شرکت روسی «وتب پروئکت» که ویژهٔ نظارت بر اجرای طرح کریدور شمال-جنوب ایجاد شده است، به دولت روسیه توصیه کرده که از توافق با ایران دربارهٔ احداث قطعهٔ راهآهن رشت-آستارا منصرف شود.
ایران و روسیه در بهار سال ۱۴۰۲ با برقراری ارتباط ویدئویی روسای‌جمهور دو کشور دربارهٔ ساخت این قطعهٔ ۱۶۲ کیلومتری که حلقهٔ مفقودهٔ مسیر ریلی کریدور شمال-جنوب توصیف شده، به توافق رسیدند.
در روزهای اخیر ایگور لویتین مشاور رئیس‌جمهور روسیه که به عنوان سرپرست طرح کریدور شمال-جنوب منصوب شده، طی دهمین سفر خود به تهران به طرف ایرانی وعده داد که تمام توافق‌های حاصل شده در مرحلهٔ اجراست.
اما کارشناسان روس می‌گویند بهتر است مسکو وعده‌های خود به تهران را به فراموشی بسپارد و طرحی جایگزین اجرا کند.
ابتکار جدید روسیه
شرکت «وتب پروئکت» در چارچوب توسعهٔ کریدور شمال-جنوب معتقد است دولت روسیه به جای مشارکت با ایران در احداث مسیر ریلی رشت-آستارا، ساخت یک قطعهٔ راهآهن بین ایمیشلی در جمهوری آذربایجان و پارس‌آباد در ایران را مورد بررسی قرار دهد.
در چارچوب این طرح، ایجاد یک مسیر ریلی با عرض ۱۵۲۰ میلی‌متر از مرز روسیه تا بنادر جنوبی ایران از طریق آذربایجان در نظر گرفته شده. کارشناسان روس معتقدند از این مسیر می‌توان تا سال ۲۰۳۰ سالانه بیش از ۳۰ میلیون تن و تا سال ۲۰۴۰، تا ۸۰ میلیون تن بار از غلات گرفته تا فلزات، زغال‌سنگ و فرآوره‌های پتروشیمی حمل کرد. براساس این طرح، آغاز ساخت این قطعه در پایان سال آیندهٔ میلادی و تکمیل آن تا سال ۲۰۳۲ عملی‌ست. جزئیات دیگری در معرفی طرح جایگزین ارائه نشده.
علاقمندی کرملین به کریدور شمال-جنوب
ولادیمیر پوتین روز چهارم مهر در جلسهٔ ویژهٔ توسعهٔ صادرات روسیه مجدداً بر «چرخش به شرق» و گسترش همکاری با «کشورهای دوست» تاکید کرد و خواستار تکمیل مسیرهای جدید تجاری از جمله کریدور شمال-جنوب شد.
ایدهٔ کریدور شمال-جنوب - مسیر ترانزیتی از هند به شمال اروپا از طریق ایران و روسیه، به ۳۰ سال پیش بازمی‌گردد.
از حدود هفت هزار کیلومتر این مسیر، ۲۵۰۰ کیلومتر خطوط ریلی از طریق روسیه می‌گذرد و سپس به سه شاخه تقسیم می‌شود: دریایی بین بندرهای روسیه و ایران در دریای خزر، جاده‌ها و راهآهن شرقی از طریق ترکمنستان و جاده‌های غربی از طریق آذربایجان. در مسیر غربی پس از تکمیل خط راهآهن رشت-آستارا قرار است یک مسیر ریلی نیز از روسیه به ایران از طریق آذربایجان برقرار شود و پس از عبور از ایران ادامه این مسیر بندر چابهار را به بمبئی متصل می‌کند.
کریدور شمال-جنوب بارها به عنوان مسیر رقیب کانال سوئز معرفی، و ارزیابی شده است که رسیدن بار از این راه از شمال روسیه تا هند بین ۲۰ تا ۲۵ روز می‌طلبد و این در حالی‌ست که برای حمل آن از طریق کانال سوئز حدود ۴۰ روز زمان نیاز است. در عین حال این طرح دست‌کم دو دهه روی کاغذ باقی مانده بود.
ماریا نیکیتینا صاحب‌نظر در امور حمل‌ونقل در گزارش «دورنمای کریدور شمال-جنوب» دربارهٔ موانع تکمیل کریدور شمال-جنوب می‌نویسد: «تحریم ایران که تاثیر آن هم در بی‌میلی صاحبان بار به استفاده از مسیر این کشور و هم در عدم‌توانایی مالی تهران برای سرمایه‌گذاری از مهم‌ترین موانع است. از سوی دیگر، روسیه همواره به غرب توجه داشته و تنها پس از قطع روابط با کشورهای غربی، نگاه مسکو به جنوب و شرق جدی شده است. اما توسعهٔ زیرساخت اقتصادی و لجیستیک و پیدا کردن مشوق‌های مالی برای طرحی که زیربنای آن سیاسی-ژئوپلیتیک است، زمان‌بر و دشوار به نظر می‌رسد».
به گزارش تحلیلگران اطلاعات بازار جهانی «وسلز ویلیو» (VesselsValue)، در ماه‌های اخیر رفت‌وآمد کشتی‌ها در کانال سوئز عمدتاً به دلیل ناامنی ناشی از حملات حوثی‌های یمن، بین ۴۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافته؛ در عین حال در ماه گذشته ۴۲۷ کشتی باری حامل ۲۷.۹ میلیون تن کالا به علاوهٔ ۲۰۲ تانکر حامل ۱۶.۶ میلیون تن مایعات از کانال سوئز عبور کرده‌اند.
مطابق آمار رسمی دولت روسیه، طی شش ماه گذشته حمل و نقل از طریق مسیر دریایی کریدور شمال-جنوب با رشد ۵۰ درصدی به ۲.۸ میلیون تن رسیده. همچنین ۷.۸ میلیون تن از مسیر جاده‌ای و ۱.۶ میلیون تن از مسیر ریلی حمل شده است.
مشارکت روسیه در ساخت راهآهن رشت-آستارا
از زمان سفر دو سال پیش رئيس‌جمهور روسیه به ایران، کریدور شمال-جنوب مشخصاً مورد توجه ویژهٔ او قرار گرفت و به گفتهٔ ایگور لویتین مسئول این پروژه در کرملین، تصمیم دولت روسیه برای کمک به ایران برای ساخت راهآهن رشت-آستارا با توجه شخص رئیس‌جمهور روسیه حاصل شده.
همزمان با اعلام این توافق در اردیبهشت ۱۴۰۲، سال ۲۰۲۷ به عنوان تاریخ تکمیل مسیر ریلی رشت-آستارا اعلام شده بود اما اواسط تابستان گذشته روسیه تاریخ تکمیل این طرح را یک سال دیرتر از برآوردهای قبلی اعلام کرد.
به گزارش شرکت راهآهن روسیه هزینهٔ احداث راهآهن رشت-آستارا یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو است. توافق شده بود که روسیه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون یورو به ایران وام می‌دهد. در ابتدا توافق شده بود وام روسیه با سود شش درصد به ایران ارائه شود اما اواخر سال گذشته ایران اعلام کرد که سود این وام به سه درصد تقلیل یافته است.
ایگور لویتین طی سفر خود به تهران در اواخر شهریور گذشته از «اختصاص بودجه برای اجرای این پروژه» خبر داد و افزود: «بانک روسی وتب مطابق دستور در حال اجرای آن است».
در تازه‌ترین گزارش «وتب پروئکت» (شعبهٔ ویژهٔ کریدور شمال-جنوب در بانک وتب) اعلام کرد مسیر ایمیشلی- پارس‌آباد «به‌صرفه‌تر، کارآمدتر و سریع‌تر» از تکمیل راهآهن رشت-آستارا است.
آیا روسیه توافق به ایران را زیر پا می‌گذرد؟
ماریا نیکیتینا، صاحب‌نظر در مسائل کریدور شمال-جنوب، معتقد است که هرچند تلاش بسیاری برای تدارکات ساخت راهآهن رشت-آستارا شده اما برخی موانع، در وهلهٔ نخست مشکل خرید زمین از صاحبان آن، این طرح را به بن‌بست رسانده است.
آرکادی ایوانوف، مدیر شرکت «ترانس‌آسیا لجیستیک»، با اشاره به این‌که ساخت تونل و پل در مسیر رشت-آستارا هزینه‌بر و زمان‌بر است، به خبرگزاری اسپوتنیک گفت: «اگر ایران هزینهٔ آن را پرداخت کند، مشکلی نیست اما اگر قرار است روسیه پول بدهد، مشخص نیست این سرمایه‌گذاری برای ما سودآور باشد یا نه». ضمناً به گفتهٔ او، «روشن نیست سیاست ایران چگونه خواهد بود. شنیدید رئيس‌جمهور این کشور در سازمان ملل چه گفت؟»
سخنان اخیر مسعود پزشکیان رئيس‌جمهور ایران در نیویورک واکنش گسترده‌ای در روسیه داشته و با این بدبینی همراه بوده که برخلاف دولت سیزدهم، دولت جدید ایران برای احیای روابط مثبت با غرب تلاش می‌کند و گسترش همکاری با روسیه در اولویت نباشد.
ماریا نیکیتینا به خبرگزاری اسپوتنیک گفت: «نابسامانی‌های منطقهٔ خاورمیانه و قفقاز بیش از بیست سال است که مانع اجرای کریدور شمال-جنوب بوده و همچنان تاثیرگذار است. مشخصاً کارشناسان وتب نمی‌توانستند تغییر لحن ایران را پیش‌بینی کنند اما تصادفاً پیشنهادهایشان با واقعیت جدید وفق داده شده».
به گزارش خبرگزاری رسمی «اسپوتنیک»، دولت روسیه لغو توافق‌های موجود با ایران در رابطه با رشت-آستارا را اعلام نکرده و هنوز نمی‌توان این طرح را منتفی دانست.
