گفت‌وگوی علمای شیعه و سنی درباره فقه و حقوق زن

در نخستین برنامه «صدای دیگر» در سال نو از آنچه در استانبول در کنفرانس فقه اسلامی و چالش‌های پیش رو در مورد حقوق زنان در اسلام گذشت، آگاه می‌شویم و پس از مرور رویدادهای هشتم مارس در افغانستان به گفت‌وگو با مهربانو خواننده زن ایرانی می‌نشینیم که از محدودیت‌ها و ویژگی‌های آواز زنان ایرانی سخن می‌گوید.

کنفرانس شورای جهانی فقه اسلامی

هفته آخر اسفند دومین کنفرانس شورای جهانی فقه اسلامی در استانبول ترکیه با حضور جمعی از فقهای کشورهای مختلف کار خود را آغاز کرد. در این کنفرانس فقهای بیش از ۴۰ کشور جهان در کنار موضوعات دیگر به موضوع حقوق زنان نیز پرداختند.

سید سراج‌الدین میردامادی، روزنامه‌نگار از معدود شرکت‌کنندگان ایرانی حاضر در این سمینار بود. به گفته وی یکی از مهم‌ترین مسائل مطرح شده در این سمینار، بحث انتخاب شدن و حق انتخاب کردن زنان در نظام‌های سیاسی از منظر فقه اسلامی بود.

وی به رادیو فردا می‌گوید اکثر فقهای سنی و شیعه در انتخاب شدن و انتخاب کردن خانم‌ها به عنوان نماینده مجلس اتفاق نظر داشتند و معتقد بودند که از منظر فقه اسلامی و فقه سیاسی اسلام این بحث کاملاً پذیرفته است. اما انتخاب شدن زن به عنوان رئیس حکومت، در نظر فقه سیاسی، سبب بحث‌ها و گفت‌وگوهای بسیاری شد. شیعیان و اهل سنت عراق و لبنان غالباً بر این باور بودند که دلایل و مستنداتی در فقه اسلام بر ممانعت و حضور خانم‌ها در این بخش وجود ندارد و می‌شود حضور خانم‌ها در این بخش را نیز پذیرفت.

آقای میردامادی می‌افزاید که مخالفان این گروه بعضاً از حوزه‌های علمی و مکاتب فکری قم و منشأ گرفته از حضرات رسمی جمهوری اسلامی بودند. آنها که با این بحث مخالفت می‌کردند استدلال محکمی نداشتند.

در این کنفرانس همچنین مسئله حقوق زن در موضوع طلاق و حق مرد برای فسخ عقد به صورت یک جانبه مطرح شد. آقای میردامادی در این زمینه می‌گوید که برخی از فقهای شیعه معتقدند در شرط ضمن عقد خانم‌ها می‌توانند حق طلاق را بگیرند. برخی از فقهای مالکی نیز می‌گفتند که طلاق در میان اهل سنت مالکی دو طرفه است. بیشتر فقهایی که گرایش‌های سنتی داشتند معتقد بودند که تساوی حقوق زن و مرد لزوماً منجر به عدالت نمی‌شود. آنها تفاوت‌های فیزیکی، روحی و خلقتی میان زن و مرد را دلیلی برای نبودن برابری حقوق میان زن و مرد می‌دانستند.

یکی از مهم‌ترین نکات ضعف این کنفرانس عدم حضور زنان در آن بود. اقای میردامادی می‌گوید برخی از فقهای عراقی نسبت به این موضوع انتقاد کردند.

به گفته سیدابوالقاسم دیباجی دبیرکل شورای جهانی فقه اسلامی از مهم‌ترین مسائل مطرح شده در کنفرانس رسیدن به این نقطه نظر مشترک میان شرکت‌کنندگان بود. وی می‌گوید: «یک مفتی از عربستان سعودی به عدم حق رانندگی خانم‌ها در عربستان سعودی انتقاد داشت. بحث متعه یا ازدواج موقت توسط یک استاد اهل سنت تونسی‌تبار که از پاریس شرکت کرده بود، نسبت به فقه شیعه مطرح شد که آن را به عنوان نقض حقوق زنان مطرح کرد.»

کنفرانس در حالی به پایان رسید که هنوز مسائل حل نشده بسیاری در حوزه حقوق زن وجود دارد: بحث‌هایی مانند سنگسار و تطبیق آن با قوانین حقوق بشر، نابرابری دیه زن و مرد، حل نشدن نابرابری موقعیت زن و مرد در هنگام طلاق و مسائل عمده دیگر.

آقای میردامادی موانع سر راه حقوق زنان را بسیار جدی می‌داند و می‌گوید تجدیدنظرهایی که صورت می‌گیرد بسیار کند و جزئی است. مطالبات زنان با اینگونه اقدام‌ها فاصله بسیاری دارد و فقها همچنان می‌کوشند به متون مقدس خود مقید بدانند و فراتر نروند و این مانع اصلی است.

آقای میردامادی بر این عقیده است که این متون مقدس را باید چاره‌ای اندیشید وگرنه فقها و حقوقدانان اسلامی نمی‌توانند معضلات را به ویژه در زمینه حقوق زن حل کنند.

مشکلات زنان در افغانستان

در دومین بخش برنامه فهیمه هوسا خبرنگار رادیو آزادی در کابل با اشاره به مشکلات زنان افغانستان می‌گوید: مشکل عمده بر سر راه زنان در رسیدن به حقوق برابر، علاوه بر مسائل امنیتی کشور، رسوم و سنت‌های رایج ناپسند و حاکم در جامعه مردسالار افغانستان است. به باور وی این مشکلات سبب شده است که زنان افغان نتوانند سهم خود را در فعالیت‌های اجتماعی ایفا کنند.

بر اساس گزارش کمیسیون مستقل حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۹ نزدیک به دو میلیون دختر در مدارس کشور ثبت‌نام کرده‌اند اما به دلیل مسائل امنیتی تنها ۲۵ درصد دانش آموزان را دختران تشکیل می دهند. خانم هوسا درباره موانع سد راه دانش آموزان دختر در افغانستان می گوید: مسائل امنیتی، فقر و اقتصاد ضعیف و مردسالاری در برخی خانواده ها مانع از تحصیل زنان می شود.

با اینهمه زنان در افغانستان به موفقیت هایی هم دست یافته اند. ۲۵ درصد نمایندگان مردم در شورای ملی را زنان تشکیل می دهند. وزارت زنان این کشور نیز تلاش هایی برای از میان بردن محدودیت های زنان انجام داده است. خانم شهلا عطا نماینده مردم کابل در مجلس نمایندگان نامزدی خود را برای شرکت در دومین دور ریاست جمهوری افغانستان در سال آینده اعلام کرد. وی هدف از نامزدی خود را تحقق مردمسالاری و اجرای قانون دانست.

در بخش پایانی برنامه خانم مهربانو که به تازگی همراه گروه مهر متشکل از هفت زن ایرانی در جشنواره چشم انداز زنان در کارلز روهه در میان سی هنرمند دعوت شده به این جشنواره حضور داشت، در گفتگو با شهرام میریان از رادیو فردا از تجربیات و برنامه های هنری خود سخن می گوید. وی می گوید چند سال پیش که گروه مهر تشکیل شد قصد این نبود که یک گروه منحصر به زن باشد. خانم مهربانو که از هشت سالگی آواز را شروع کرده است می گوید آشنایی اتفاقی اش با خانم مهرعلی در تالار وحدت وی را به موسیقی کلاسیک و آواز ایرانی کشانده است. به اعتقاد وی موسیقی کلاسیک ایرانی موسیقی سنگینی است اما غمگین نیست.