آيا جمهوری اسلامی زمينه روانی را برای اصلاح نظام پولی کشور و کاهش شمار صفر ها بر روی اسکناس ها فراهم می آورد؟ شماری از منابع خبری تهران انتشار گسترده چک پول ها از سوی بانک مرکزی، و ويژگی های آنها را، نشانه تحول آتی نظام پولی کشور تلقی می کنند.
چک پول به جای اسکناس
به منظور پاسخگويی به نياز های مبادلاتی مردم، و نبود اسکناس های درشت، بانک های گوناگون ايران طی چند سال گذشته چک پول های خود را منتشر می کردند. به تازگی با مصوبه هيئت وزيران جمهوری اسلامی، انتشار چک پول ها در انحصار بانک مرکزی قرار گرفت.
طهماسب مظاهری، رييس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی، چهارشنبه، ۳۰ مرداد ماه، گفت: تاکنون شش هزار ميليارد تومان چک پول ۵۰ هزار تومانی منتشر شده و چک پول های ۱۰۰ هزار و ۲۰۰ هزار تومانی نيز در راهند.
به گفته او، اين چک پول ها نياز به پشت نويسی ندارند و همانند اسکناس قابل جا به جايی هستند. رييس کل بانک مرکزی افزود چک پول های جديد عملا کار اسکناس را با اطمينان و راحتی بيشتر انجام می دهند.
انتشار چک پول های پيشين، به گفته آقای مظاهری، بدون کنترل بانک مرکزی و دولت توسط بانک های مختلف انجام می گرفت و در نتيجه کنترل نقدينگی برای دولت و بانک مرکزی ممکن نبود.
نکته مهم آنکه روی چک پول ۵۰ هزار تومانی انتشار يافته از سوی بانک مرکزی، در يک سو رقم پانصد هزار ريال و در سوی ديگر رقم پنجاه ديده می شود.
به بيان ديگر چک پول پانصد هزار ريالی مورد نظر، که عملا جای اسکناس های درشت را گرفته، به تدريج در دست مردم به اسکناس پنجاه تومانی بدل می شود و عملا زمينه حذف چهار صفر از پول ملی ايران فراهم می شود.
خبرگزاری مهر اين ابتکار را «آغاز فرهنگ سازی برای حذف چندين صفر از پول ملی» توصيف کرده است.
روزنامه «دنيای اقتصاد» چاپ تهران نيز در شماره ۳۱ مرداد ماه خود چک پول پنجاه هزار تومانی بانک مرکزی را «اسکناس» به شمار آورده و با حروف درشت در عنوان اصلی صفحه نخست خود می گويد: «اسکناس درشت با اسم ديگر آمد.»
حدود يکسال پيش، محمود احمدی نژاد رييس جمهوری اسلامی ايران، به بانک مرکزی دستور داد تا تغيير واحد پول ملی ايران را به ويژه از راه حذف شمار صفرها بر روی اسکناس ها مورد بررسی قرار دهد.
حذف صفرها
از جنگ جهانی دوم به اين سو، شماری از کشور ها برای اعتبار بخشيدن به پول ملی شان، يا واحد پولی تازه ای را با نام متفاوت رايج کردند و يا بعضی از صفر های واحد پولی قديمی خود را حذف کردند. در سال های اخير، دو کشور همسايه ايران، افغانستان و ترکيه، به ترتيب سه صفر و شش صفر را از اسکناس های خود برداشتند.
در ايران نيز، طی دو دهه گذشته، با توجه به اعتبار بر باد رفته ريال، بحث بر سر تغيير واحد پولی کشور بارها در محافل کارشناسی ايران بالا گرفت.
هواداران تغيير واحد پولی ايران می گويند که طی ۲۵ سال گذشته ارزش ريال چند صد برابر کاهش يافته و اين واحد پولی چه در گفت و گو های خانه و بازار و چه در معاملات ديگر عملا به کار نمی رود.
با اين همه، اصرار ورزيدن بر حفظ اين واحد پولی مردم را مجبور می کند که حتی برای معاملات کوچک بسته های متعدد اسکناس را با خود اينجا و آنجا بکشانند و وقت گرانبهای شان را برای شمارش اين همه صفر بی معنا بر باد بدهند.
با انتشار چک پول های درشت از سوی بانک مرکزی، به نظر می رسد که مقام های پولی جمهوری اسلامی بی سر و صدا زمينه حذف چهار صفر از اسکناس های رايج در ايران فراهم می آورند.
اين احتمال وجود دارد که در آينده نه چندان دور مرگ رسمی «ريال» اعلام شود و اين پول بسيار فرسوده نيز، در کنار «شاهی» و «قران»، در گورستان پول های معدوم ايران جای بگيرد.
با توجه به سقوط نجومی ريال در ۳۰ سال گذشته، تغيير رسمی نظام پولی ايران پرهيز ناپذير به نظر می رسد. ولی حذف صفرها از اسکناس ها، اگر با مهار شديد تورم همراه نباشد، به جايی نمی رسد.
تغيير واحد پولی ايران مفيد است اگر در قالب يک سلسله اصلاحات بنيادی به منظور بازسازی اقتصاد ايران انجام بگيرد، وگرنه هزينه بيهوده و سنگين ديگری را بر کل هزينه های موجود خواهد افزود.
