حدس و گمان‌ها دربارهٔ آیندهٔ برجام و پیگیری تلاش‌های روسیه و ایران برای گسترش همکاری در سایهٔ شش ماه جنگ روسیه علیه اوکراین در رسانه‌های روس ادامه دارد.
مهم‌ترین سؤال این است که آیا ایران واقعاً می‌تواند به روسیه برای نجات از تحریم‌های روزافزون غرب کمک کند؟ سؤالی که پاسخ آن چندان روشن نیست.
احتمال احیای برجام
تحلیلگران روس معتقدند نشانه‌های واقعی از تمایل طرف‌های برجام برای احیای این توافق دیده می‌شود و حتی به یک قدمی احیای برجام نزدیک شده‌ایم. در حالی‌که آمریکا و ایران بر سر برجام توپ را به زمین یکدیگر می‌فرستند، روسیه منتظر است با احیای این توافق، برنامهٔ اتمی ایران تحت نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گیرد و لغو تحریم‌ها به گسترش روابط این کشور با ایران نیز کمک کند.
آیا روسیه «شبیه ایران» شده؟
هرچند روسیه پس از آغاز جنگ علیه اوکراین هدف تحریم‌های بی‌سابقه قرار گرفته و بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی بازار این کشور را ترک کرده‌اند، شهروندان روس فکر نمی‌کنند کشورشان به ایران شبیه شده و مطابق نظرسنجی تازهٔ لوادا سنتر، بیش از ۷۰ درصد اهالی مسکو نگران وضعیت کشور نیستند -البته در شرایط سانسور شدید و تهدید زندان برای همهٔ مخالفان جنگ و سیاست‌های کرملین، صداقت شرکت‌کنندگان نظرسنجی‌های اخیر در روسیه را زیر سؤال می‌برد.
به عقیدهٔ برخی تحلیلگران، هرچند وضعیت شهروندان روسیه به شهروندان ایران شبیه شده، توانمندی اقتصاد‌های دو کشور در مقابله با تحریم‌ها بسیار متفاوت است: از سویی، اقتصاد روسیه بسیار قوی‌تر است و موتور اصلی آن – فروش نفت و گاز هنوز چندان متأثر نشده اما از دیگر سو، برای مردم روسیه که به یکباره با انبوهی از محدودیت‌ها روبرو شده‌اند، پذیرش شرایط جدید سخت‌تر است.
راه‌حل پیشنهادی، توسعهٔ صنایع ملی و پر کردن بازار داخلی با محصولات «کشورهای دوست» است و در این شرایط، تجربه‌های ایران که طی چهار دهه یاد گرفته چگونه می‌توان در مقابل تحریم‌ها ایستادگی کرد، می‌تواند برای روسیه سودمند باشد.
بازار خودروی روسیه و چالش‌های آن برای ایران
روسیه و ایران در حاشیهٔ نمایشگاه خودروسازی مسکو که هفتهٔ گذشته برگزار شد و ایران در این نمایشگاه بزرگ‌ترین غرفه را به خود اختصاص داد، ۱۲ تفاهم‌نامه به ارزش ۷۰۰ میلیون یورو امضا کردند و به دنبال طرح‌های مشترک برای تولید و فروش خودرو و قطعه هستند.
صاحب‌نظران روس معتقدند حضور موفقیت‌آمیز ایران در بازار خودرو در روسیه به شرایط سیاسی و ژئوپلیتیک بستگی خواهد داشت و تنها به شرط عرضهٔ خودروهای ارزان‌قیمت امکان‌پذیر خواهد بود که با توجه به تعرفه‌ها و مالیات چندان آسان نیست.
مشکل گرانی خودروهای ایرانی در روسیه می‌تواند از طریق مونتاژ آنها در داخل روسیه حل شود اما به‌رغم گزارش‌های متعدد، هنوز هیچ توافق نهایی در این زمینه حاصل نشده. ضمناً به‌رغم افت ۵۰ درصدی تولید و کاهش ۷۰ درصدی فروش خودروهای جدید در روسیه طی شش ماه گذشته، مشتریان روس همچنان انتظار دارند خودروهایشان با کیفیت بالا و قیمت مناسب به دست‌شان برسد و توانایی ایران برای تحقق این خواسته هنوز جای سؤال دارد.
ایران در بازار خودروی روسیه با چین، هند و ترکیه رقابت خواهد داشت و همچنین باید توجه کند که دولت روسیه به دنبال تسهیل شرایط ورود خودروهای غربی از قزاقستان است، کشوری که میزبان بسیاری از کارخانه‌هایی شده که روسیه را ترک کرده‌اند.
از نفت و گاز تا کیف و کفش تا سبزیجات و گندم
مقامات روسیه و ایران از افزایش چشمگیر مبادلات تجاری بین دو کشور خبر می‌دهند و یادآوری می‌کنند سال گذشته حجم این مبادلات به چهار میلیارد دلار رسید که این رقم در روابط دو کشور بی‌سابقه است؛ البته همان سال تجارت روسیه با اتحادیهٔ اروپا حدود ۴۰۰ میلیارد دلار بود.
در پی تفاهم‌نامهٔ ۴۰ میلیارد دلاری شرکت ملی نفت ایران با گازپروم روسیه، وزیر نفت ایران اعلام کرد اکنون با روسیه برای توسعهٔ ۷ میدان نفتی و گازی قرارداد داریم، در مورد ۱۴ میدان دیگر مذاکره در حال انجام است و به‌زودی توافق سوآپ گاز بین ایران و روسیه نهایی خواهد شد.
نظر کارشناسان روس در این رابطه متضاد است: عده‌ای معتقدند طرح‌های بدین مهمی بدون عزم دولت‌ها برای اجرای آن اعلام نمی‌شد و دیگران می‌گویند در گذشته توافق‌های بسیاری با ایران حاصل شده بود که به جایی نرسیده و توافق‌های اخیر نیز مشخص نمی‌کند روسیه چه طرح‌هایی و با چه شرایطی در ایران انجام می‌دهد. همزمان احتمال ایجاد «اوپک گازی» بیشتر از گذشته ارزیابی می‌شود.
هرچند بسیاری از تحلیلگران روس معتقدند توجه اخیر روسیه به ایران تنها به دلیل تجربه‌های این کشور در دور زدن تحریم‌ها و برای دریافت کمک در قاچاق کالاهای غربی‌ست، اما برخی گزارش‌ها از مذاکرات فشرده برای ورود محصولات بیشتر ایرانی به بازار روسیه حکایت دارد.
برآورد می‌شود حدود هشت سال نیاز است تا روسیه بتواند نیمی از بازار کیف و کفش و لباس را با تولید داخلی تامین کند؛ ترکیه و چین نامزد اصلی برای اشباع بازار روسیه هستند اما به عقیدهٔ اتحادیهٔ فروشندگان روسیه، ایران نیز می‌تواند محصولات خود را در روسیه عرضه کند.
همچنین اعلام شده مهم‌ترین فروشندهٔ سبزیجات در روسیه که پیش‌تر سبزیجات ایتالیایی می‌فروخت قصد دارد آن را با محصولات ایرانی جایگزین کند. بازار روسیه با محصولات کشاورزی ایران به‌خوبی آشناست چراکه عمدهٔ صادرات ایران به روسیه همواره محصولات کشاورزی بوده و اگر دولت‌های دو کشور بتوانند شرایط پرداخت با ارزهای ملی را ایجاد کنند –که گام‌های جدی در این زمینه برداشته شده – احتمال می‌رود سهم ایران در بازار محصولات کشاورزی روسیه به طور اساسی افزایش یابد.
از سوی دیگر، ایران همچنان در صدر خریداران گندم از روسیه است. آمار شرکت کپلر حاکی‌ست ایران از ابتدای فصل جدید یعنی طی یک ماه و نیم گذشته ۳۳۰ تن گندم از روسیه وارد کرده؛ مطابق آمار اتحادیهٔ فروشندگان غلات روسیه، ایران طی این مدت ۹۲۸ هزار تن از روسیه گندم خرید و این در حالی است که روسیه طی این مدت ۱۲ درصد کمتر از همین مدت در سال گذشته گندم صادر کرد و با مشکلات روزافزون لجیستیک دست به گریبان است، اما افزایش صادرات ریلی و همچنین از طریق دریای خزر به ایران پیگیری می‌شود.+
انتظار می‌رود تسهیل مقررات گمرکی و ترانزیت که هفتهٔ گذشته توافق آن بین روسیه، ایران و آذربایجان امضا شد، به افزایش تجارت بین روسیه و ایران کمک کند.
حضور ایران در جشنوارهٔ فیلم مسکو
در حالی‌که قرار است جشنوارهٔ فیلم ونیز در حمایت از فیلمسازان و هنرمندان زندانی و تحت فشار از سوی حکومت‌ها، برنامهٔ ویژه فیلمسازان ایرانی زندانی برگزار کند، جشنوارهٔ فیلم مسکو که هفتهٔ گذشته آغاز به کار کرد برای سینمای حکومتی ایران آغوش باز کرده و در جشنوارهٔ امسال که در شرایط جنگ و تحریم برگزار می‌شود، ۱۰ اثر از سینماگران ایرانی در بخش‌های مختلف به نمایش گذاشته شده از جمله «بدون قرار قبلی» ساختهٔ بهروز شعیبی در بخش مسابقهٔ اصلی شرکت می‌کند.
همزمان در شهر یکاترینبورگ نخستین جشنوارهٔ فیلم کشورهای اوراسیا برگزار شد که ایران نیز در آن حضور داشت. مهدی فرد قادری کارگردان و فیلمنامه‌نویس ایرانی که به عنوان داور مسابقه در آن شرکت کرد، نظرات خود را دربارهٔ شباهت‌ها و تفاوت‌های روسیه و ایران و ساخت فیلم در شرایط انزوای بین‌المللی با نشریهٔ محلی در میان گذاشته است.
فعالیت سازمان اطلاعات شوروی در ایران در اواخر دورهٔ جنگ سرد
خبرگزاری رگنوم گزارشی مشروح دربارهٔ فعالیت سازمان اطلاعات شوروی در آسیا در دهه‌های ۶۰ تا ۸۰ میلادی منتشر کرد که بخشی از آن به ایران اختصاص یافته است.
براساس این گزارش، مأموران کاگب که وظایفشان هم جاسوسی دربارهٔ فعالیت ایران و هم دربارهٔ طرح‌های منطقه‌ای آمریکا بود، در شرایط بسیار دشوار زیر نظر ساواک، سیا و موساد عمل می‌کردند و در عین حال موفق شده‌اند هم دربارهٔ سیستم جاسوسی ایران، هم دربارهٔ پایگاه سیا که در سفارت آمریکا در تهران مستقر بود و هم دربارهٔ «گروه کمکی تحقیقاتی» (Research Support Group) که همراه با ساواک علیه شخصیت‌های حقوقی و حقیقی در اتحاد شوروی تحقیق می‌کردند و حتی در مسکو فعال بودند، اطلاعات کسب کنند.
از این گزارش همچنین برمی‌آید سازمان اطلاعات شوروی سابق در پایگاه‌های اطلاعات الکترونیکی آمریکا: در ایران مامور داشت: در روستایی در شرق مشهد که برنامهٔ فضایی و پرتاب موشک شوروی از پایگاه بایکونور را پیگیری می‌کرد؛ در روستایی در مرز ترکمنستان و در بهشهر در کرانهٔ دریای خزر. اما براساس این گزارش، پس از انقلاب اسلامی و پایان فعالیت سیا در ایران، کاگب بر کسب اطلاعات دربارهٔ تحولات داخلی در ایران متمرکز شد و پیوسته برآورده‌های خود از وضعیت این کشور را به مسکو ارسال می‌کرد.
