نزدیک به سه دهه گذشت و مردم حتی صدای مجتبی خامنه‌ای را نشنیدند؛ تنها عکس‌هایی از او در بیت رهبر، راهپیمایی‌ها و مراسم ترحیم در مساجد منتشر شده بود.
تا این‌که این پشت پردهٔ سیاست ایران اول مهرماه ۱۴۰۳ در یک کلیپ ویدئویی با کیفیت پایین و صدا و لحنی ضعیف گفت او به درس خارج فقه خود در حوزه علمیه قم پایان می‌دهد و پدرش هم در جریان این تصمیم او قرار ندارد.
این‌که چرا بعد از یک روز از شروع سال تحصیلی جدید او کلاس درس خود را که گفته شد نزدیک به ۷۰۰ شاگرد داشته، تعطیل کرده، نامعلوم است.
چه دلایلی باعث اتخاذ این تصمیم شده است و آیا باید آن را راهی به سوی جانشینی موروثی آیت‌الله علی خامنه‌ای ۸۵ ساله دانست که با کهن‌سالی و انواع بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کند؟
«ایشان آقاست نه آقازاده!»
«ایشان» مجتبی خامنه‌ای است که آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی به منتقدان داخلی گوشزد کرد، تنها از لفظ «آقا» برای پسرش استفاده کنند.
سال ۱۳۸۴ مهدی کروبی، نامزد شکست‌خورده انتخابات ریاست‌جمهوری، علی خامنه‌ای را متهم کرد که پسرش مجتبی در جریان انتخابات، از نامزدی محمدباقر قالیباف حمایت کرده است.
کروبی افشا کرد وقتی یکی از «بزرگان» به آیت‌الله خامنه‌ای گفته که «آقازاده حضرت‌عالی در انتخابات از فلان کس حمایت می‌کند»، آقای خامنه‌ای پاسخ داده: «ایشان آقاست نه آقازاده!»
این جمله نام مجتبی خامنه‌ای را وارد فضای سیاسی ایران کرد. نه صرفاً به‌عنوان گزینه جانشینی رهبر آینده، بلکه در آن زمان، به‌عنوان یک چهره پشت‌پرده تحولات سیاسی؛ پرده‌ای که از آن روز تا به امروز، گاهی کنار زده می‌شود تا این «آقا» بیشتر دیده شود.
آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ۸۵ ساله جمهوری اسلامی شش فرزند دارد.
پسرانش مصطفی، مجتبی، مسعود، میثم و دخترانش بشری و هدی نام دارند؛ مجتبی، متولد ۱۳۴۸ پسر دوم رهبر جمهوری اسلامی است.
مجتبی می‌خواهد «معمم» شود
مجتبی خامنه‌ای در سال ۱۳۷۸ زمانی که به خواستگاری زهرا حداد عادل دختر غلامعلی حدادعادل رفت، هنوز «معمم» نبود.
همسر آیت‌الله خامنه‌ای، سال ۱۳۷۷ بعد از مرحله اول خواستگاری، «استخاره» کرد؛ اما نتیجه استخاره بد آمد و ماجرا متوقف شد.
یک سال بعد، مادر مجتبی دوباره استخاره کرد؛ این بار نتیجه خوب آمد و خواستگاری ادامه پیدا کرد.
قبل از مراسم عروسی، آیت‌الله علی خامنه‌ای در دیدار با غلامعلی حدادعادل به او می‌گوید: «من پولی برای خرید خانه ندارم. خانه‌ای اجاره کرده‌ایم که مصطفی و مجتبی هر کدام در یک طبقه زندگی می‌کنند. با دخترت صحبت کن تا فکر نکند عروس رهبر شدن به معنای زندگی خاصی است. اگر او بخواهد به این زندگی وارد شود، کمی مشکل است. مجتبی هنوز معمم نیست و می‌خواهد به قم برود، درس بخواند و روحانی شود، این‌ها را به او بگو تا بداند.»
مجتبی «روحانی» شد
مجتبی خامنه‌ای به حوزه علمیه رفت و روحانی شد.
در بین فرزندان رهبر جمهوری اسلامی، مجتبی خامنه‌ای را شبیه‌ترین فرزند هم از نظر چهره و هم از نظر فکری به علی خامنه‌ای می‌دانند.
محمدحسین خوشوقت برادر همسر مصطفی خامنه‌ای می‌گوید: «معروف است که در میان آقازاده‌های مقام معظم رهبری، حاج آقا مجتبی شبیه‌ترین فرزند به ایشان هستند. چه از نظر چهره و چه از نظر ویژگی‌های فردی و اجتماعی. ولی این به معنای این نیست که ایشان در مسائل سیاسی کشور دخالت می‌کنند. البته ممکن است به خاطر جایگاهی که ایشان دارد، مورد مشورت برخی قرار گیرد. اما این که بدخواهان می‌گویند ایشان منشا اتفاقات سیاسی در کشوراست، نه این طور نیست.»
خوشوقت توضیح نمی‌دهد مجتبی خامنه‌ای در چه زمینه‌هایی و از چه جایگاهی مورد مشورت برخی قرار می‌گیرد و چرا همین جایگاه را به‌طور مثال مصطفی خامنه‌ای فرزند اول رهبر جمهوری اسلامی ندارد تا مورد مشورت برخی قرار بگیرد؟
فريدالدين حداد عادل برادر همسر مجتبی خامنه‌ای در گفت‌وگو با سالنامه «مثلث» (اسفند ۸۹) نیز «نگاه و بينش» مجتبی خامنه‌ای را کاملا با رهبر جمهوری اسلامی «همگون و همسو» می‌داند که «هر جا تکليف باشد و دستور رهبری، ايشان به وظيفه خود عمل می‌کنند.»
محمدحسین خوشوقت نیز معتقد است گزینه جانشینی مجتبی «شایعه‌سازی برخی محافل و رسانه‌های بیگانه است تا شائبه موروثی بودن رهبری را پدید آورند».
اما این شایعه‌سازی محافل و رسانه‌های بیگانه نبوده است.
مهدی تاج‌زاده، امام جمعة بهارستان، شهریور ۱۴۰۱ گفته بود: «چه اشکال دارد آقا مجتبی که خاری است در چشم دشمنان و صفات رهبری را هم دارد امور مردم را به عهده گیرد... چنانچه مجتبی خامنه‌ای جای پدرش بنشیند، اصلا و ابداً به معنای موروثی شدن حکومت ایران نیست.»
پیش از این هم، آیت‌الله عبدالکریم فرحانی، عضو وقت مجلس خبرگان رهبری، گفته بود: «دشمنان بدانند آقا سلامت هستند و خدای ناکرده زبانم لال، سایه آقا نباشد بحمدالله فرزندانی تربیت کرده‌اند که یکی از آن‌ها به درجه اجتهاد رسیده و لازم باشد با رای اکثریت خبرگان، رهبری شیعیان جهان را برعهده خواهد گرفت.»
همین حرف وحدیث‌ها بود که در مرداد ۱۴۰۱ میرحسین موسوی نخست‌وزیر سابق و رهبر معترضان به نتایج انتخابات سال ۸۸ ، در نامه‌ای از حصر خانگی، نسبت به جانشینی موروثی رهبری در ایران هشدار داد و نوشت: « بوی ستم‌شاهی به مشام می‌رسد. می‌گویند اگر سایه آقا نباشد بحمدالله فرزندانی تربیت کرده‌اند که با رای اکثریت خبرگان رهبری شیعیان جهان را به عهده خواهند گرفت... زبان‌شان لال، مگر سلسله‌های ۲۵۰۰ ساله بازگشته‌اند که فرزندی پس از پدرش به حکومت برسد؟... سیزده سال است که اخبار این توطئه شنیده می‌شود. اگر به‌راستی در پی آن نیستند، چرا یک بار چنین نیتی را تکذیب نمی‌کنند؟»
به فاصله کوتاهی مجلس خبرگان رهبری در بیانیه‌ای بحث جانشینی و موروثی خواندن را «شبهه‌پراکنی» خواند و گفت این نهاد به «شایسته‌گزینی و انتخاب اصلح» توجه دارد.
مجتبی «آیت‌الله» شد
تقریبا دو هفته بعد از نامه میرحسین موسوی، خبرگزاری حوزه علمیه قم (رسا) مجتبی خامنه‌ای را «آیت‌الله» معرفی کرد و در شهریور ۱۴۰۱ نوشت: قرار است او در این حوزه، درس «خارج فقه و اصول» را تدریس کند؛ درسی که به گفته این خبرگزاری، «مجتبی خامنه‌ای ۱۳ سال سابقه تدریس در آن را دارد».
به نظر می‌رسد خبرگان رهبری به جای خط کشیدن روی اسم مجتبی خامنه‌ای، کنار نامش یک «تیک سبز» زده است؛ چرا که به گفته محمود محمدی‌عراقی، عضو مجلس خبرگان، جانشینی مجتبی خامنه‌ای دست‌کم دوبار در مجلس خبرگان رهبری مطرح شده است.
هر چند که گفته شد از آیت‌الله علی خامنه‌ای برای بررسی نام مجتبی در خبرگان اجازه خواسته‌اند و او پاسخ داده: «نخیر؛ دور این مسأله را خط بکشید.» اما مخالفت‌های ظاهری آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به جانشینی پسرش، بیشتر ناشی از یک «شرم» است؛ شرم از متهم به موروثی شدن قدرت؛ همان انتقادی که حاکمان جمهوری اسلامی از جمله خود آیت‌الله خامنه‌ای به سلطنت پهلوی دارد:
«یکی از مرتجع‌ترین حکومت‌ها را داشتیم، سلطنت موروثی بود؛ یك نفر بمیرد، مردم مجبور باشند فرزند او را در هر سنّی، با هر شرایطی و با هر خصوصیّاتی، به حاكمیت مطلق خودشان قبول كنند؛ نه معیاری، نه علمی، نه تقوایی، نه عقلی،هیچ‌چیز ملاك نباشد.»
به روایت محمود محمدی‌عراقی، یک بار آیت‌الله محمد یزدی، رئیس سابق مجلس خبرگان و عضو کمیسیون تعیین رهبر، درباره صلاحیت علمی یکی از فرزندان رهبر بحثی مطرح می‌کند، رهبر جمهوری اسلامی وقتی این موضوع را می‌شنود با رد آن می‌گوید: «این کار شما شبهه مسئله موروثی بودن رهبری را ایجاد می‌کند».
با وجود این، آیت‌الله خامنه‌ای در دیدگاه دیگری بر این باور است که: «حکومت بر اساس ولایت در اسلام، با حکومت‌های مستبد و دیکتاتوری و یا سلطنت خاندانی و وراثت خالی که بدون فضایل شکل می‌گیرند سازگار نیست و اگر فردی بدون ارتباط با مردم، با وراثت و جانشینیِ نَسَبی - منهای فضایل و کیفیّات حقیقی که در حکومت شرط است - در رأس کار قرار گیرد، این ولایت نیست.»
به نظر می‌رسد از دیدگاه آقای خامنه‌ای اگر شخصی فضایل و کیفیات حقیقی را داشته باشد، وراثت و جانشینی نسبی، مانعی برای رهبری نیست.
نتیجه این که مجتبی برای جانشینی، باید فضایل و کیفیات حقیقی را بالا ببرد.
مجتبی «چهره مرموز و پشت‌پرده سیاست» شد
مجتبی خامنه‌ای در تمام این سال‌ها در گوشه کلاس‌ها و حجره‌های حوزه علمیه، فقط درس طلبگی و فقه و اصول نخواند و به یکی از مرموزترین چهره‌های پشت پرده سیاست و «بیت رهبر» نیز تبدیل شد.
هر چند محمود محمدی‌عراقی، عضو مجلس خبرگان و داماد آیت‌الله مصباح یزدی، می‌گوید «پسران رهبری هیچ مسئولیتی در کشور ندارند» اما هدایت در پشت‌پرده سیاسی، بدون پذیرفتن مسئولیت رسمی، خودش تاثیرگذارتر از هر مسئولیتی است.
محمد سرافراز، رئیس اسبق سازمان صداوسیما، تنها مقام جمهوری اسلامی است که بیش از همه به نقش پشت‌پرده و مرموز مجتبی خامنه‌ای در ساختار قدرت و تصمیم‌گیری‌های سیاسی اشاره کرده است.
او از حلقه و ارتباط مستقیم مجتبی و حسین طائب، رئیس سابق سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، یاد می‌کند و می‌گوید مجتبی به گزارش‌های امنیتی حسین طائب علاقه‌مند بود.
محمد سرافراز در گفت وگو با شهرزاد میرقلیخان، بازرس سابق صدا وسیما، همچنین به جلساتی اشاره می‌کند که بعد از پیروزی محمد خاتمی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۷۶ شکل گرفت؛ این جلسات درباره نحوه برخورد با پدیده خاتمی و یاران او بود که حاکمیت با آن‌ها سر سازگاری نداشت؛ مجتبی خامنه‌ای نیز در آن جلسات شرکت می‌کرد و نتیجه را به رهبر جمهوری اسلامی منتقل می‌کرد.
رئیس اسبق سازمان صداوسیما از حلقه و جلسات دیگری هم سخن می‌گوید که خودش، مجتبی خامنه‌ای، حسین طائب، حسین فدایی (رئیس فعلی دفتر بازرسی رهبر جمهوری اسلامی) در آن شرکت می‌کردند. موضوعات سیاسی کشور، انتخابات مجلس یا ریاست‌جمهوری، افراد پیشنهادی برای این پست‌ها و نحوه سازماندهی آن‌ها برای رای آوردن، ارائه گزارش‌های امنیتی از سوی طائب و... محور این جلسات بوده است.
در حلقه مجتبی خامنه‌ای علاوه بر چهره‌های امنیتی، نظامی و سیاسی همانند حسین طائب، چهره‌های دیگری مانند محمدباقر قالیباف (رئیس فعلی مجلس شورای اسلامی) نیز حضور دارند؛ همان چهره‌ای که مهدی کروبی اولین بار در سال ۱۳۸۴ گفته بود مجتبی خامنه‌ای به نفع محمدباقر قالیباف در انتخابات کار می‌کند.
با وجود این، تلاش این حلقه برای رساندن قالیباف به مقام ریاست‌جمهوری هربار ناکام مانده است و آخرین تلاش آن‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۳ بر باد رفت.
حسین طائب تیرماه ۱۴۰۱ به‌طور غیرمنتظره‌ای از سمت مهم خود برکنار شد اما همچنان جزء بازیگران پشت‌پرده سیاست و حلقه مجتبی خامنه‌ای است. چهره به‌شدت مرموز و تندی که محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور پیشین، در شهریور ۱۳۹۷ در موردش گفته بود او «تعادل ندارد» و «کارش پرونده‌سازی» است.
رقبای «مجتبی» حذف شدند
آیت‌الله علی خامنه‌ای ۸۵ ساله است؛ در کنار کهولت سن، با انواع بیماری‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند و در سال‌های اخیر، بحث جانشینی او بارها مطرح شده است.
در کمتر از یک دهه اخیر، رقبای بالقوه مجتبی خامنه‌ای یکی پس از دیگری از گردونه رقابت جانشینی رهبر آینده حذف شدند: محمود هاشمی شاهرودی و محمدتقی مصباح یزدی به‌دنبال یک دوره بیماری مردند؛ در مورد علت مرگ برخی نیز حرف و حدیث است، مانند اکبر هاشمی‌رفسنجانی؛ یا نحوه مرگ‌شان مشکوک است مانند ابراهیم رئیسی و یا همانند حسن روحانی هنوز زنده‌اند و بازیگران پشت پرده سیاسی روزی نیست که بی‌حیثیتش نکنند. همچنان که چهره‌هایی نیز هستند که نفوذی در لایه‌های سیاسی و امنیتی کشور ندارند مانند: محسن قمی عضو ارشد دفتر رهبر جمهوری اسلامی و علیرضا اعرافی و هاشم حسینی بوشهری دو نایب رئیس فعلی مجلس خبرگان رهبری.
مجتبی «ظاهر» و «غایب» شد
نزدیک به سه دهه گذشت و مردم حتی صدای مجتبی خامنه‌ای را نشنیدند. تنها عکس‌هایی از او در بیت رهبر، راهپیمایی‌ها و مراسم ترحیم مساجد منتشر شده بود.
تا این‌که این پشت پرده سیاست ایران اول مهرماه ۱۴۰۳ در یک کلیپ ویدئویی با کیفیت پایین و صدا و لحنی ضعیف گفت: «او به درس خارج فقه خود در حوزه علمیه قم پایان می‌دهد و پدرش هم در جریان این تصمیم او قرار ندارد».
این‌که چطور بعد از یک روز از شروع سال تحصیلی جدید او کلاس درس خود را که گفته شد نزدیک به ۷۰۰ شاگرد داشته، تعطیل کرده، نامعلوم است!
انفجار پیجرهای اعضای حزب‌الله لبنان و کنترل الکترونیکی-اطلاعاتی اسرائیل، برخی از مقام‌های جمهوری اسلامی را برای حفظ جان خود بسیار نگران کرده است.
برخی دیگر تعطیلی کلاس درس مجتبی خامنه‌ای را هم نه سیاسی و اعتراضی بلکه به‌دلیل «سیر و سلوک شخصی» می‌دانند. حجت‌الاسلام سعید صلح میرزایی عضو مجلس خبرگان می‌گوید: «آنچه علّت حقیقی تصمیم ایشان (مجتبی خامنه‌ای) می‌تواند باشد اقتدای ایشان به سیره علمای سلف است. علمای اخلاقی گاهی که درس خود را پررونق می‌دیدند برای تربیت نفس خود آن درس را تعطیل می‌کردند مگر این‌که حجّتی می‌یافتند تا با آن احتیاط اخلاقی خود، مخالفت کنند.»
گذشته از دلایل و انگیزه‌های مجتبی خامنه‌ای برای تعطیلی غیرمنتظره کلاس درس خود، آنچه مهم است جانشین رهبر فعلی اگر با مخالفت و اعتراض جدی و تاثیرگذار مردم صورت نگیرد، از درون «بیت رهبر» جمهوری اسلامی بیرون می‌آید؛ بیتی که ساختاری بسیار بزرگ با قدرت نظامی، امنیتی، رسانه‌ای و منابع سرشار اقتصادی و مالی دارد.
«دولت پنهان» جمهوری اسلامی که یک پای اصلی آن درون «بیت رهبری» شکل گرفته است فعلا برای رهبر آینده ایران، گزینه مناسب‌تری از مجتبی خامنه‌ای ندارد؛، مگر آن‌که قدرت و نگاه مردم تصمیم دیگری را در زمان خودش اراده کند.
