بالاخره پس از آنکه رهبر جمهوری اسلامی ایران حکم ریاست قوه قضائیه ایران را به آیت‌الله صادق لاریجانی ابلاغ کرد، روز دوشنبه مجلس معارفه با او و تودیع با سلفش محمود هاشمی شاهرودی روز دوشنبه برگزار شد.
به این احکام دادگاه خبرساز صد نفری که برخی از آنان در اعتراضها به انتخابات ۲۲ خرداد بازداشت شده اند، در دوران ریاست آقای صادق لاریجانی صادر خواهد شد. این احکام از اولین محکه‌های عدالت در دوره پنجمین رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.
در این میان در کارنامه دو دوره ریاست آقای هاشمی شاهرودی، چه کامیابی ها و ناکامیابی‌هایی به چشم می‌خورد؟ به ویژه که در دو دوره ریاست او، هم پرونده‌های خبرسازی مانند دادگاه متهمان حمله به کوی دانشگاه تهران و پرونده قتل‌های سیاسی زنجیره‌ای پائیز ۱۳۷۷ را می‌توان سراغ گرفت و هم پرونده قتل زهرا کاظمی، خبرنگار عکاس ایرانی کانادایی در زندان و دادگاه اخیر صد نفر از متهمان در پی اعتراض‌های گسترده به نتایج اعلام شده انتخابات ۲۲ خرداد و شکنجه و بدرفتاری با زندانیان در بازداشتگاه کهریزک و هم لوایحی مانند لایحه حمایت از خانواده و حمایت از حقوق کودکان و تلاش برای محدود کردن اجرای مجازات سنگسار و احکام قصاص.
آقای هاشمی شاهرودی در آغاز کار گفت: «ویرانه ای را تحویل گرفته»، اما آنچه را برجای گذاشته چه می‌توان نام داد؟
این پرسش را با سه حقوقدان در میان گذاشته ایم: عبدالکریم لاهیجی، وکیل و کارشناس پیش کسوت حقوق و نایب رئیس جوامع جهانی دفاع از حقوق بشر در پاریس و در تهران با دو حقوقدان و وکیل دادگستری: نسرین ستوده و محمدحسین آغاسی.
رادیو فردا: آقای آغاسی، ارزیابی شما از کارنامه آقای هاشمی شاهرودی در این دو دوره ریاست بر قوه قضائیه ایران چیست؟
محمد حسین آغاسی: می دانید که رهبری یکی از مجتهدان را برای ریاست قوه قضائیه انتصاب می‌کند. این درحالی است که او معمولاً از چند و چون مسائل قوه قضائیه اطلاعی ندارد و این یکی از نقاط ضعف قانون اساسی ماست. یکی از برنامه‌های آقای شاهرودی احیای دادسرا و پلیس قضائی بود. در جریان کارها دیدیم که موفق به انجام همه این اصلاحات نشد. آن دسته از قضاتی که از دادگستری قهر کرده بودند، یا کنار گذاشته شده بودند، حاضر به بازگشت نبودند. تعداد بسیار اندکی برگشتند. اساتید دانشگاه‌ها، تنی چند، آمدند و باز این قوه را پس از چندی ترک کردند. دادسراها احیا شد اما مجلس با پلیس قضائی موافقت نکرد. به نظر می‌رسید که آقای شاهرودی می‌خواهد کارهایی بکند، اما در عمل با موانع سرسختی مواجه شد. بخشی از دادگستری و دادسرا، به طور کلی از حیطه اختیارات ایشان خارج شد.
رادیو فردا: اشاره تان به سعید مرتضوی دادستان تهران و یا کسانی در این سطح است؟
محمد حسین آغاسی: فقط آقای مرتضوی منظورم نیست. افراد دیگری هم هستند که به اشخاصی اجازه انجام اقدامات قانون شکنانه‌ای را می‌دهند. دستگیری‌های بدون مجوز، بازداشت‌های غیرقانونی و صدور قرار بازداشت موقت... علیرغم تمام کاستی‌هایی که در دوره آقای شاهرودی شاهد آن بودیم، این دوره مطلوب تر بود. اما الان می‌بینیم که نمی‌شود انتظار داشته باشیم از قوه قضائیه که این دستگاه را به نحو چشمگیری به سوی قانونگرایی هدایت کند.
رادیو فردا: خانم ستوده، به جز مسئله تعامل با وکلا و قضات و آوردن آنها برای مشاوره بر سر لوایح مختلف، خود این لوایح مانند لایحه حقوق شهروندی، لایحه حمایت از خانواده، لایحه حمایت از حقوق کودکان، محدود شدن حکم سنگسار، از سوی برخی، از کامیابی‌های آقای شاهرودی به شمار می‌آید، شما کارنامه ایشان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نسرین ستوده: یک ریشه‌ی آلوده‌ای در قوه قضائیه ما پس از انقلاب شروع به رشد کرد، که تاوقتی این ریشه وجود دارد قوه قضائیه ما باتعویض مهره ها یا رئیس قوه قضائیه به جایی نمی‌رسد. آن دخالت دیدگاه سیاسی قاضی در رای صادره خودش است. تازمانی که چیزی بنام دادگاه انقلاب غیرقانونی وجود دارد، و قضات و قوه قضائیه ما تحت تاثیر مسائل سیاسی مبادرت به صدور رای کنند، شما شاهد این هستید که با آمدن یا رفتن یک رئیس جمهوری تندرو یا متعادل، نوع برخورد قوه قضائیه با وکلا، متهمان و مراجعه کنندگان تغییر می کند. برای نمونه آمار اعدام های دوره ای از ریاست جمهوری آقای خاتمی و آقای احمدی نژاد را در زمان ریاست قوه قضائیه آقای شاهرودی مقایسه کنید. نوع برخورد قوه قضائیه با وکلا و متهمان تحت تاثیر مسائل سیاسی است. آقای شاهرودی بارها اعلام کرده اند که افراد زیر ۱۸سال به بلوغ فکری نرسیده‌اند که ما آنها را مورد قصاص و اعدام قرار دهیم، با وجود مقام خود به عنوان ریاست قوه قضائیه، ترتیب اثری داده نشده.
ممکن است کسانی ریشه این قضیه را در وجود افرادی مانند دادستان تهران بدانند. این را می‌پذیرم. اما توجه داشته باشد دادستانی تهران جزوی از زیرمجموعه قوه قضائیه است. دادستان تهران نمی‌تواند اراده‌اش را به رئیس قوه قضائیه تحمیل کند، مگر اینکه اراده مافوق آقای شاهرودی چنین نگاه تندروانه را تایید کند. ریاست قوه قضائیه جزو مناصبی است که توسط رهبر منصوب می‌شود.
رادیو فردا: آیا آقای هاشمی شاهرودی بیش از آنچه انجام داد، می توانست کاری کند یا اینکه این حداکثر کاری بود که می توانست انجام دهد؟
نسرین ستوده: اولین کاری که آقای شاهرودی می توانست انجام دهد، این بود که قضات را مکلف کنند بر اساس مدارک و مستندات رای صادر کنند، نه بر اساس درخواست وزارت اطلاعات و امنیت.
عبدالکریم لاهیجی: بیش از یکصد سال است که مردم ایران در پی استقرار قانون و دادگستری که بتواند اجرای عدالت کند هستند. چرا با وجود دو انقلاب این آرزوی مردم برآورده نشده؟ برای اینکه حکومت قانون فارغ از ماهیت قانون تحقق نمی‌یابد، مگر در کیفیت و استقلال قوه قضائیه از قوه اجرائیه. کیفیت از این نظر که قاضی دادگستری باید صلاحیت علمی و اخلاقی داشته باشد. یکی از فجایعی که در سی سال گذشته روی داده این است که مرز بین مسائل سیاسی و امنیتی و قضائی مخدوش شده است. چه کسی می توانست تصور کند که وزیر پیشین اطلاعات بشود دادستان کل کشور. دو اینکه اقتدار دادگستری در گرو قوه اجرایی است. اهرم‌های قدرت در اختیار دادگستری نیست بلکه در اختیار ولی فقیه است. من می‌توانم از همین حالا پیش‌بینی کنم که آقای لاریجانی نیز کارنامه‌ای بهتر از کارنامه شیخ محمد یزدی و آقای هاشمی شاهرودی نخواهد داشت.
رادیو فردا: آقای آغاسی، آقای لاهیجی و خانم ستوده به نهادها و مراکزی اشاره می‌کنند که خارج از چارچوب این دایره قرار دارد...
محمد حسین آغاسی: آقای شاهرودی همانطور که آقای لاهیجی و خانم ستوده گفتند، قدرت از او مضایقه شده است و هیچگونه قدرتیبرای اعمال نظراتش ندارد. انتقادهایی که آقای شاهرودی از وضعیت قوه قضائیه کرده اگر از سوی کسان دیگر عنوان می‌شد، عاقبتی جز تعقیب نمی‌توانست داشته باشد. آنچه الان در دادگاه صد نفر دارد می گذرد کاملاً مغایر با قانون است. با وجود این من معتقدم که آقای شاهرودی بیشترین سعی را برای به نظم در آوردن روال کار قضات و دادگاه‌ها کرد. اما رئیس قوه قضائیه در پرونده هایی که به مسائل سیاسی و حساس برمی‌گردد، قدرت ندارد. با این همه قرار گرفتن فرد خاص در ریاست قوه قضائیه در روند دادگستری تاثیرگذار است. برای نمونه انحلال و احیای دادسرا ها را در دو دوره آقای یزدی و آقای شاهرودی مقایسه کنید.
عبدالکریم لاهیجی: من هم در این تردیدی ندارم که بین آقای یزدی که اصطلاحاً یک آخوند سیاسی است با آقای شاهرودی تفاوت زیاد است. اما این با واقعیت های جامعه ایران تطبیق نمی کند که مسئولیت‌ها را همه بر دوش آقای شاهرودی بگذاریم. تا زمانی که این اراده سیاسی در نهاد مافوق قوای اجرایی، قضایی و مقننه هست، و نخواهند دادگستری اقتدار لازم را داشته باشد، هیچ رئیس قوه قضائیه با هر حسن نیتی نمی تواند در برنامه خود موفق باشد.
رادیو فردا: آیا شناختی از آقای صادق لاریجانی در دست هست که بتوان بر اساس آن از وضعیت آینده قوه قضائیه پیش بینی به دست داد؟
نسرین ستوده: متاسفانه جامعه قضائی ایران شناختی نسبت به آقای صادق لاریجانی ندارد. اما سه نکته در این میان هست. یک اینکه اگر قوه قضائیه همچنان تحت تاثیر مسائل سیاسی باشد، تعویض مهره ها حتی در حد ریاست قوه، تاثیری ندارد. دو اینکه شایعاتی درمورد ریاست آقای لاریجانی مطرح بوده. اینکه ایشان درخواست کرده بود که دادستانی تهران تغییراتی پیدا کند. سوم اینکه مسائل مربوط به این دادگاه به گفته خانواده‌های متهمان «فرمایشی» موردی است که آقای لاریجانی صریحاً باید نسبت به آن اعلام موضع کند.
محمد حسین آغاسی: آقای لاریجانی جوان‌تر است و به نظر می‌رسد که کسی با تجربه بیشتری باید به این کار گمارده می‌شد. اما الان جمع‌بندی خاصی نمی‌شود کرد. حتی این تاخیر و تودیع مراسم را نسبت می‌دادند به اینکه ممکن است تغییراتی در تصمیمات قبلی گرفته شود که معلوم شد این تصمیمات عملی نشد و روز دوشنبه ایشان کارشان را شروع می‌کنند.
به این احکام دادگاه خبرساز صد نفری که برخی از آنان در اعتراضها به انتخابات ۲۲ خرداد بازداشت شده اند، در دوران ریاست آقای صادق لاریجانی صادر خواهد شد. این احکام از اولین محکه‌های عدالت در دوره پنجمین رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.
در این میان در کارنامه دو دوره ریاست آقای هاشمی شاهرودی، چه کامیابی ها و ناکامیابی‌هایی به چشم می‌خورد؟ به ویژه که در دو دوره ریاست او، هم پرونده‌های خبرسازی مانند دادگاه متهمان حمله به کوی دانشگاه تهران و پرونده قتل‌های سیاسی زنجیره‌ای پائیز ۱۳۷۷ را می‌توان سراغ گرفت و هم پرونده قتل زهرا کاظمی، خبرنگار عکاس ایرانی کانادایی در زندان و دادگاه اخیر صد نفر از متهمان در پی اعتراض‌های گسترده به نتایج اعلام شده انتخابات ۲۲ خرداد و شکنجه و بدرفتاری با زندانیان در بازداشتگاه کهریزک و هم لوایحی مانند لایحه حمایت از خانواده و حمایت از حقوق کودکان و تلاش برای محدود کردن اجرای مجازات سنگسار و احکام قصاص.
آقای هاشمی شاهرودی در آغاز کار گفت: «ویرانه ای را تحویل گرفته»، اما آنچه را برجای گذاشته چه می‌توان نام داد؟
این پرسش را با سه حقوقدان در میان گذاشته ایم: عبدالکریم لاهیجی، وکیل و کارشناس پیش کسوت حقوق و نایب رئیس جوامع جهانی دفاع از حقوق بشر در پاریس و در تهران با دو حقوقدان و وکیل دادگستری: نسرین ستوده و محمدحسین آغاسی.
رادیو فردا: آقای آغاسی، ارزیابی شما از کارنامه آقای هاشمی شاهرودی در این دو دوره ریاست بر قوه قضائیه ایران چیست؟
محمد حسین آغاسی: می دانید که رهبری یکی از مجتهدان را برای ریاست قوه قضائیه انتصاب می‌کند. این درحالی است که او معمولاً از چند و چون مسائل قوه قضائیه اطلاعی ندارد و این یکی از نقاط ضعف قانون اساسی ماست. یکی از برنامه‌های آقای شاهرودی احیای دادسرا و پلیس قضائی بود. در جریان کارها دیدیم که موفق به انجام همه این اصلاحات نشد. آن دسته از قضاتی که از دادگستری قهر کرده بودند، یا کنار گذاشته شده بودند، حاضر به بازگشت نبودند. تعداد بسیار اندکی برگشتند. اساتید دانشگاه‌ها، تنی چند، آمدند و باز این قوه را پس از چندی ترک کردند. دادسراها احیا شد اما مجلس با پلیس قضائی موافقت نکرد. به نظر می‌رسید که آقای شاهرودی می‌خواهد کارهایی بکند، اما در عمل با موانع سرسختی مواجه شد. بخشی از دادگستری و دادسرا، به طور کلی از حیطه اختیارات ایشان خارج شد.
رادیو فردا: اشاره تان به سعید مرتضوی دادستان تهران و یا کسانی در این سطح است؟
محمد حسین آغاسی: فقط آقای مرتضوی منظورم نیست. افراد دیگری هم هستند که به اشخاصی اجازه انجام اقدامات قانون شکنانه‌ای را می‌دهند. دستگیری‌های بدون مجوز، بازداشت‌های غیرقانونی و صدور قرار بازداشت موقت... علیرغم تمام کاستی‌هایی که در دوره آقای شاهرودی شاهد آن بودیم، این دوره مطلوب تر بود. اما الان می‌بینیم که نمی‌شود انتظار داشته باشیم از قوه قضائیه که این دستگاه را به نحو چشمگیری به سوی قانونگرایی هدایت کند.
رادیو فردا: خانم ستوده، به جز مسئله تعامل با وکلا و قضات و آوردن آنها برای مشاوره بر سر لوایح مختلف، خود این لوایح مانند لایحه حقوق شهروندی، لایحه حمایت از خانواده، لایحه حمایت از حقوق کودکان، محدود شدن حکم سنگسار، از سوی برخی، از کامیابی‌های آقای شاهرودی به شمار می‌آید، شما کارنامه ایشان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نسرین ستوده: یک ریشه‌ی آلوده‌ای در قوه قضائیه ما پس از انقلاب شروع به رشد کرد، که تاوقتی این ریشه وجود دارد قوه قضائیه ما با
اهرم‌های قدرت در اختیار دادگستری نیست بلکه در اختیار ولی فقیه است. من می‌توانم از همین حالا پیش‌بینی کنم که آقای لاریجانی نیز کارنامه‌ای بهتر از کارنامه شیخ محمد یزدی و آقای هاشمی شاهرودی نخواهد داشت.
عبدالکریم لاهیجی
اگر قوه قضائیه همچنان تحت تاثیر مسائل سیاسی باشد، تعویض مهره ها حتی در حد ریاست قوه، تاثیری ندارد.
نسرین ستوده
رادیو فردا: آیا آقای هاشمی شاهرودی بیش از آنچه انجام داد، می توانست کاری کند یا اینکه این حداکثر کاری بود که می توانست انجام دهد؟
نسرین ستوده: اولین کاری که آقای شاهرودی می توانست انجام دهد، این بود که قضات را مکلف کنند بر اساس مدارک و مستندات رای صادر کنند، نه بر اساس درخواست وزارت اطلاعات و امنیت.
عبدالکریم لاهیجی: بیش از یکصد سال است که مردم ایران در پی استقرار قانون و دادگستری که بتواند اجرای عدالت کند هستند. چرا با وجود دو انقلاب این آرزوی مردم برآورده نشده؟ برای اینکه حکومت قانون فارغ از ماهیت قانون تحقق نمی‌یابد، مگر در کیفیت و استقلال قوه قضائیه از قوه اجرائیه. کیفیت از این نظر که قاضی دادگستری باید صلاحیت علمی و اخلاقی داشته باشد. یکی از فجایعی که در سی سال گذشته روی داده این است که مرز بین مسائل سیاسی و امنیتی و قضائی مخدوش شده است. چه کسی می توانست تصور کند که وزیر پیشین اطلاعات بشود دادستان کل کشور. دو اینکه اقتدار دادگستری در گرو قوه اجرایی است. اهرم‌های قدرت در اختیار دادگستری نیست بلکه در اختیار ولی فقیه است. من می‌توانم از همین حالا پیش‌بینی کنم که آقای لاریجانی نیز کارنامه‌ای بهتر از کارنامه شیخ محمد یزدی و آقای هاشمی شاهرودی نخواهد داشت.
رادیو فردا: آقای آغاسی، آقای لاهیجی و خانم ستوده به نهادها و مراکزی اشاره می‌کنند که خارج از چارچوب این دایره قرار دارد...
محمد حسین آغاسی: آقای شاهرودی همانطور که آقای لاهیجی و خانم ستوده گفتند، قدرت از او مضایقه شده است و هیچگونه قدرتی
آقای شاهرودی بیشترین سعی را برای به نظم در آوردن روال کار قضات و دادگاه‌ها کرد. اما رئیس قوه قضائیه در پرونده هایی که به مسائل سیاسی و حساس برمی گردد، قدرت ندارد. با اینهمه قرار گرفتن فرد خاص در ریاست قوه قضائیه در روند دادگستری تاثیرگذار است.
محمد حسین آغاسی
عبدالکریم لاهیجی: من هم در این تردیدی ندارم که بین آقای یزدی که اصطلاحاً یک آخوند سیاسی است با آقای شاهرودی تفاوت زیاد است. اما این با واقعیت های جامعه ایران تطبیق نمی کند که مسئولیت‌ها را همه بر دوش آقای شاهرودی بگذاریم. تا زمانی که این اراده سیاسی در نهاد مافوق قوای اجرایی، قضایی و مقننه هست، و نخواهند دادگستری اقتدار لازم را داشته باشد، هیچ رئیس قوه قضائیه با هر حسن نیتی نمی تواند در برنامه خود موفق باشد.
رادیو فردا: آیا شناختی از آقای صادق لاریجانی در دست هست که بتوان بر اساس آن از وضعیت آینده قوه قضائیه پیش بینی به دست داد؟
نسرین ستوده: متاسفانه جامعه قضائی ایران شناختی نسبت به آقای صادق لاریجانی ندارد. اما سه نکته در این میان هست. یک اینکه اگر قوه قضائیه همچنان تحت تاثیر مسائل سیاسی باشد، تعویض مهره ها حتی در حد ریاست قوه، تاثیری ندارد. دو اینکه شایعاتی درمورد ریاست آقای لاریجانی مطرح بوده. اینکه ایشان درخواست کرده بود که دادستانی تهران تغییراتی پیدا کند. سوم اینکه مسائل مربوط به این دادگاه به گفته خانواده‌های متهمان «فرمایشی» موردی است که آقای لاریجانی صریحاً باید نسبت به آن اعلام موضع کند.
محمد حسین آغاسی: آقای لاریجانی جوان‌تر است و به نظر می‌رسد که کسی با تجربه بیشتری باید به این کار گمارده می‌شد. اما الان جمع‌بندی خاصی نمی‌شود کرد. حتی این تاخیر و تودیع مراسم را نسبت می‌دادند به اینکه ممکن است تغییراتی در تصمیمات قبلی گرفته شود که معلوم شد این تصمیمات عملی نشد و روز دوشنبه ایشان کارشان را شروع می‌کنند.
