سالهای بعد تضمین میکند، باز نمانده بود.