در سالی که جهان زیر سایه شوم جنگ و مناقشههای جهانی و ناآرامیهای جهان قرار داشت، دنیای علم به مسیر خود ادامه داد.
از بازسازی موسیقی از روی امواج مغزی گرفته تا ایمپلنتهایی که به بازیابی توان ازدسترفته بیماران آسیبدیده کمک میکند، از تصاویر خیرهکننده تلسکوپ فضایی جیمز وب گرفته تا پیشرفتهای داروهای مبتنی بر ویرایش ژنی، از نخستین گامها بهسوی کند کردن روند آلزایمر تا آغاز عصر تازه ماهوارههای اینترنتی مدار نزدیک زمین، از ادعاهای عجیب درباره وجود بیگانگان تا تلاش دانشمندان برای برقراری ارتباط صوتی با نهنگها و پیشرفت در ساخت تراشههای رایانههای کوانتومی تنها بخش کوچکی از تلاشها و داستانهای مهم سال گذشته در جهان علم و فناوری است.
جهان پر شتابی که عملاً امکان انتخاب فهرستی از مهمترین رویدادها را به امری نزدیک به محال بدل میکند.
بااینحال این سه رویداد از جهات مختلف بر ذهن و فکر ما اثر گذاشتهاند. رویدادهایی که یا چشم ما را با افقهای بزرگتر بازکرده یا اینکه اثری گریزناپذیر بر حیات ما روی این سیاره خواهند داشت.
۳) سلامی از فضا به تهران
جهان نجوم و فضا همیشه یکی از جذابترین حوزههای علم به شمار میروند جایی که با آخرین سرحدات شناختهشده روبرو میشویم و تلاش میکنیم تا گامی از مرزهای دانستهها خوب بیرون بگذاریم جایی که شرایط دشوار و ناآشنا، مهارتهای فنی و فناوری ما را به چالش میکشد و باعث میشود فناوریهایی توسعه یابد که بسیاری از آنها بعدتر روی زمین کاربرد پیدا کنند.
سال ۲۰۲۳ سرشار از داستانهای کاوشهای فضایی و یافتههای نجومی بود اما دراینبین سیاره شناسان پس از سالها توانستند نمونهای از خاک یک سیارک را به زمین برگردانند و آن را در آزمایشگاه بررسی کنند. موفقیت اوزیریس رکس و نمونههایی که به زمین آورد کریسمسی زودهنگام برای سیاره شناسان را رقم زد که تا چند سالی ادامه مییابد.
اما در فضا خبر دیگری بهطور خاص جامعه ایرانیان و ایرانیتبارها را متوجه خود کرد و آن زمانی بود که سرهنگ دوم یاسمین مقبلی، فرماندهی و مهار اژدها (کپسول دراگون) را بر عهده گرفت و تیم تازه فضانوردان را به ایستگاه فضایی برد.
این نخستین سفر این فضانورد ایرانیتبار آمریکایی است اما او مقاصد دورتری را در برنامه خود دارد. او عضو تیمی است که قرار است بار دیگر به ماه بازگردند و شاید راه را برای سفر به مریخ آماده کنند.
سفر مداری یاسمین مقبلی که برای و تماشای خانه مادریاش را به همراه داشت برای بسیاری از نوجوانان و جوان ایرانی الهامبخش بود و نگاه آنها ر ا متوجه آسمان کرد.
۲) زمین سوزان
سال ۲۰۲۳ سال زمین تبدار بود. سالی که با فصل داغ و آتشسوزیهای وسیع در نقاط مختلف جهان همراه بود، در نهایت به گرمترین سال در تاریخ ثبت دمای سیاره ما بدل شد.
سرعت روند سریع بروز اثرات گرمایش زمین از قبل هم پیشگرفته است. در ایران این گرمترین سال با اخبار نگرانکننده از سوی دریاچه ارومیه آغاز شد تا زمانی که برای نخستین بار عملاً آبی درون نگین فیروزهای ایران باقی نماند.
تلاشها برای مهار روند گرمایش زمین در حالی ادامه دارد که برخی از مهمترین بازیگران حاضر به ایفای نقش خود نیستند.
اجلاس تغییرات اقلیمی در امارات عربی متحده به کانونی برای مجادلات بدل شد. کشورهای نفتخیز با ادعای کارآمدی فناوری جذب کربن در منشأ، سعی داشتند تا حتی از درج عبارت تلاش بهسوی حذف تدریجی منابع سوخت فسیلی مخالفت کنند و اگرچه در نهایت این عبارت در متن آمد اما بسیاری از شرکتها و کشورهای نفتی اعلام کردهاند که به فعالیتهای خود به شکل پیشین ادامه خواهند داد.
زمان برای مهار اثرات تغییرات اقلیم به گفته دانشمندان کمتر از قبل و پیچیدگیهای سیاسی و اقتصادی برای مقابله با چالش شدیدتر از هر زمانی است.
این داستانی است که قطعاً سال آینده هم در صدر موضوعات مهم مؤثر بر زندگی بشر باقی خواهد ماند.
۱) طلیعه عصر «هومَص»
سالی که گذشت را باید سال «هومص» نامید. ابزارهای متنوع و متعدد مبتنی بر هوش مصنوعی وارد زندگی روزمره مردم شدند و صدر خبرهای جهان را به خود اختصاص دادند.
از چت جیپیتی تا بارد و جمینی، و هزاران محصول مبتنی بر آن در حالی بخشهای متعددی از زندگی روزمره ما را تحت تأثیر قرار دادهاند که افقهای بینظیری را پیش روی انسان قرن ۲۱ بازکردهاند.
مانند هر فناوری پرقدرت و نوظهور دیگر، این فناوریها که تنها مناظر اولیه عصری است که در آن هومَص به شریکی برای انسان بدل میشود، همراه خود موجی از نگرانیهای متفاوت را به همراه دارد.
آیا این فناوری جایگزین انسان خواهد شد؟ آیا ممکن است این فناوری با ادامه رشدش به خودآگاهی برسد و ما شاهد ظهور گونه هوشمند تازهای روی سیاره باشیم؟ اگر چنین اتفاقی بیفتد هوش مصنوعی عمومی خودآگاه با ما چه رفتاری در پیش خواهد گرفت؟
دنیای پر بیم و امید هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ هم در کنار ما خواهد بود. اگرچه پیشبینی آنچه رخ خواهد داد شاید دشوار باشد اما با اطمینان بالایی میتوان گفت که همزیستی میان انسان و هومَص بیشازپیش خواهد شد.
