شهر بیت‌اللحم یا بیت‌لَحم زادگاه عیسی مسیح بیشترین تدارکات را برای برگزاری آیین عشای ربانی مسیح در شب کریسمس آماده کرده و دهها هزار زائر از سراسر جهان در انتظار آغاز این آیین، به این شهر مقدس رفته‌اند.
اما جشن کریسمس در حالی امسال بار دیگر فرا رسیده‌است که امیدهای دیرینه فلسطینی‌ها برای برگزاری نخستین عید کریسمس در یک کشور مستقل در پایان سال ۲۰۱۱، جامه عمل نپوشیده‌است و مردم مسیحی در بیت‌اللحم، شهر زادگاه مسیح همانند سایر سرزمین‌های فلسطینی تا رسیدن به استقلال، به «ستاره»ای چشم دوخته‌اند که معجزه زندگی آنان را محقق کند.
زادگاه مسیح در حالی از هفته‌ها پیش جامه عید پوشیده و مملو از زائران از شرق و غرب عالم شده‌است که باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، وعده داده بود که استقلال فلسطین تا سپتامبر ۲۰۱۱ عملی شده باشد.
در همین حال، کریسمس امسال در حالی سایه خود را بر اماکن مقدس مسیحی انداخته‌است که در پی اقدام سیاسی محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی که درخواست استقلال کشور فلسطین را در روز اول مهر به سازمان ملل متحد ارائه کرد، جامعه جهانی برای پذیرا شدن کشور مستقل فلسطین با فشار اخلاقی بیشتری روبروست.
هر چند کمیته ویژه برپا شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بررسی درخواست فلسطینی‌ها به تازگی درخواست ارائه شده از سوی محمود عباس را نپذیرفت اما حدود یکصد و سی کشور دنیا، به طور یک‌جانبه، کشور مستقل فلسطین را به رسمیت شناختند و نمایندگی سیاسی فلسطینی‌ها را به سطح سفارت ارتقاء دادند.
دو ماه پیش از کریسمس امسال، فلسطینی‌ها به دستاورد سیاسی بزرگی نیز رسیدند؛ یونسکو، نهاد فرهنگی، آموزشی و علمی سازمان ملل متحد دو ماه پیش، عضویت کامل فلسطین را پذیرفت و دو هفته پیش از آن نیز در آیین رسمی، پرچم فلسطین در کنار پرچم سایر کشورهای عضو یونسکو، بر فراز ساختمان این نهاد در پاریس برافراشته شد.
محمود عباس و سلام فیاض، نخست‌وزیر تشکیلات فلسطینی نیز هر چند که خود مسیحی نیستند اما امسال نیز همانند سالهای پیش در آیین‌های کریسمس شخصاً در کلیسای زایش یا «ولادت» در بیت‌اللحم شرکت می‌کنند؛ آیین عشای ربانی که با حضور نماینده دربار واتیکان در «سرزمین مقدس» انجام می‌شود و مراسم آن از تلویزیون‌های بسیاری از کشورهای مسیحی پخش می‌شود.
مسیحیان فلسطینی مقیم ببیت‌اللحم در وب‌سایت خود نوشته‌اند: «بیت لحم، زادگاه پدر و شبان ما در دو هزار سال پیش، امروزه شهری است در حصار دیوارها و یک زندان مجازی است اما نور نجات‌بخش مسیح به خاموشی نگراییده‌است و انسان‌هایی با حسن نیت به نیازها پاسخ فوری داده‌اند به گونه‌ای که نور مسیح همچنان به روشنی فروزان است».
با وجود ادامه سرخوردگی‌های سیاسی، این شهر مهم کرانه باختری از هفته‌ها پیش خود را برای پذیرایی از زائران بین‌المللی آماده کرده بود و جنب‌وجوش و شادمانی در کوی و برزن‌های این شهر باستانی و مذهبی ایجاد کرده‌است.
این روزها و به‌ویژه در شب کریسمس، حضور گردشگران مذهبی به کسب‌وکار رستوران‌ها و هتل‌های نسبتاً خوب و مجللی که پس از دو انتفاضه خونین در بیت‌اللحم برپا شده‌است، رونق خوبی بخشیده‌است.
شهر بیت‌اللحم در ده کیلومتری جنوب اورشلیم قرار دارد اما بدلیل وجود ساخت‌وساز از سوی اسرائیل در امتداد اورشلیم، تقریباً جدا کردن اورشلیم از بیت‌اللحم امکان‌ناپذیر است و حتی پیش‌شماره تلفن آن و اورشلیم (۰۲) نیز یکسان است هرچند که دولت فلسطینی پیش‌شماره بین‌المللی ۹۷۰ و اسرائیل پیش شماره ۹۷۲ را قبل از پیش‌شماره یکسان شهر، رعایت می‌کنند.
در طول تاریخ، بیت‌اللحم زیر فرمانروایی اقوام و حکومت‌های متعدد بوده‌است؛ از رومی‌های بیزانس و ایرانیان گرفته تا اعراب در نتیجه لشکرکشی‌های عمر بن الخطاب، دوران حکومت صلیبیون، امپراتوری عثمانی و قیمومیت بریتانیا که رد پای خود را براین شهر هنوز حفظ کرده‌است اما بی‌تردید سالهای دو دوران انتفاضه خونین، بیشترین تأثیرات و ویرانی‌های روحی و روانی را در آن بر جای نهاد.
بیت‌اللحم برای یهودیان نیز جنبه تقدس دارد؛ آرامگاه راحل، همسر یعقوب پیامبر، در حومه بیت لحم واقع است. بیت لحم زادگاه داوود پیامبر نیز محسوب می‌شود که در آن زمان در زیر سلطه سبط «یهودا» بود. داستان «طومار روت» (در عبری: «مگیلات روت») نیز روایتی است در باره بیت لحم.
از زمان برپایی تشکیلات خودگردان فلسطینی در اوت ۱۹۹۳ پس از امضای توافق‌های اسلو میان دولت وقت اسرائیل با سازمان آزادیبخش فلسطین، بیت لحم زیر اختیارات حکومت خودمختاری بوده‌است و هر چند شهری «مقدس» به‌شمار می‌آید اما شهردار فلسطینی آن، در طول سالهای بسیار یکی از شخصیت‌های حزب کمونیست فلسطینی است؛ دکتر ویکتور بطارسه که خود زاده یک خاندان مسیحی مشهور است و امروز علناً این شهر را «شهری مسلمان» می‌نامد.
بیت لحم تنها از سال ۱۹۹۵ به عنوان «شهر» شناخته شد و امروز در حدود ۲۳ کیلومتر مربع آن، حدود ۱۹۰ هزار نفر به‌عنوان جمعیت آن ثبت شده‌اند اما در عمل، تعداد کمتری در آن زندگی می‌کنند هر چند که به‌دلیل تراکم زیاد جهانگرد و زائر، گاهی کوی و برزن‌های آن مملو از جمعیت است.
حکومت خودگردان توجه زیادی به رونق گردشگری در این شهر دارد و اصولاً هر سال در این ایام مقدس، حضور زائران بسیار از سراسر جهان، رونق خوبی به گردشگری در کرانه باختری، اورشلیم و نیز به بخش‌های مقدس مسیحی در اردن می‌دهد.
بیت‌اللحم که در طول سده‌ها شهری مسیحی‌نشین بود، اکنون کمترین شمار مسیحیان را در تاریخ خود دارد و مسلمانان در آن کاملاً دست بالا را یافته‌اند و مسیحیان باقیمانده نیز اکثراً سالخوردگانی هستند که فرزندان و نواده‌هایشان در غرب زندگی می‌کنند.
حدود چهل درصد از جمعیت شهر، ظاهراً مسیحی است اما در حقیقت، شمار مسیحیان آن کمتر از این میزان است زیرا مسیحیان بسیاری از افرادی که رسماً در شمار ساکنان هستند، به اروپا و آمریکای شمالی مهاجرت کرده‌اند و تنها بستگان یا خانه‌ای در بیت لحم دارند.
بیت‌لحم
تنها از شمار مسیحیان در بیت لحم کاسته نشده‌است بلکه در همه «ارض مقدس»، تعداد مسیحیان رو به کاهش نهاده است؛ امری که دلایل متعدد اقتصادی و سیاسی دارد و مهم‌ترین آنها اذیت و آزارهایی است که از سوی متعصبان اسلامی و تسلط اسرائیل متوجه زندگی مسیحیان بوده‌است.
در حالی که مسیحیان شهروند اسرائیل و نیز مسیحیان کرانه باختری از وضع نسبتاً بهتری برخوردارند اما مسیحیان فلسطینی مقیم غزه همچنان در شرایط بسیار سختی هستند. از ژوئن ۲۰۰۷ در پی تسلط یک‌جانبه حماس بر غزه، کلیساهای مسیحیان در این باریکه مورد تعرض‌های بسیاری از سوی متعصبان اسلامی قرار گرفت به گونه‌ای که محمود عباس با بیان این فجایع، آشکارا اشک می‌ریخت.
امسال با نهاده شدن مرهمی بر زخم عمیق خصومت میان فتح و حماس، آیین‌های کریسمس و سال نو مسیحی در فضای تفاهم بهتری میان جناح‌های فلسطینی برگزار می‌شود؛ همین چهارشنبه گذشته بود که خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس و محمود عباس، رئیس تشکیلات فلسطینی و رهبر فتح در قاهره دومین دیدار خود در یک ماه اخیر را برگزار کرده و بر سر پایان دادن به خصومت چندساله، به «توافق‌های بیشتری» دست یافتند.
مسیحیان اندک باقیمانده در غزه نیز امسال اجازه یافته‌اند که برای حضور در این مراسم به بیت لحم وارد شوند همانگونه که هزاران زائر مسیحی از شمال اسرائیل، به ویژه از شهر ناصره، جایی که مسیح سالهای نوجوانی خود را در آن گذراند، در شب کریسمس به بیت لحم آمده‌اند.
پایان انتفاضه خونینی که از سال ۲۰۰۰ تا اواسط ۲۰۰۵ زندگی اعراب و اسرائیلی‌ها را در دور تسلسلی از خشونت و خون انداخته بود، دشوارترین سالهای زندگی مسیحیان نیز بود به گونه‌ای که به جای برگزاری جشن، به عزاداری و برگزاری تظاهرات و راهپیمایی اقدام می‌کردند.
آماری نیز که اسرائیل این روزها منتشر کرد از این نظر جالب است که مسیحیان جدیدی نیز به پیروان کلیساهای منطقه افزوده شده‌اند که این افراد اتفاقاً از روسیه آمده‌اند اما شناسنامه و گذرنامه اسرائیلی گرفته اند؛ آنها دهها هزار نفر از روسی‌هایی هستند که بدلیل آنکه یکی از بستگانشان یهودی بوده‌است، از «حق مهاجرت به اسرائیل» برخوردار شده‌اند اما با رفتن به کلیساهای مسیحیان، موجب افزایش شمار مسیحیان در این سرزمین‌ها شده‌اند.
امسال با کمک نهادهای حامی «ارض مقدس» از آمریکا و کشورهای دیگر، صدها تن از کودکان مسیحی فلسطینی مقیم بیت لحم و کرانه باختری و غزه از کمک‌های لازم در آستانه کریسمس برخوردار شدند و کمک‌های بیشتری از جهان مسیحی به جوامع مسیحی فلسطینی اعطاء شده‌است.
با بهره‌گیری از حضور دهها هزار زائری که برای گذراندن این ایام به «سرزمین مقدس» آمده‌اند، کنسرت‌ها و آیین‌های فرهنگی و هنری بسیاری نیز در روزهای اخیر برگزار شد چرا که به قول پدر فرانسیسکانی پیرباتیستا فیتزهابالا، از پدران مقدس مسیحی نماینده واتیکان در «سرزمین مقدس»، موسیقی می‌تواند ابزاری بدون مرز برای گستراندن پیام صلح باشد.
در راستای همین دیدگاه است که از جمله بیستم دسامبر، ارکستر جوانان فلسطینی در شهر بیت لحم با رهبری خوان دیوید مولانو، برای «زندگی و صلح در بیت لحم و ارض مقدس» موسیقی نواخت که این کنسرت، روز بیست و پنجم دسامبر نیز از شبکه تلویزیونی مهم ایتالیایی «رای ۳» در روز کریسمس پخش می‌شود.
عید میلاد به روایت تاریخ
عید میلاد، یادآور زادروز عیسی مسیح، از سوی همه تیره‌ها و طبقه‌بندی‌های مختلف و متعدد مسیحیت برگزار می‌شود هر چند که همه این فرقه‌های مسیحیت در مورد تاریخ شب بیست و چهارم به روز بیست و پنجم دسامبر به عنوان شبی که به گفته آنان «ستاره فروزان تلاءلو زد و مسیح زاده شد»، اتفاق نظر ندارند؛ مسیحیان ارتدکس در روسیه، اوکراین و نیز بسیاری از کلیساهای شرقی شب ششم ژانویه به هفتم ژانویه را براساس گاهشمار یولیانی روز میلاد مسیح می‌دانند در حالی که ارامنه روز میلاد و روز غسل تعمید مسیح را همزمان در ششم ژانویه جشن می‌گیرند.
کلیسای کاتولیک رومی و پیروان آیین پروتستان، کریسمس را در شب بیست و چهارم دسامبر و روز بیست و پنجم دسامبر جشن می‌گیرند.
به هر روی، ایام دوازده‌روزه میان ۲۵ دسامبر تا جشن خاج‌شویان در ششم ژانویه، مملو از آیین‌های مذهبی مهم است.
واژه کریسمس به مفهوم «آیین عشای ربانی در روز مسیح» است که در انگلیسی قدیم به معنی «جشن مسیح» بوده‌است که در همین حال، به جشن «انقلاب زمستانی» نیز اشاره دارد؛ امری که با آیین‌های شب یلدای ایران باستان، پیوندی تنگاتنگ دارد؛ شبی که از پس از آن طول روزها بلندتر می‌شود و از دیرباز آن را رفتن به سوی خورشید و زایش دانسته و جشن می‌گرفته‌اند.
کلیسا جشن زادروز میترا (براساس باور مهرپرستی)، خدای نور و روشنایی، را با جشن بزرگداشت زادروز مسیح که «عهد جدید» او را نور و روشنی جهان می‌نامد، جایگزین کرد و مورخان می‌گویند که کلیسا با این امید که پیروان آیین میترا را به آیین مسیحیت وارد کند، این گزینه و امکان را در برابر آنها نهاد که به عنوان بزرگداشت زادروز مسیح، جشن‌های پیشین خود در مهرپرستی را ادامه دهند.
گرچه انجیل‌های چهارگانه در «عهد جدید»، تولد عیسی مسیح را با جزئیات شرح می‌دهد، ولی هیچ تاریخی در آنها ذکر نشده‌است و مورخان اتفاق نظر ندارند که مسیحیان از چه زمانی رویداد میلاد مسیح را برگزار کرده‌اند.
اما این باور بیشتر پذیرفته شده‌است که برای نخستین بار در سال ۲۲۱ پس از میلاد بوده‌است که بر اساس نوشته‌های اولین مورخ مسیحی؛ سکستوس ژولیوس افریکانوس بود که روز بیست و پنجم دسامبر به عنوان میلاد مسیح یاد شده‌است.
مسیحیان بر این باورند که میلاد مسیح، تحقق نبوتی است که در عهد عتیق (تورات) در زمینه ظهور مسیحی از نوادگان داوود ذکر شده بود؛ «مسیحی که خواهد آمد تا جهان را از گناهان برهاند و پلی میان آفریننده و انسان‌های زاده او باشد.»
تزیین درخت کاج در بسیاری از سرزمین‌های جهان به بخش جدایی‌ناپذیر از آیین‌های کریسمس مبدل شده است؛ بابانوئل نیز که از سده چهارم به بعد به نمادی از این مراسم تبدیل شد، در طول سده‌ها تنها چهره‌ای برای پروتستان‌های هلندی بود اما در پی کوچ هلندی‌ها به آمریکای شمالی در قرن شانزدهم، «سنت نیکولاس» به «سانتا کلاوز» یا بابا نوئل تغییر نام یافت و مشهورتر شد.
اما عید نور ایرانیان و جشن میلاد مسیحیان، با عید نور و روشنایی یهودیان؛ عید «حنوکا» نیز همزمان است. یهودیان براین باورند که در ۲۷۶۱ سال پیش از این که سرزمین مقدس به اشغال امپراتوری یونان در آمده بود، قوم مکابی در میان یهودیان در برابر اشغالگران یونانی به قیام برخاست و آنان را شکست داد و نور شمعدان آنها هشت روز افروخته ماند و این کمکی معجزه‌آسا برای قوم در بند بود.
در همین حال که این روزها، یهودیان شمعدان‌های «حنوکیا» را برمی‌افروزند، مسیحیان مقیم این سرزمین در کنار دهها هزار زائر از سراسر جهان، از اورشلیم و دیگر مناطق باستانی، به سوی بیت‌لحم روان هستند.
براساس انجیل، عیسی مسیح از مریم باکره در اصطبلی بدنیا آمد که اکنون کلیسای میلاد در شهر بیت لحم به‌روی آن قرار دارد. به گفته انجیل، روح مسیح پس از مصلوب شدن در شرق اورشلیم در جایی «به عروج رفت» که اکنون کلیسای قبر در آن قرار دارد.
کلیسای قبر تا مساجد عمر و الاقصی و دیوار نُدبه یهودیان و بیت‌المقدس یهود در شرق اورشلیم فاصله‌ای بسیار اندک دارد.
تمامی این مراکز مقدس برای پیروان ادیان سه‌گانه توحیدی در یک مساحت بسیار کوچک گرد آمده‌اند و به همین دلیل است که شهر بیت‌المقدس/اورشلیم اهمیت حیاتی و سیاسی مهمی در سراسر جهان یافته و حساسیت‌ها نسبت به آن زیاد است و تعیین سرنوشت سیاسی این شهر باستانی و مذهبی، یکی از معضلات اصلی در روند راکدمانده صلح اسرائیلی- فلسطینی است.
