پایگاه داده باز ایران،پروژه نوآوری است برای جمع‌آوری داده‌های مربوط به ایران در یک جا و ارائه آنها در قالب‌هایی که به راحتی قابل دسترس باشند. رادیو فردا با همکاری این نهاد مجموع مقالاتی را منتشر می‌کند.
بحران‌های محیطزیستی در ایران به آستانه دردناکی رسیده است. در وصف این موقعیت، توجه به همین نکته کافی است که از میان مقامات و مردم هیچ‌کس نه منکر بحران است و نه ابعاد بسیار گسترده آن.
در چنین فضایی، بسیاری از نگاه‌ها به میزان بودجه سالانه دولت در حوزه محیط‌زیست معطوف می‌شود و بسیاری از خود می‌پرسند که آیا بودجه دولت در حوزه محیط‌زیست تناسبی با ابعاد بحران‌ها دارد؟ در این یادداشت میزان بودجه‌های جاری و عمرانی حوزه محیط‌زیست از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۵ و سهم حدود ۰.۱ درصدی و ناچیز آن از کل بودجه عمومی و تولید ناخالص داخلی ایران، مورد بررسی قرار گرفته است.
ذکر این نکته در اینجا ضروری است که بررسی‌های این یادداشت محدود به اعداد ذکر شده در قوانین بودجه است، اعدادی که در طی زمان ثابت شده است. به‌ویژه در حوزه بودجه عمرانی همواره بیشتر از ارقام محقق شده در انتهای سال بوده است.
سهم محیط‌زیست از بودجه عمومی و اقتصاد ایران
از بودجه عمومی بیش از ۳۳۵ هزار میلیارد تومانی دولت ایران در سال ۱۳۹۵، سهم محیط‌زیست کمی کمتر از ۴۵۰ میلیارد تومان بوده است. سهمی که نشان می‌دهد از هر ۱۰۰۰ واحد مخارج دولت در بودجه تنها کمی بیشتر از یک واحد آن صرف حفاظت از محیط‌زیست می‌شود.
این عدد در سال ۱۳۸۷ نیز برابر با ۱۱۸ میلیارد تومان بوده است که سهمی مشابه را در کل مخارج بودجه عمومی کشور نشان می‌دهد. بودجه‌ای که بخش بزرگی از آن هرساله صرف هزینههای جاری سازمان‌های متولی حوزه محیط‌زیست می‌شود. هزینه‌هایی مانند حقوق و دستمزد پرسنل، رفت و آمدها و هزینههای روزمره سازمان‌ها که ماهیت اثرگذاری بلندمدت ندارند و سهم آن در سال ۱۳۹۵ با فرض تحقق کامل بودجه عمرانی، بیش از ۵۵ درصد بوده است.
بااین‌همه، همان‌طور که در نمودار ۱ نشان داده شده است در همه سال‌های مورد بررسی اعداد اختصاص داده‌شده به محیط‌زیست چنان ناچیز بوده است که به‌واقع در آن سهم ۰.۲ درصد در سال ۱۳۹۱ با سهم ۰.۰۹ درصد در سال ۱۳۹۲ تفاوت چندانی را نشان نمی‌دهد.
از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد که در اقتصاد ایران در سال ۱۳۸۷ به ازای هر ده‌هزار واحد ارزشی که تولید شده است تنها سه واحد آن به بودجه حفاظت از محیط‌زیست تبدیل شده است. عددی که در سال ۱۳۹۵ نیز ۴ واحد از هر ده‌هزار واحد ارزش تولیدی بوده است.
سرانه بودجه محیط‌زیست در ایران (به قیمت ثابت)
ممکن است گفته شود که این بودجه‌ها باوجود ناچیزی روندی روبه‌رشد داشته‌اند. نگاهی به روند تغییرات بودجه سرانه محیطزیستی شاید در این زمینه بتواند گره‌گشا باشد. با در نظر گرفتن قیمت‌های ثابت، در سال ۱۳۸۷ به ازای هر ایرانی حدود ۲۵۰۰ تومان صرف حفاظت از محیط‌زیست شده است. عددی که در سال ۱۳۹۵ به ۲۲۵۰ تومان رسیده است.
این کاهش سرانه در حالی رخ داده است که در سال‌های اخیر بر تعداد و دامنه بحران‌های محیطزیستی در ایران افزوده شده است و مدیریت هریک از این بحران‌ها هزینههای سرسام‌آوری را می‌طلبد. برای مثال می‌توان به مورد دریاچه ارومیه اشاره کرد که براساسگفته‌های عیسی کلانتری مدیر ستاد احیای این دریاچه، احیای آن در مرحله اول به هزینه‌ای ۵ تا ۷ میلیارد دلاری نیاز دارد. تامین این عدد مانند تامین سرانه‌ای حدود ۲۵۰ هزارتومان به ازای هر نفر است که خود نشان‌دهنده وضعیت پیچیده محیط زیست در ایران است که در آن مدیریت یکی از بحران‌ها نیازمند بودجه‌ای بیش از ۱۰۰۰ برابر بودجه سالانه کل حوزه محیط‌زیست است.
جمع بندی
به نظر می‌رسد در بررسی آمارهای مربوط به بودجه محیط‌زیست در ایران ناچیز بودن اعداد و ارقام بیش از هرچیز دیگری به چشم می‌آید.
برای مقایسه وضعیت ایران با وضعیت سایر مناطق جهان می‌توان بهآمار ارائه شده توسط اتحادیه اروپا اشاره کرد. در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴ سهم بودجه حفاظت از محیط‌زیست از تولید ناخالص داخلی این اتحادیه ۲.۱ درصد بوده است.
بودجه‌ای ۳۰۰ میلیارد دلاری برای کل کشورهای اتحادیه اروپا، که سرانه هر نفر از ساکنین اتحادیه از حفظ محیط زیست را به ۵۹۰ دلار می‌رساند. بدیهی است که ایران و اتحادیه اروپا تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند، با این‌حال سرانه بودجه حفاظت از محیط‌زیست در اروپا بیش از ۱۰۰۰ برابر سرانه این بودجه در ایران است که خود حکایت فاصله بسیارر زیاد ما با استانداردهای جهانی است.
به نظر نمی‌رسد برای دولتی که سالانه به هرنفر ۵۴۰ هزارتومان یارانه نقدی پرداخت می‌کند، افزایش جهشی بودجه سرانه محیط‌زیست از ۲۲۵۰ تومان به رقمی بالاتر کار ناممکنی باشد. ضمن اینکه بر اساس تبصره یک ماده ۳۸ قانون مالیات بر ارزش افزوده، سالانه مالیات نسبتا سنگینی تحت عنوان عوارض صنایع آلاینده دریافت و به شهرداری‌ها داده می‌شود.
عدد دقیق مربوط به منابع حاصل از این مالیات از طرف دولت گزارش نشده است ولی در سخنان شفاهی مقامات دولتی اعدادی بین یک تا سه هزار میلیارد تومان به طور سالانه برای آن تخمین زده شده است. منابعی که تخصیص بخشی از آن به حوزه محیط‌زیست ممکن است بودجه محیط‌زیست در ایران را دگرگون کند.
در انتها ذکر این نکته لازم است که سالانه ممکن است بودجه‌های دیگری نیز از اعتبارات استانی یا بودجه‌های سایر سازمان‌ها به این حوزه اختصاص داده شود، اما اطلاعاتی از کم و کیف آنها در دسترس نیست. از همین‌رو در این یادداشت فقط اعداد مندرج در قوانین بودجه مورد بررسی قرار گرفته است.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
این گزارش با استفاده از این داده‌ها از پایگاه داده باز ایران نوشته شده است:
شاخصکلبهایکالاهاوخدماتمصرفیدرمناطقشهریايران (شاخصتورم) درسال‌های ۱۳۹۴ - ۱۳۱۵
برآورداعتباراتهزينه‌ایوتملکدارایی‌هایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۵
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۴
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۳
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۲
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۱
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۰
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۸۹
برآورداعتباراتهزينهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۸۸
اعتباراتتملکدارایی‌هایسرمایه‌ایبرحسباموروفصلدرسال ۱۳۸۸
برآورداعتباراتهزینه‌ایبرحسباموروفصلدرسال ۱۳۸۷
اعتباراتتملکدارایی‌هایسرمایه‌ایبرحسباموروفصلدرسال ۱۳۸۷
محصولناخالصداخلیوارزشافزودهرشتهفعاليت‌هایاقتصادیكشوربهقيمت‌هایجاریازسال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵
_(million_EUR_and_%25_of_GDP)_YB16.png){kind=link}