حملۀ غافلگیرانۀ شبه‌نظامیان حماس به اسرائیل نشان داد که حتی در دوران هوش مصنوعی هم غافلگیری محتمل است. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، گزارش تحلیلی رویترز دربارۀ این موضوع و دیگر ابعاد جنگ حماس و اسرائیل است.
۱۰ روز قبل از حملۀ حماس به اسرائیل که بزرگ‌ترین حملۀ غافلگیرانه به خاک این کشور از جنگ «یوم کیپور» در اکتبر ۱۹۷۳ تلقی می‌شود، رئیس کمیتۀ دفاعی ناتو به نوار مرزی اسرائيل با غزه رفته بود تا کاربرد هوش مصنوعی و سایر روش‌های پیشرفتۀ دیجیتالی ارتش اسرائیل برای کنترل هرگونه تحرک در این مناطق را از نزديک مشاهده کند.
پیشتر ارتش اسرائیل، همزمان با حملۀ اردیبهشت ۱۴۰۰ به نوار غزه، به‌طور علنی اعلام کرده بود که از این فناوری‌ها استفاده می‌کند و بدون تردید فناوری هوش مصنوعی و آخرین مدل پهپادهای اسرائیلی در نابود کردن اهداف دستچین‌شده در نوار غزه نقش مهمی ایفا کردند.
اما ناتوانی این سامانه‌های پیشرفته در اعلام هشدار قبل از شروع حملۀ حماس در روز شنبه ۱۵ مهر یک ضعف بزرگ امنیتی - اطلاعاتی است که سال‌ها مورد بحث و مطالعه قرار خواهد گرفت.
ابعاد حملات حماس به‌مرور روشن‌تر می‌شود. تا شامگاه دوشنبه مقامات اسرائیلی از کشته شدن حدود ۸۰۰ شهروند اين کشور خبر دادند و مقامات فلسطینی نیز گفتند در حملات تلافی‌جویانۀ اسرائیل به نوار غزه صدها نفر کشته و بیش از دو هزار نفر مجروح شده اند.
از شواهد چنین برمی‌آید که شبه‌نظامیان حماس توانسته‌اند از نزديکی چندین پست مرزی ارتش اسرائیل عبور کنند، چند پاسگاه پلیس و ارتش و چندین شهرک اسرائیلی را محاصره و تصرف کنند و ساکنان آن‌ها را بکشند و یا به گروگان بگیرند.
در همان حال، شلیک هزاران راکت به‌صورت همزمان توسط حماس توانست بر سپر دفاع ضد هوایی اسرائیل موسوم به «گنبد آهنین» غلبه کند و با فرود آمدن در نقاط مختلف کشور تلفات و خسارات قابل ملاحظه‌ای به جا بگذارد.
نهادهای امنیتی - اطلاعاتی آمریکا و متحدانش نیز که برای پیش‌بینی حملۀ ارتش روسیه به اوکراین از عملکرد خود راضی بودند، نتوانستند حملۀ حماس را پیش‌بینی کنند و مثل اسرائیل غافلگیر شدند.
به احتمال فراوان آن‌ها نیز چگونگی وقوع این حملۀ غافلگیرانه و نقایص در سیستم‌های هشداردهنده را با دقت بررسی خواهند کرد تا از وقوع این حالت در درگیری احتمالی آمریکا و چین بر سر تایوان پیشگیری کنند.
یک مقام سابق امنیتی غربی که خواست نامش نامش فاش نشود، چنین گفته است: «قاعدتاً باید علائمی از هشدار در مورد وقوع حمله مشاهده می‌شد. یا حماس به‌شکلی عمل کرده است که هیچ رد‌پایی به جا نگذاشته و یا سرنخ‌ها و ردپاهایی در سیستم‌های امنیتی پیشرفته ضبط شده اما به درستی معنا نشده‌اند.»
مجموعه ساز‌و‌کارهای امنیتی اسرائیل، از گشت‌زنی پهپادهای مجهز به فناوری تشخیص چهره گرفته تا کنترل سختگیرانۀ نوار مرزی غزه با اسرائیل و اختصاص تجهیزات و نیروی انسانی وسیع به شنود الکترونیکی در سطح منطقه، یکی از پیشرفته‌ترین و فشرده‌ترین زیر‌ساخت‌های امنیتی در سراسر جهان است.
براساس بیانیۀ ناتو، دریادار هلندی رابرت باوئر، رئیس کمیته دفاعی این پیمان، با هدف آموختن از تجارب لشکر غزه ارتش اسرائیل و «آشنایی با قابلیت‌های نظامی نوآورانه» ۱۰ روز پیش به اسرائیل سفر کرده بود.
مدیرکل وزارت دفاع اسرائیل اردیبهشت امسال گفت این کشور در آستانه بدل شدن به یک «ابرقدرت» هوش مصنوعی است و با استفاده از این فناوری تصمیم‌گیری و تجزیه و تحلیل را بسیار ساده و سریع کرده است.
حوادث روزهای اخیر نشان می‌دهد که رهبران دولت و فرماندهان ارتش اسرائیل در این زمینه دچار اعتماد‌به‌نفس افراطی شده‌اند. این می‌تواند برای سایر کشورها نیز که بیش از حد به وعدۀ شرکت‌های خصوصی تولیدکنندۀ این نوع فناوری و کارآمدی محصولات‌شان در تحلیل داده‌ها و سیستم‌های هشداردهنده اتکا می‌کنند، یک زنگ خطر جدی باشد.
این نوع فناوری‌ها برای رده‌بندی و تجزیه و تحلیل حجم بزرگ داده‌ها به‌خصوص در سامانه‌های گستردۀ رادار و یا سونار نقش کلیدی دارند، ولی نتیجۀ عملکرد آن‌ها به جمع‌آوری اطلاعات خام بستگی دارد. در منطقۀ شهری و پر رفت‌و‌آمدی نظیر غزه تجزیه و تحلیل و تعبیر درست از تحرک افراد کار ساده‌ای نیست.
حملات هوایی اسرائیل که از روز شنبه شروع شد و حملات زمینی آن به غزه که به احتمال فراوان به‌زودی آغاز خواهد شد، فرصتی برای انتقام گرفتن و در‌عین حال اعادۀ آبروی تمامی تشکیلات نظامی و امنیتی اسرائیل و صنعت فناوری دیجیتال داخلی است که تأمین‌کنندۀ تجهیزات آن است.
اسرائیل ادعا می‌کند که در حملات قبلی به غزه هر بار از اطلاعات امنیتی دقیق‌تر و حملات هدفمندتر استفاده کرده است. با این همه، در حملات اردیبهشت ۱۴۰۰ دست کم ۳۰۰ فلسطینی غیرنظامی کشته شدند. در حملات روزهای اخیر و آینده نیز اهدافی مورد حمله قرار می‌گیرند که اطلاعات مربوط به آن‌ها طی ماه‌ها و حتی سال‌های قبل جمع‌آوری شده است.
پنهان شدن در روز روشن
وضعیت ویژۀ نوار غزه به حماس کمک کرده است تا حملۀ خود را پنهان کند. در نوار غزه که جنبش حماس در سال ۲۰۰۷ کنترل آن را به دست گرفت، حدود دو میلیون ۳۰۰ هزار نفر در نوار باریکی که حدود ۵۰ کیلومتر با اسرائیل مرز مشترک دارد، زندگی می‌کنند. ساخت‌وساز شهری فشرده در نوار غزه به حماس کمک کرده است تا تجهیزات و ماشین‌آلاتی نظیر بلدوزر را بدون استفاده از روش‌های ارتباطی که می‌توانند شنود شوند، در نزدیکی حصار مرزی پنهان کند و هنگام شروع حمله به‌سرعت از آن‌ها بهره بگیرد.
شاید هیچ‌گاه مشخص نشود که پیکارجویان حماس چه مدتی قبل از شروع عملیات فرمان حمله را از فرماندهان خود دریافت کرده‌اند، ولی با توجه به نفوذ جاسوسان و خبرچین‌های اسرائیل در سازمان‌های فلسطینی، به‌احتمال فراوان فرماندهان حماس خبر این عملیات را تا آخرین لحظات ممکن مخفی نگاه داشته‌اند.
حتی یک هشدار قبلیِ چند ساعتی و یا چند دقیقه‌ای می‌توانست از شدت غافلگیری ارتش اسرائیل و ساکنان شهرک‌های همجوار با نوار غزه بکاهد.
تحرکات پیکارجویان حماس در آخرین لحظات قبل از شروع حمله و تمرین‌های مربوط به این عملیات، از جمله آموزش پاراگلایدر برای پرواز از روی دیوار مرزی، احتمالاً به‌دلیل تعطیلات مذهبی سوکوت که تا روز جمعه ۱۴ مهر، درست شب قبل از وقوع حمله، ادامه داشت رهگیری نشده است.
سؤال مهم دیگر برای اسرائیل و تمام جهان این است که سایر دولت‌ها و نیروهای نیابتی آن‌ها چه اطلاعاتی در این زمینه داشته‌اند.
یعکوو دلال، سخنگوی اسبق نیروهای مسلح اسرائیل، در مقاله‌ای در روزنامۀ تایمز اسرائیل نوشت نهادهای اطلاعاتی و امنیتی این کشور در پاییز امسال معتقد بودند که خطر بسیار بزرگ‌تر احتمال حملۀ حزب‌الله لبنان است.
اسرائیل هنوز هم ممکن است بر این باور باشد که حملۀ حماس در واقع پیش‌درآمد حمله از جنوب لبنان است. حزب‌الله لبنان روز یکشنبه اعلام کرد که در همبستگی با «مردم فلسطین» سه نقطه در اسرائیل را گلوله‌باران کرده است.
علاوه‌بر این، بعید نیست که دولت اسرائیل اکنون تا حدی اعتماد خود به مصر را از دست بدهد که وعده داده بود امنیت مرزهای خود با نوار غزه را تضمین می‌کند.
این حمله در عین حال باعث عدم اعتماد به حکومت قطر نیز خواهد شد که میزبان رهبران سیاسی حماس است و ماه گذشته برای بازگشایی گذرگاه‌های مرزی بین غزه و خاک اسرائیل بین حماس و اسرائیل میانجی‌گری کرد.
البته نباید فراموش کرد که دو کشور مصر و قطر در صورت مذاکرۀ اسرائیل با حماس برای آزادی گروگان‌ها همچنان بهترین کانال تماس هستند.
اما با توجه به انتشار گزارش‌هایی در مورد این‌که برخی از قربانیان حمله و گروگان‌ها شهروندان آمریکا و سایر کشورها هستند، حماس ممکن است از سوی آمریکا نیز مورد تهدید و حتی حمله قرار بگیرد. در آن صورت قابلیت‌های امنیتی- اطلاعاتی آمریکا و متحدانش علیه این گروه به کار گرفته خواهد شد.
مناسبات منطقه‌ای پیچیده
حماس اعلام کرده که هدف اصلی این حمله آزاد کردن مسجد الاقصی در اورشلیم (بیت‌المقدس) است که در ماه‌های اخیر صحنۀ رویارویی و کشمکش بين یهودیان افراطی و فلسطینیان بوده. حماس با این اقدام قصد دارد از احساسات ضد اسرائیلی و به‌طور مشخص در سطح منطقه مخالفت‌ها با دولت دست‌راستی بنیامین نتانیاهو بهره‌برداری کند.
این موضوع به‌علاوۀ خشم ناشی از حملات گستردۀ اسرائیل به نوار غزه ممکن است اقدامات دیپلماتیک واشینگتن برای به ثمر رساندن معامله بین اسرائیل و عربستان سعودی را به‌شدت پیچیده و دشوار کند. ناکام ماندن و حتی به تأخیر افتادن این توافق بدون شک به نفع ایران خواهد بود.
حمایت سریع جمهوری اسلامی ایران از حملۀ حماس و ادعاهای قدیمی دولت اسرائیل در مورد کمک نظامی تهران به حماس، سوءظن دولت اسرائیل به دخالت مستقیم تهران در این حمله را تشدید خواهد کرد. هرچند سخنگوی وزارت خارجۀ جمهوری اسلامی گزارش‌های رسانه‌ای مبنی بر دخالت تهران را رد کرده است.
وضعیت در نوار مرزی اسرائیل با سوریه که بخشی از آن در کنترل گروه «حکومت اسلامی» است نیز غیرقابل پیش‌بینی است.
در داخل سوریه نیز که علاوه‌بر ایران و روسیه، چین نیز بدون سروصدا حمایت خود از رژیم بشار اسد را افزایش داده، غیرقابل پیش‌بینی است. نیروهای کُرد که آمریکا از آن‌ها حمایت می‌کند نیز بخش قابل توجهی از خاک سوریه را در کنترل خود دارند. هفتۀ گذشته آمریکا اعلام کرد که یک پهپاد ترکیه را که برای نیروهای خودش و پیکارجویان کُرد تهدید تلقی می‌کرد، سرنگون کرده است.
همۀ این موارد نشان می‌دهد که در پی تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، وضعیت منطقه آشفته‌تر شده است. آمریکا و متحدان غربی آن اسرائیل را تحت فشار قرار داده‌اند که مناسبات خود را با روسیه کاهش دهد.
علاوه‌بر این، تا حدودی هم موفق شده‌اند دولت اسرائیل و شرکت‌های فناوری جدید این کشور را مجبور کنند که مناسبات مالی رو به گسترش با چین را کاهش دهند.
ماه گذشته داوید بارنئا، رئیس موساد، در یک کنفرانس گفت اسرائیل نگران است که روسیه، در ازای دریافت پهپاد، به ایران فناوری و تسلیحات پیشرفته بدهد. رهبران حماس چند ماه پیش خبر دادند که با سرگی لاورف، وزیر خارجه روسیه، در مسکو ملاقات کرده‌اند.
در پی حملۀ اخیر حماس، مسکو بار دیگر بر حمایت خود از تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی تأکید کرده و خواستار آتش‌بس شده است. از سوی دیگر مقامات اسرائیلی به‌شکل مستقیم از چین به دلیل محکوم نکردن حماس انتقاد کرده‌اند.
حمایت مسکو و پکن و یا تشویق حماس در انجام حملۀ اخیر به خاک اسرائیل حتی به‌طور ضمنی و از کانال ایران یک ریسک بسیار بزرگ است و بعید به نظر می‌رسد.
اما مقامات روسیه و چین با دقت جزئیات درگیری بین حماس و اسرائیل را زیر نظر خواهند داشت و تلاش خواهند کرد هر آن‌چه می‌توانند برای جنگ‌‌های فعلی و احتمالی خود در آینده از آن بیاموزند.
